İlyada
İlyada (Yunanca: Ἰλιάς, Iliás), Homeros'un Troya Savaşı'nı anlatan destanıdır. Yunanca'da Odise ile birlikte en eski edebiyat olduğu düşünülen epik bir şiirdir. Eldeki veriler ışığında Homeros tarafından MÖ 7. ya da 8. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir.
Homeros, "İlyada"sında Troya Savaşı'nın tamamını anlatmamaktadır. 24 bölüm ve 16.000'den fazla dizeye sahip olan İlyada, Troya Savaşı'nın dokuzuncu yılında 51 günlük bir dönemi anlatmaktadır. Destan Akhilleus'un öfkesi ile açılır ve Hektor'un cenazesi ile sona erer. Destan söz konusu 51 günlük kısmı kapsamakla beraber, bu dönemin öncesi ve sonrasıyla, savaşın çeşitli merhaleleriyle ilgili birçok olaya atıfta bulunmaktadır.[1] Sözlü gelenekten yazıya nasıl geçtiğini bilemediğimiz gibi, metinde geç dönemde yapılan değişikliklerin kesin amacını kestirmek de güçtür. Ama Homeros bir savaşın "toprağı bereketli Troya"da geçtiğini söylemektedir.
Konusu
I. Bölüm: Akhilleus'un öfkesi
Ozan, İlham Perileri'ne seslenip konusunu belirtir: Akhilleus'un öfkesi ve bu yüzden Akhalar arasında beliren veba salgını.
Akhaların Troya Ovası'ndaki gemi ordugâhındayızdır. Tanrı Apollon'un rahibi Khryses gelir, Agememnon'un tutsak olarak alıkoyduğu kızı Khryseis'i geri ister. Agememnon kızı vermediği için tanrı Apollon Akha ordusuna veba salar.
Dokuz gün dokuz gece ordu hastalıktan kırılır. Bilici Kalkhas kızı geri vermeyi buyurur. Agememnon kızı vermeye razı olur, ama onun yerine Akhilleus'un tutsağı Briseis'i alacaktır. Akhilleus'la Agememnon bu yüzden kavgaya tutuşurlar. Agememnon Briseis'i alır, ama Akhilleus da barakasına çekilir: Savaşa artık katılmayacaktır. Anası deniz tanrıçası Thetis'ten öcünü almasını ister. Thetis, Olimpos'a çıkıp Zeus'a yalvarır: Akhilleus savaştan uzak durdukça Akhalar zaferi kazanamasınlar. Zeus söz verir, Akhalar'dan yana olan karısı tanrıça Hera ile kavga ederler. Hephaistos onları yatıştırır.
II. Bölüm: Agememnon'un düşü - Toplantı - Gemilerin sayımı
Zeus, Agememnon'a yalancı bir düş gönderir: Troya'yı alabileceğini bildirir. Agememnon Akhalar'ı toplantıya çağırır, onları denemek ister: Herkesin dokuz yıllık savaştan bıktığını, yurtlarına dönmek istediklerini anlar. Thetis olayı. Ordu savaş düzenine girer. Ozan bir daha Musa'ya seslenir ve Akha ordularının, komutanlarının ve şehirlerinin adlarını, gemilerinin sayısıyla saymaya koyulur. Aynı sayım Troyalılar için de yapılır. Troya ordusu da safa dizilir.
III. Bölüm: Antlar - Surların üstündeki sahne - Paris'le Menelaos'un teke tek savaşı
İki ordu karşı karşıyadır: Paris, Menelaos'la teke tek savaşa girişmeyi teklif eder. Savaşı kazanan Helenayı alacaktır. Teklif kabul edilir, Priamos'u çağırmaya giderler.
Sahne değişir: Priamos'la ihtiyarlar heyeti surların üstünde dizilip tek tek savaşı gözetlerler. Helena gelir, onlara Akha yiğitlerini tanıtır. Teke tek savaş başlar, Menelaos Paris'i alt etmek üzereyken tanrıça Afrodit araya girip Paris'i kaçırır, Helenayı da kocasının yanına götürür. Helena'nın Afrodit'e, sonra da kocasına çıkışması.[2]
Türkçe çevirileri
Varlık Yayınları tarafından Ahmet Cevdet Emre çevirisiyle 1957 yılında 355 sayfa olarak basıldı. Daha sonra Türk Kültür Yayınları tarafından 1958 yılında 376 sayfa olarak basıldı. Daha sonra İş Bankası Kültür Yayınları tarafından 1958 ve 1962 yıllarında basılan İlyada; Azra Erhat ve A. Kadir'in çevirisiyle Sander Yayınları tarafından 1967'de; Can Yayınları tarafından 1984'te basılmıştır. 1984'te Can Yayınlarından çıkan bu basım 5. basım olup 6. basım 1992'de, 7. basım 1993'te yapılmıştır. 1993 yılı 7. baskısı; Can Yayınlarında dizilmiş, Özal Basımevinde basılmıştır.
Ana karakterler
- Hektor: Priamos'un ilk doğan oğlu, Troya'nın lideri ve müttefik ordular kumandanı. Tahtın varisi.
- Paris: Troya Prensi ve Hektor'un kardeşi, Alexander diye de bilinir. Helen'i kaçırdı ve bu durum casus belli ilan edildi. Bir bebek katili olarak görüldü.
- Kassandra: Troya'nın yok olmasına önceden sebep olacağını gördü. Bir çoban tarafından büyütüldü.
- Akhilleus: Myrmidonlar'ın lideri ve Yunan savaşçılarının en önemlisi. Hikâyenin ana karakterlerinden biridir.
- Briseis: Lyrnessos şehrinin rahibinin kızıydı. Babasının katili olan Akhilleus'un sevgilisi olmuştur.
- Agememnon: Mycenae'in kralı, Akhilleus'le kan davasını tahrik eden Achaean ordularının en yüksek kumandanı. Erkek kardeşi Menelaos'tur.
- Menelaos: Helen'in terkettiği kocası. Sparta Kralıdır. Agememnon'un kardeşidir.
- Odisseas: Odise adlı epik destanın ana karakteri, kurnazlığı ile ünlüdür.
- Kalkhas: Güçlü Yunan rahip. Kehanetleri ünlüdür.
- Patroklos: Akhilleus'in yakın arkadaşı ve kuzenidir.
- Nestor: Diomedes, Idomeneus ve Aias: Yunanistan'ın başlıca şehir devletlerinin kralları, kendi ordularını yöneten fakat Agememnon'un emri altında olanlar.
- Priamos: Troya kralı. Troyalı kumandanlarının birçoğu, onun elli oğludur.
- Aineias: Hektor'un kuzeni ve en önemli teğmenlerden biri. Afrodit'in oğlu. Troya Savaşı'nda sağ kalan figürlerden en önemlisi. Troya Savaşı'ndan sonra İtalya'ya kaçıp Roma'yı kurmuştur.
- Glafkos ve Sarpedon: Likya'nın liderleri.
- Hekabe: Troya kraliçesi, Priamos'un karısı, Hektor, Kassandra ve Paris'in annesi.
- Helen: Sparta kraliçesi ve Menelaos'un karısı. Paris'i destekleyenlerden.
- Andromakhe: Hektor'un eşi.