Abay Kunanbayoğlu
| Abay Kunanbayoğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum |
10 Ağustos 1845 Şingiz Dağı, Kazakistan |
| Ölüm |
6 Temmuz 1904 (58 yaşında) Cidebay Vadisi, Kazakistan |
| Meslek | Şair, Besteci, |
Abay İbrahim Kunanbayoğlu (Kazakça Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы, Rusça: Абай Ибрагим Кунанбаев.) (10 Ağustos 1845 - 6 Temmuz 1904) bir Kazak şair, besteci ve filozofuydu. Liberal İslam'ı da temel alarak Kazak Medeniyeti'ni Avrupa ve Rus medeniyetlerine yakınlaştırmayı hedefleyen bir reformcuydu.
Hayatı
İlk yılları ve eğitimi
Abay, Kunanbay ve ikinci karısı Uljan'ın oğlu olarak Doğu Kazakistan eyaletinde Şingiz Dağında doğdu. Doğum adı İbrahim'di. Ancak daha sonra nedeniyle Abay (Kazak Türkçesi'nde dikkatli) takma adı verildi. Gençliğinde bir Rus okuluna gitti. Ayrıca bir Medrese'de de eğitim gördü. Semeyde okurken Mihail Lermontov ve Aleksandr Puşkin'in eserlerini okudu. Onbeş yaşından sonra babasına yardımcı oldu. 20 yaşında halk kültürünü tamamen almıştır. İslamiyetin bozkırda kökleşmeye başlaması neticesinde yaygınlaşan Arap ve Fars kültür eserlerine yönelmiştir.
Katkıları
Abay'ın Kazak kültürü ve halkbilimine yaptığı ana katkılar, büyük bir milliyetçilik duygusu besleyen ve Kazak halk kültürünün gelişmesini sağlayan şiirleriyle olmuştur. O'ndan önce çoğu Kazak şairleri, Kazak bozkırlarında yaşayan insanların göçebe alışkanlıklarını yansıtan sözlü eserler vermişlerdir. Abay'ın hayatı boyunca bir dizi önemli sosyo-politik ve sosyo-ekonomik değişimler meydana gelmiştir. Gelişen Kazakistan'ın Rus, Batı ve Asya gibi birkaç kültürün yaşam felsefelerinin etkisine maruz kalmasıyla birlikte eğitim imkânları direkt olarak bu olaydan etkilendi. Abay Kunanbay kendisi bu yeni açılan coğrafyanın felsefi tarihi ve kültürü hakkında bilgi sahibi oldu. Bu çalışma,çaba ve duygularla, Abay'ın yaratıcı şairliği, eğitimli Kazakların felsefi düşüncelerini etkiledi.
Halkın yeni usulde eğitim görmesi için çaba sarf etti. Abay, şiir yazdığı gibi, ünlü Rus şairlerinden tercümeler yapmış, halkına Rus şair ve ediplerini tanıtmak istemiştir. Şiirleri şekil ve muhteva bakımından halk şiirlerinden tesirinde kalmıştır. Genellikle didaktik olan şiirleri 1906 yılında ölümünden sonra yayımlanmış, Rus İhtilali'nden sonra da 1921 ve 1922 yıllarında iki defa basılmıştır
Mirası
Kazak bağımsızlığı için çalışmış Alaş Orda hareketi liderleri onu esin kaynağı ve ruhanî liderleri olarak görüyorlardı.
Abay'ın çağdaş Kazak figürü genellikle, tamamiyle geleneksel kıyafetler içinde ve elinde Kazak milli çalgısı olan tamburu tutarken tasvir edilir. Bugün, Kazaklar Abay'a halkı milli bilince bürüyen ilk halk kahramanlarından biri olarak saygı göstermektedirler. Almaata'daki Kazak Devlet Üniversitesi ve şehrin ana bulvarlarından biri Abay'dan sonra O'nun ismiyle anılmıştır.
Abay'ın öğrencileri arasında yeğeni olan, tarihçi, filozof, düşünür ve şair, Şekerim Kudayberdioğlu da vardır (1858 - 1931).
Kazakistan'ın birçok şehrinde ve Rusya'nın başkenti Moskova'da heykelleri bulunmaktadır.
Hayatını konu alan bir film 1983 yılında Abay adıyla Kazakfilm tarafından çekilmiştir. Abay ayrıca ünlü Kazak hikâyecilerinden Muhtar Avezov'un da bir romanına konu olmuştur.
Çalışmaları
Abay, çoğu ilk olmak üzere Rus ve Avrupalı yazarların eserlerini Kazakça'ya çevirmiştir.
- Abay Kunanbayoğlu,Book of Words, Aikyn, David & McKane, Richard (çevirmen) Almaata: El Bureau, (1995) (Kara So'zder)
- Abay: Eki Tomdiq Shigharmalar Jinaghi, Almati: Jazushi Baspasi, 1986
- Duniede, sira, sendey mağan jar joq, Almati: "Jaylyn", 1990
- Ata Aqyly, Almati, Balausi, 1994