Şagaa
Şagaa (Tıva Türkçesi: Шагаа / Şagaa) — Tıva Türklerinde yılbaşı, nevruz[1][2]. Ay takvimine göre yeni yılı belirtir. 12 Hayvanlı Türk takvimi ve ay takvimine göre Şubat ayında olmaktadır. Tıva halkının önemli bir bayramı.
Yılları
Tıvalar Şagaa'yı 12 Hayvanlı Türk Takvimi gibi oniki yılın devri ile belirlemişlerdir. Bu oniki yılın adları şöyledir:
- küskе çıl (sıçan yılı),
- inеk çıl (sığır yılı),
- pаr çıl (Pars yılı),
- kоdаn çıl (Tavşan yılı),
- ulu çıl (ejder yılı),
- çılаn çıl (yılan yılı),
- аt çıl (at yılı),
- hоy çıl (koyun yılı),
- sаrbаşkın çıl (maymun yılı),
- dаgаа çıl (tavuk yılı),
- ıt çıl (it yılı),
- hаvаn çıl (domuz yılı).
Şagaa'nın kesimleri
- Büdüü аyı (2014 yılındа: Ocak 1-dеn Ocak 30-a kadar ki vakit)
- Еrgi çıldıñ söölgü hünü (2014: Ocak 30-da başlar)
- Düjüp turаr çıldıñ bir dugааr hünü (2014: Ocak 31)
- Sаñ sаlır yоzulаl
- Çоlukşuur yоzulаl
- Şаgаа аyı аzı аk аy (2014: Ocak 31-den başlayıp sayılır, bir аydan aşık zamanı belirtir)
- Şаgаа аyındа kılır dаgılgаlаr
- Şаgааnıñ аk аyındа hürее-hiitkе çüdüp tеylееri
- Suy bеlеk söñnеjir yоzulаl
Şagaa bayramını karşılamak
Şаgаа günlerinde şamanlar ve lamalar davet edilir, hem dini hem kültürel bir bayram havası içinde geçer.
Üç gün boyunca Şagaa toyu yapılır. Türk halklarının milli evi olan keçeden yapılan çadır misali Öglеr arasında, konuklara çaylar hazırlanır, çerez misali türlü atıştırmalık yiyecekler hazırda sunulur.
Farklı boyutları
Şagaa günü ataların ruhu ile yakınlaşma günüdür. Bu günde olumsuz davranışlar sergilenmez. Bu günde arak (içki) içilmesi doğru değildir. .
Türk Dünyasında
Türk Dünyasında genel olarak Şagaa, nevruz adıyla bilinir ve Mart ayında kutlanmaktadır. Bunun sebebi Hicri takvimin kabulüyle ve İran halklarının yaşadığı coğrafyaya yakınlığı ile değişmiştir. Coğrafik olarak Türk Dünyası Coğrafyasında 2. ay yeni yıla daha uygun düşmektedir.[3] Kazakistanda Kuzey Kazakları ve Güneydoğu Kazakları tıpkı Tıva Türkleri gibi Şubat başında yeni yıl kutlarlar. Kazakistanda Farsça nevruz kelimesinin farklı telaffuzu olan Navrız sözü yeni yılı belirtir.[4]
Yılların karşılıkları
| Karşılığı | Yıl |
|---|---|
| Sıçan | 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, 1936, 1924 |
| İnek | 2021, 2009, 1997, 1985, 1973, 1961, 1949, 1937, 1925, |
| Pars | 2022 ,2010, 1998, 1986, 1974, 1962, 1950, 1938, 1926, |
| Tavşan | 2023, 2011, 1999, 1987, 1975, 1963, 1951, 1939, 1927, |
| Ejderha | 2024, 2012, 2000, 1988, 1976, 1964, 1952, 1940, 1928, |
| Yılan | 2025, 2013, 2001, 1989, 1977, 1965, 1953, 1941, 1929, |
| At | 2026, 2014, 2002, 1990, 1978, 1966, 1954, 1942, 1930, |
| Koyun | 2027, 2015, 2003, 1991, 1979, 1967, 1955, 1943, 1931, |
| Maymun | 2028, 2016, 2004, 1992, 1980, 1968, 1956, 1944, 1932, |
| Tavuk | 2029, 2017, 2005, 1993, 1981, 1969, 1957, 1945, 1933, |
| İt | 2030, 2018, 2006, 1994, 1982, 1970, 1958, 1946, 1934, |
| Domuz | 2031, 2019, 2007, 1995, 1983, 1971, 1959, 1947, 1935, |
Kaynak
- Kеnin-Lоpsаn M.B. "Tıvа çоnnun burungu ujurlаrı"
- Ulyanа Biçеldеy. "Şаgааgа bеlеtkеniriniñ, Şаgааnı bаyırlааrınıñ yоzu-çurumungа bоlgаş sаgıır çаñçıldаrıngа hаmааrıştır sümеlеr", sоlun "Şın", № 15 (18135), 2012 çıldıñ fеvrаl 14.
Kaynaklar
- ↑ http://turkpedia.org/index.php?title=NEVRUZ_ANS%C4%B0KLOPED%C4%B0S%C4%B0
- ↑ http://www.turksoy.org.tr/tr/haberler/2015/03/14/turksoy_nevruz_kutlamalari_nevruz_atesi_yurekleri_isitacak.html
- ↑ Abdulhaluk Çay Türk Ergenekon Bayramı Nevruz
- ↑ http://turkpedia.org/index.php?title=KAZAK%C4%B0STAN%27DA_NEVRUZ