And (folklor)
And veya ant, Türk ve Moğol halk kültüründe ve inancında yemîn demektir. Moğolcada Anda veya Andgay denir.
Anlam ve İçerik
Yeminden dönmek büyük bir günah ve suç olarak kabul edilir. Sözün kutsal gücünden kaynaklanan bir kavramdır. Söz ile bildirdiği davranış, sonuç veya nesne arasında bir farklılık olmadığı[1], sözün (ve adların) bir anlamda bunların ruhu olduğu, söz ile bunlar arasında cismi bir bağ olduğu düşüncesinin bir sonucudur. Büyük bir Ant içilirken bir kaba kan akıtılmasının nedeni debudur. Başkırtlar’da yeri kazarak ant içme olgusu da mezarı çağrıştırması ile bağlantılıdır. Bugün dahi "Ant İçmek" tabiri kullanılır ve yemin edilirken içilen Süt ile bağlantılıdır.[2] Söz vermek deyimi de sözün bir nesne gibi başkalarına devrdildiği düşüncesinin bir kalıntısıdır.
And kavramı insanlığın ortak algılarından birisidir ve yerine getirilmediğinde insanın en azından onurunda bir eksilme meydana geleceğine, bazen de felaketlerle karşılaşılacağına ister çağdaş, ister ilksel hemen her toplumda inanılır. Türk-Moğol kültüründe önemli bir yer tutan kan kardeşliği de yine ant içilerek gerçekleştirilir ve bu kan kardeşi olmuş bu kişilere Antlı denir. Türkler demir kutsaldır ve bu nedele kılıçla veya bışakla ant içilir.[3]
Antlı
Moğolcada Anda veya Andakar denilir.[4] Ant içerek kan kardeşi olmak demektir. Bir tasın içerisine koyulan süte bileklerinde açılan kesikten kan damlatarak içip kan kardeşi olunur. Türklerde ve Moğollarda ortak bir gelenektir. Moğol mitolojisinde “Anda Bars” denen ve insanlarla kankardeş olmuş bir Pars ongunu vardır. Anda’lık Türklerin en eski geleneklerinden biridir. Andalar birbirlerini kardeşlerinden daha ileride korur, sayar ve kayırmaya çalışırlar.
Tobadı
Tobadı - Türk, Çuvaş ve Altay halk inancında yemin sözüdür. Tupata olarak da söylenir. “Vallahi” veya “Billahi” gibi anlamlarda kullanılır. “Tobadı doğru söylüyorum” gibi… İskit ocak tanrısı Tabıtı’nın adıyla da bağlantılıdır.
Etimoloji
- Ant/And: (An) kökünden türemiştir. Söz verme, anlaşma anlamlarını içerir. Moğolca kökenlidir. An kökü Moğolca ve Türkçede tutmak anlamını barındırır. Eski Altaycada Anta, Tunguz ve Mançu dillerinde de Anda biçimiyle yer alır.
- Tobadı: (Top/Tob/Tab/Tap) kökünden türemiştir. Bu kök, Eski Türkçe ve Moğolcada diz, diz çökmek anlamı içerir. Hatta aynı anlam Tunguz ve Mançu dillerinde de vardır. Kökeni tam olarak tespit etmek şu an için zor gözükmektedir. Toba (Tabgaç) şeklinde bilinen eski Türk kavminin adını da çağrıştırmaktadır. Tapmak fiili ile de alakalıdır. Çuvaşçada Tob veya Tup sözcüğü evin ortası demektir.
Dipnotlar
- ↑ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 60)
- ↑ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- ↑ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 67)
- ↑ Mongolian Dictionary, Andras Rajki, ("andgay")