Şemsi Efendi
| Şemsi Efendi | |
|---|---|
 | |
| Doğum |
1851 Selanik |
| Ölüm |
1917 İstanbul |
| Meslek | Eğitimci |
| Tanınma nedeni | Atatürk'ün öğrencisi olduğu Şemsi Efendi Mektebi'nin kurucusu |
Şemsi Efendi (d. 1851, Selanik – 1917, Eyüp, İstanbul), Osmanlı eğitimci.
19. yüzyılda Selanik’te gerek kendi kurduğu özel okulda gerekse aynı dönemde açılmış diğer özel okullarda usul-i cedid (yeni yöntem) esasında eğitim vermiş bir eğitimcidir. Kurduğu Şemsi Efendi Mektebi'nde Mustafa Kemal Atatürk’e okuma-yazma öğrettiği düşünülür.
Kendi adını verdiği Şemsi Efendi Mektebi, İstanbul’da öğrenime devam eden Terakki Mektebi 'nin ve Fevziye Mektebi öncüsü kabul edilir.
Yaşamı
1851’de Selanik’te dünyaya geldi. Annesi Rabia Hanım, babası Abdi Bey’dir.[1] 1867 yılında Selanik Mülkiye Rüştiyesi'ni bitirdi. Ailesine mali katkıda bulunmak için bir dükkânda çalışmaya başladı.[2] Aynı zamanda rüştiyeye devam edemeyenlere özel dersler vermekteydi. 1869-1871 yılları arasında Aynaroz gümrük idaresinde kâtip olarak çalıştıktan sonra Selanik’e geri döndü ve Selanik'te yeni açılan bir yabancı özel okulda Türkçe öğretmenliği yapmaya başladı (1871). Benzer şartlar ve yeni metodlarla Türk öğrencilerine öğretmenlik yapmak üzere bir ilkokul açma fikri doğdu.
Selanik eşrafının katılımı ve hayırseverlerin yardımlarıyla 1872 yılında Selanik'te ilk okulunu açtı. "Şemsi Efendi Mektebi" ismini verdiği okul uzun ömürlü olmadı. Karatahta kullanmak, ders aralarında öğrencilere oyun oynatmak gibi yenilikçi yöntemler uygulaması nedeniyle saldırıya uğradı ve kapandı. Selanik valisi olan Mithat Paşa’nın konuyu vilayet meclisinde gündeme getirmesiyle okul yeniden açıldı; genişletildi. Bu okulda öğrenci yetiştirmekte gösterdiği sebat ve gayretten ötürü Sadrazam Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa’nın önerisiyle Sultan Mehmed Reşad tarafından beşinci rütbeden Mecidiye Nişanı ile ödüllendirildi (1876).
Selanik’te 1879’da açılan Terakki Mektebi ve 1885’te açılan Fevziye Mektebi de yeni usul eğitimi benimsedi. Şemsi Efendi, her iki okula da hizmet verdi.
Şemsi Efendi’nin kendsiinin kurduğu okulların hiçbirisi uzun ömürlü olmadı ama o kapanan okulların yerine ısrarla yeni okul açtı. Bu okullarında birisi İsmail Hakkı Efendi ile beraber, Aktarönü’nde harap bir mescidi tamir ettirerek açtığı okuldu. Aralarında anlaşmazlık çıkması sonucu İsmail Hakkı Efendi ayrılıp yeni bir okul kurmuştur.
1880 yılı civarında açılan Şemsti’l-ma’ârif adlı özel okulu idare etmek üzere İstanbul’a çağrıldı. Ancak yaptığı görüşmeler olumlu bir sonuç vermeyince Selânik’e geri döndü.[2]
1887 civarında kendi adını taşıyan yeni bir okul açmıştı. Mustafa Kemal Atatürk de Hafız Mehmed Efendi Mektebi’nden sonra burada öğrenim gördü. Şemsi Efendi’nin, Atatürk'ün öğretmenliğini de yaptığı iddia edilir.[3] Bu okul, 1891’de kapandı.
Şemsi Efendi, Ravza-i Ta’lîm Mektebi’nin kurucusu idi ancak bu okul da kısa ömürlü idi.[2] Sonraki yıllarda Selanik Fevziye Mektebi’nde öğretmenlik yaptı. Sultan II. Abdülhamid devrinde dördüncü ve üçüncü rütbeden Mecidiye Nişanı ile ödüllendirildi.[2]
II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1909 yılında Meşrutiyet’in kutlama töreni için kız öğrencileri ile birlikte İstanbul’a gitti ve Sultan Mehmed Reşad’ın huzuruna çıktı. 1911’de Sultan’ın Rumeli gezisinde Selanik’i ziyareti sırasında padişahı karşılayan öğretmenlerin başında “Şeyhü’l-mu ‘allimîn” sıfatıyla sözcülük yaptı. 1910’da üçüncü rütbeden, 1911’de ikinci rütbeden Maarif Nişanı ile ödüllendirildi.
Şemsi Efendi'nin Selanik'teki öğretmenliği, Balkan Savaşları'na kadar devam etti. Şehrin, Yunanların eline geçmesinden sonra İstanbul'a göç etti. Rumeli’den göçen öğretmenler yarı maaşla taşra okullarında görevlendirilmekte idi ancak o İstanbul'da ilköğretim müfettişliğine tayin edildi.[2] Eyüp civarında 1917 yılında ölmüştür. Kabri, Üsküdar'daki Bülbülderesi Mezarlığı'ndadır.
Soner Yalçın'ın Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı adlı kitabında Şemsi Efendi'ye yönelik "...Artık Selanik'te cemaatlerin finanse ettiği modern eğitim veren okullar faaliyetteydi. Bunların en ünlüsü, 1873′te Vali Midhat Paşa zamanında, Şemsi Efendi (Şimon Zvi) tarafından açılan Fevziye Mektebi'ydi. Yoksul bir ailenin çocuğu olan rüştiye mezunu Şemsi Efendi öğretmen olmak ve mahalle mektebinde uygulanan ezbercilik sisteminden koparak yeni öğretim yöntemleri uygulamak amacıyla bu okulu açmıştı. Şemsi Efendi Sabetayistti" ifadeleri yer almaktadır.[4]
Kaynakça
- ↑ Marc Baer, The Dönme: Jewish Converts, Muslim Revolutionaries, and Secular Turks, Standfor University Press, 2010
- 1 2 3 4 5 Özcan Mert, Atatürk’ün İlk Öğretmeni Şemsi Efendi (1852-1917), XI. Türk Tarih Kongresi tebliği, 1990
- ↑ "FEYZİYE MEKTEPLERİ". Feyziye Mektepleri Vakfı. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160805080002/http://www.fmv.edu.tr/hakkimizda/feyziye-mektepleri-vakfi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012.
- ↑ Yalçın, Soner (2004). Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı (31. bas.). Doğan Kitap. s. 59. ISBN 9789759915162.