İnsan beyni

Normal insan kafatası ve beyni

İnsan beyni, kraniyal sinirler ve omurilik sayesinde merkezî sinir sistemini kontrol eder, çevresel sinir sistemini yönetir ve hemen hemen insanın tüm işlevlerini düzenler.^[1] Kalp atışı, soluk alma ve sindirim gibi istemsiz eylemler, otonom sinir sistemi yoluyla farkına varmadan beyin tarafından yönetilir.^[1][2] Düşünce, mantık ve soyutlama gibi daha karmaşık zihinsel eylemler ise bilinçli olarak beyin tarafından yönetilir.^[2]

Yapı

İnsan beyni ortalama 1,5 kg ağırlığındadır.^[3] Kişiden kişiye, 1130 ile 1260 cm³ olarak değişen hacme sahiptir. İnsanda beyninde yaklaşık 86 milyar nöron vardır.^[4]

Beyin canlı iken yani kan dolaşımına sahipken oldukça yumuşak bir yapıdadır. Gri maddeden oluşur.

Loblar

İnsan beyninde beş ana lob ^[5] bulunur. Bunlar:

Lob işlevleri Ön (frontal) lob: Bilinçli düşünmek Yan (parietal) lob: Duyguları işlemek Arka baş (oksipital lob: Görmek Şakak temporal lobu: sesle kokuyu algısı Beyincik serebellum lobu: Duyu-hareket ilişkilendirmesi

1. Frontal lob--bilinçli düşünme; zarar görmesi durumunda ruh hali, hissiyat değişikliği olabilir.
2. Parietal lob--çeşitli duyu organlarından gelen bilgileri birleştirmede önemli rol oynar. Ayrıca nesnelerin kullanılması ve bazı mekansal görüş işlemelerinde (visuospatial processing) parietal lobun kimi bölümleri rol alır.
3. Oksipital lob--görme duyusuyla ilgili bilgilerin işlendiği lobdur. Hafif zarar görmesi halüsinasyonlara sebep olur.
4. Temporal lob--ses ve kokunun algılanması, aynı zamanda da yüzler, mekanlar gibi karmaşık uyaranların işlenmesi bu lob tarafından sağlanır.
5. Serebellum--duyu organlarından gelen bilgilerle haraketi ilişkilendirir. Bu lob özellikle dengenin sağlanmasında önemli rol oynar.

Yukarıda listelenen her bir lob, beynin her iki yarımküresinde de bulunur. Serebellum dışında bu lobların hepsi telensefalonun parçasıdır.

İnsan beyni - Selebral korteks lobları

Beynin bölümleri

Anatomik olarak beyin üçe ayrılır: ön beyin, orta beyin, ve art beyin;^[6] ön beyinde üst düzey işlevleri kontrol eden serebral korteksin çeşitli lobları bulunur, orta ve art beyin ise daha çok bilinçdışı, otonom işlevler ile ilgilidir.

İnsan beyninin oluşumu

Beyin oluşumu sırasında insan beyninin kütlesi vücut kütlesine göre diğer türlere nazaran artış göstermiştir. Bu süreç özellikle beynin dil ve bilinç ile ilgili olan bölümü olan neokortekste çok belirgindir. Neokorteks insan beyninin kütlesinin yaklaşık %76’sını oluşturur.^[7] Diğer hayvanlara göre çok daha büyük neokorteksi olan insan, daha ilkel türler ile benzer nöroanatomisi olmasına rağmen benzersiz zihinsel kapasiteye sahiptir. Uyaranlara karşı insanı uyaran, çevredeki olayların farkına varmasını sağlayan ve homeostazı sürdüren temel sistemler basit omurgalılar ile benzerdir. İnsan bilinci modern neokorteksin genişlemiş kapasitesi kadar beyin sapının gelişmiş yapıları üzerine de kurulmuştur.

Metabolizma

İnsan beyninin enerji tüketimini gösteren PET görüntüsü

Beyin herhangi başka bir organdan daha fazla olarak insan vücudu tarafından kullanılan enerjinin yüzde yirmisini tüketir.^[8] İnsan beyni temel yakıt olarak glukoz kullanır. Kan-beyin bariyerinden dolayı serbest yağ asitleri yakıt olarak kullanılamaz ancak uzun süreli açlık durumda keton cisimleri kullanılabilir.^[9] Beyin ayrıca egzersiz sırasında laktat kullanabilir.^[10]

İşlevler

Beynin işlevleri şunlardır:

• Duyu organlarından gelen uyarılar değerlendirilir.
• Problem ve olaylar düşünülür, çözülür.
• Öğrenme faaliyeti ve hafıza olgusu sağlanır.
• Acıkma, susama, uyku, uyanıklık faaliyetleri düzenlenir.
• Kan basıncı ve vücut sıcaklığı düzenlenir.
• Hormonların salgılanma zamanı belirlenir.

Notlar

1. Toga, Arthur W.; B.S., MS, Ph.D. (2006). "Brain" (html). MSN Encarta. Microsoft Encarta Online Encyclopedia. 28 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20091028015600/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761555359/Brain.html. Erişim tarihi: 2006-12-21.  (İngilizce)
2. Philips, Helen (2006). "Instant Expert – The Human Brain". New Scientist. Reed Business Information Ltd. 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080724060151/http://www.newscientist.com/channel/health/brain/dn9969. Erişim tarihi: 2006-12-22.  (İngilizce)
3. Parent, A; Carpenter MB (1995). "Ch. 1". Carpenter's Human Neuroanatomy. Williams & Wilkins. ISBN 978-0-683-06752-1. 
4. Azevedo, F.A.C., Carvalho, L.R.B., Grinberg, L.T., Farfel, J.M., Ferretti, R.E.L., Leite, R.E.P., Filho, W.J., Lent, R., Herculano-Houzel, S. (2009). "Equal numbers of neuronal and nonneuronal cells make the human brain an isometrically scaled-up primate brain.". Journal of Comparative Neurology 513 (5): 532-541. DOI:10.1002/cne.21974. PMID 19226510. 
5. Beyin lobları, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_loblar%C4%B1
6. Bailey, Regina. "Brain Basics" (htm). Human Anatomy and Biology. About, Inc. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151212090624/http://biology.about.com:80/od/anatomy/a/aa120704a.htm. Erişim tarihi: 2006-12-22.  (İngilizce)
7. Chudler, Eric H.. "Questions and Answers" (html). Neuroscience for Kids. Eric H. Chudler. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160405123432/https://faculty.washington.edu/chudler/qa2.html. Erişim tarihi: 2006-12-22.  (İngilizce)
8. Swaminathan, Nikhil (29 April 2008). "Why Does the Brain Need So Much Power?". Scientific American. Scientific American, a Division of Nature America, Inc.. 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131115003834/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=why-does-the-brain-need-s. Erişim tarihi: 19 November 2010. 
9. MedBio.info > Integration of Metabolism Professor em. Robert S. Horn, Oslo, Norway. Retrieved on May 1, 2010.
10. Quistorff, Bjørn; Secher, Niels; Van Lieshout, Johanne (July 24, 2008). "Lactate fuels the human brain during exercise". The FASEB Journal. DOI:10.1096/fj.08-106104. http://www.fasebj.org/cgi/content/abstract/22/10/3443. Erişim tarihi: May 9, 2011.