Anapa

Koordinatlar: 44°52′K 37°22′D / 44.867°K 37.367°D

Anapa Bığurkal/Быгъуркъал
Ана́па
Anapa Plajı
Bayrak Arma
Ülke	Rusya
Kray	Krasnodar
Yüzölçümü
- Toplam	58,983 km^2 (22,8 mi^2)
Nüfus (2002)
- Toplam	53.493
- Yoğunluk	1,185/km² (3,1/sq mi)
Zaman dilimi	MSK (UTC+04:00)
İnternet sitesi: anapa-official.ru

Anapa (Rusça: Ана́па), (Adıgece: Bığurkal/Быгъуркъал), Rusya Federasyonu'na (RF) bağlı Krasnodar Krayı'nın Karadeniz kıyısında bulun bir kentsel alan ve bu alanın merkezi olan önemli bir turizm ve liman kenti. Nüfusu 2002 sayımına göre 53.493'tür.

Tarihçe

Anapa'dan bir görünüm

Anapa yöreleri bugünkü Adıgelerin (Çerkeslerin) ataları sayılan Meotların (Мыутӏэ) güçlü bir topluluğu olan Sindlerin bir yerleşim alanıydı. MÖ 7.-6. yüzyıllarda Sind-Meot toplulukları ile Greklerin ticari ilişkileri kurulmuş, 6-5. yüzyıllarda Kerç Boğazı, Karadeniz ve Azak Denizi kıyılarında Grek kolonileri (kentleri) doğmaya başlamıştı.

MÖ 480 yılında merkezi Panticapaeum olarak doğan Bosporos Krallığı'nın yanında, merkezi şimdiki Anapa yerinde bulunan Sindika limanı olan Sindika ya da Sind Krallığı bulunuyordu. Bu yerler şimdiki Güney Rusya ve Kafkasya'dan Yunanistan'a ve Akdeniz çevresine yapılan buğday, hayvan, şarap, kurutulmuş ve tuzlanmış balık ve köle ihracatının merkezleri konumundaydılar. Sindika, Bosporos Krallığı tarafından ele geçirildi,Sindler ve onlara yardım eden Meotların saldırıları sonucu tahrip olan Sindika kenti yerinde Gorgippia adlı bir Grek kenti kuruldu.

Sindika, en az bir yüzyıl kadar yaşadıktan sonra, kuzeydoğu steplerinden yönelen saldırılar nedeniyle Bosporos Krallığına katılmak zorunda kaldı. Bosporos, MÖ 3. yüzyılda, sulama tekniğinin gelişmesi sayesinde üretim artışı ve ucuzluk yaratan Mısır buğdayının rekabeti karşısında askeri ve ekonomik bir çöküş süreci içine girdi^[1].

MS 2 yüzyılda beliren Gotlar'ın, ardından 4. yüzyılda şiddetlenen Hun'ların saldırıları sonucu bütün bu kıyı kentleri yağmalanıp yıkıldı,deniz ticareti ile birlikte kentsel yaşam da sona erdi.

Anapa'nın kuruluşu

Anapa, Bığurkale adıyla, Adıgelerin dışa açılan önemli limanlarından biriydi. Özellikle Bizans, Venedik, Cenevizli ve Osmanlı ticaret gemilerinin ve misyonerlerin uğrak yerlerindendi.

Osmanlı Devleti 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım Hanlığı üzerindeki korumasını yitirdi. Ruslar General A.V.Suvarov komutasında, Kırım ve Çerkesya sınırını oluşturan ve hukuksal açıdan Kırım'a ait olan topraklarda, yani Kuban Irmağı kuzey yakasında, Karadeniz'e doğru, boylu boyunca müstahkem hatlar inşa ederek,ileride Adigeler'in Kuban Irmağının kuzeyine geçip,göçebe Nogaylar ve Kalmuk'lar ile birleşmesini önlemek ve Kırım Hanlığı'nı ilhak etmek için hazırlık amaçlı çalışmalarını sürdürüyorlardı^[2].

Bu gelişimden kaygı duyan Adıgeler Osmanlılardan yardım ve ittifak isteğinde bulundular^[3]. Osmanlılar da Ferah Ali Paşa'yı, Çerkesya'ya,Soğucak (Gelencik yakınında) muhafızlığına atadılar. Osmanlılar Tsemez (Ц1эмэз) koyundaki Sucuk-Kale veya Soğucak (Bugün "Novorossiysk") ile birlikte,1781'de Fransız mühendislerinin de yardımıyla Anapa kalesini kurdular^[4].

Osmanlı-Rus Savaşları

Anapa 1791'de Rusların eline geçti, ama 1792 Yaş Antlaşması ile Osmanlılara geri verildi. 1806-12 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Nisan 1807'de yeniden Rusların eline geçen Anapa, 1812 Bükreş Antlaşması gereğince Sucuk-Kale ile birlikte yeniden Osmanlılara geri verildi^[5].

1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 12 Haziran 1828'de Anapa Rusların eline geçti, 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlılar Anapa'yı ve Karadeniz kıyısındaki Çerkesya topraklarını (Kuban ve Bzıb ırmakları arası) terk ettiler^[6].

12 Haziran 1828'de Rusların eline geçene değin, bir Osmanlı Kalesi olan Anapa, aynı zamanda Çerkesya'nın da başkenti konumundaydı. Çerkesya'yı oluşturan her bölge (eyalet) ya da topluluğun yerel meclisleri tarafından seçilen temsilciler Anapa'da toplanıyorlardı. Ülke dışına gönderilecek elçiler, askeri komutanlar, yargıçlar, Rus saldırılarının arttığı dönemlerde, Adıge güçlerine komuta etmek üzere Hakim denilen ve sınırsız yetkiler verilen bir önder de seçilirdi. Ayrıca bölge (eyalet) komutanları da seçiliyordu. Örneğin dönemin ünlü Adıge komutanlarından Aşeguago Pşıquy'un (ölm. Mayıs 1838) komutasında sürekli 6 bin, savaş zamanında da 12 bin atlı asker bulunuyordu^[7].

Anapa ve Karadeniz kıyısındaki bütün Rus kaleleri 1853-56 Kırım Savaşı sırasında Ruslarca tahliye edildi. Ama 1856 Paris Antlaşması gereğince, bu yerler Rus etki alanı içinde sayıldığından, yeniden Ruslarca ele geçirildi.

Adıge sürgünü

Ruslar 1864 Adıge sürgünü çerçevesinde Anapa yöresini de Adıge (Natuhay) nüfusundan arındırdılar. Daha sonra, Rus ordusundaki bazı Adıge subay ve erler tarafından, özel bir izinle Anapa yakınlarında kurulmuş olan Hatramtuk (Хьатрамтыку) köyü (şimdiki Rusça adı- "Суворов- Черкесский";bk."Natuhayların İzinde",Cherkessia.net) 1924'te Natuhay adıyla Adıge Cumhuriyeti'nin Tahtamukay rayonuna taşındı (bk. Vikipedi-tıklayın-, Adıge sürgünü, Adigey, Krasnodar Kray, Sindika).

Notlar

1. V.Diakov-S.Kovalev, İlkçağ Tarihi, Ankara, 1987, s. 512-513.
2. W.E.D. Allen ve ölü Paul Muratoff, Kafkas Harekatı 1828-1921 Türk-Kafkas Snırındaki Harplerin Tarihi, Gnkur Basımevi, Ankara, 1966, s. 18; Adıge tarihçisi Ashad K'ırğ, Tehlike Hep Kuzeyden Geliyordu, Kuzey Kafkasya KD, sayı 85-86, İstanbul, 1992, s. 23-25.
3. Gen. İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya, İstanbul, 1958, s. 371.
4. Ali Kasumov-Hasan Kasmov, Çerkes Soykırımı, Ankara, 1995, s. 90.
5. Age, s. 98-99.
6. Adıge tarihçisi Ançoko K'eraş, Çerkesya'nın Dış Ülkelerle İlişkileri, Kuzey Kafkasya KD, sayı 83-84, s. 9-11; Age, Çerkes Soykırımı, s. 116; Jineps gazetesi, Eylül 2006 Ek-1, s. 8.
7. Age, Çerkes Soykırımı, s. 161-162.