Bayağı peçeli baykuş

Bayağı peçeli baykuş LC^IUCN
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Aves (Kuşlar) Takım: Strigiformes (Gece yırtıcı kuşları) Familya: Tytonidae (Peçeli baykuşgiller) Cins: Tyto Tür: T. alba
Binominal adı
Tyto alba Scopoli, 1769
Yaşam alanları
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Bayağı peçeli baykuş ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Bayağı peçeli baykuş ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Bayağı peçeli baykuş (Tyto alba) ya da peçeli baykuş en yaygın dağılmış baykuş türü olmasının yanısıra en yaygın kuş türlerinden de biridir. Gece yırtıcıları (Strigiformes) takımının Peçeli baykuşgiller (Tytonidae) familyasında sınıflandırılır. Dünya üzerinde kutuplar, çöller, Asya'da Himalayaların kuzeyi, Endonezya'nın çoğu bölgesi ile bazı Pasifik Adaları dışında her yerde yaşarlar.^[1]

Filogenetik kanıtlar peçeli baykuşların biri Avrasya ve Afrika'da biri Avustralasya'da ve diğeri de Amerikalarda olmak üzere üç ana soyu olduğunu göstermektedir. Ayrıca adalarda da oldukça farklı taksonları vardır. Bazı otoriteler grubu bölerek beş ayrı tür olarak sınıflandırır ancak bu durumu açıklığa kavuşturabilmek için daha ileri inceleme ve araştırmaya gerek duyulmaktadır. Yaklaşık 28 alt türü arasında boyut ve renk açısından geniş bir çeşitlilik olmasına rağmen çoğunun boyu 33 ila 39 cm. arasında iken kanat genişlikleri de 80 ila 95 cm. arasındadır. Kafa ve sırt tüyleri boz ve kahverenginin benekli tonlarındadır. Alt tüyleri ise beyaz ile kahverengi arasındadır ve bazen koyu benekleri vardır. Yüzleri belirgin olarak kalp şeklindedir ve birçok alt türünde beyaz tüylerle kaplıdır. Normal baykuşlar gibi "hu hu" sesi çıkarmaz ancak ürkütücü ve uzun süren çığlık şeklinde ses çıkarır.

Yaşadığı bölgelerin tamamına yakınında geceleri avlanır ancak Britanya'da ve bazı Pasifik Adalarında gündüzleri de avlanır. Peçeli baykuş yerdeki hayvanları avlama üzerinde uzmanlaşmıştır ve avlarının tamamı çok iyi işitme yetileri sayesinde ses ile yerini tespit ettikleri küçük memelilerden oluşur. Tekeşlidirler ancak eşlerden biri öldüğünde yeni bir çift bağı kurabilirler. Üreme dönemi yöreye göre yılın değişik zamanlarındadır ve dişiler aşaç kovuklarında, eski binalarda ya da kayalık yamaçlarda bulunan yuvalara ortalama dört yumurta yumurtlayarak kuluçkaya yatarlar. Kuluçka döneminin tamamını yuvada geçiren dişi peçeli baykuş ve yumurtadan çıkan yavrular beslenmek için tamamen erkek peçeli baykuşa bağımlıdır. Çok sayıda küçük memeli avlanmak için bulunduğu takdirde peçeli baykuş populasyonu hızlıca artabilir ve küresel olarak asgari endişe altındaki türler arasındadır. Sınırlı yaşam alanına sahip bazı alt türleri korunma açısından daha büyük tehdit altındadır.

Taksonomi ve sınıflandırma

Peçeli baykuş uçarken

Erkek Tyto alba alba (solda) ve dişi T. a. guttata (sağda).

Peçeli baykuş, doktor ve doğa bilimci Giovanni Antonio Scopoli tarafından 1769 yılında Anni Historico-Naturales adlı eserinde ilk olarak tanımlanmış kuş türlerinden biridir. Scopoli Strix alba adını kullanmıştır.^[2][3] Daha çok baykuş türü tanımlandıkça cins adı olarak Strix baykuşgiller (Strigidae) familyasında bulunan baykuşlar için kullanılmaya başlandı ve peçeli baykuş ise Tyto alba olarak kendisine ait peçeli baykuşgiller (Tytonidae) familyasında sınıflandırıldı. Peçeli baykuşun bilimsel adı "beyaz baykuş" demektir ve Eski Yunanca "baykuş" anlamına gelen τυτώ ile Latince "beyaz" anlamına gelen alba sözcüklerinden oluşur.^[1]

Tyto glaucops bir ara T. alba türü içine dahil edilmiştir, ve Küçük Antillerde yaşayan populasyonu bazı yazarlar tarafından hâlâ dahil edilmektedir. DNA kanıtlarına dayanarak, König, Weick ve Becking 2009 yılında Tyto furcata ve Tyto bargei'yi ayrı tür olarak tanımlamışlardır.^[4] Ayrıca T. a. delicatula alt türünün de ayrı bir tür olarak tanınmasını ve altında T. d. sumbaensis, T. d. meeki, T. d. crassirostris ve T. d. interposita alt türlerinin sınıflandırılmasını da önermişlerdir.^[5] Ancak Uluslararası Ornitoloji Komitesi'nin bu konuda şüpheleri olduğundan Tyto delicatula'nın T. alba'dan ayrılmasının "yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini" belirtmiştir.^[6] Adalarda yaşayan bazı alt türler de zaman zaman ayrı birer tür olarak değerlendirilmektedir ancak bu değişiklikler bayağı peçeli baykuş filocoğrafyası üzerine daha fazla araştırma yapılmasını beklemektedir. Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds adlı kitapta Bruce'a göre "tüm grubun yeniden gözden geçirilme zamanı çoktan gelip geçmiştir".^[1] Mitokondriyal DNA'nın moleküler analizi türün iki klâda ayrıldığını göstermektedir: Eski Dünya'da alba ve Yeni Dünya'da furcata. Ancak bu çalışmada yazarların ayrı bir tür olarak kabul ettiği T. a. delicatula dahil edilmemiştir. Ayrıca Endonezya'da yaşayan T. a. stertens alt türü ile alba klâdının diğer üyeleri arasında büyük bir genetik farklılık da bulunmuştur.^[7]

Peçeli baykuş, diğer tüm baykuş türlerinden daha geniş bir dağılım gösterir. Yıllar boyunca çok sayıda alt tür önerilmiştir ancak birçoğu genellikle belirgin olarak ayrık populasyonlar arasında geçiş olarak değerlendirilmiştir. Gövde oranları, boyut ve renk açışından farklılık gösteren yirmi ila otuz alt türü ekseriyetle tanınmaktadır. Adalarda yaşayanlar çoğunlukla anakarada yaşayanardan daha küçük boyutlara sahiptir; ormanlarda yaşayanların tüyleri açık alanlarda yaşayanlardan daha koyu ve kanatları da daha kısadır.^[8] Peçeli baykuş alt türlerinin renkleri erlangeri ve niveicauda alt türlerinin hemen hemen tamamen bej ve beyaz renklerinden contempta alt türünün siyah ve kahverengiye yakın renklerine kadar çeşitlilik gösterir.^[1]

Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds adlı kitapta aşağıdaki alt türler listelenmiştir:^[1]

Alt tür	Fiziksel özellikleri	Dağılımı	Sinonimler
T. a. alba (Scopoli, 1769) Açık renkli erişkin	Üst kısımlar gri ve açık ten rengi. Alt kısımlar beyaz, bazen az sayıda kara benekli; erkeklerin tamamen lekesiz olduğu görülür.[9]	Batı Avrupa'da Britanya Adalarından güneyde Mağripe doğuya doğru Akdeniz sahilleri boyunca kuzeyde Türkiye'nin kuzeybatısında ve güneyde Sudan'ın kuzeydoğusuna ulaştığı Nil Nehrine kadar. Ayrıca Nijer'de Sahra Çölü'nde Aïr Dağları'nda; Akdeniz'de Balear Adaları ve Sicilya'da; batıda Kanarya Adaları (El Hierro, La Gomera, La Palma Gran Canaria ve Tenerife). Balkanlardan Macaristan'a ve Ren Nehri ile Maas Nehri'nin aşağı kesimlerinde guttata ile geçiş formları; Mısır-Sudan sınırı boyunca affinis le geçiş formları[1]	hostilis, kirchhoffi, kleinschmidti, pusillus. Afrika populasyonları erlangeri alt türü olabilir.
T. a. javanica (J. F. Gmelin, 1788) Kuzey Toprakları, Avustralya	Büyük. alba'ya benzer ama üst tüyler daha koyudur ve genel olarak belirgin beneklere sahiptir.[1]	Malay Yarımadası boyunca Kangean Adaları, Krakatoa ve Seribu Adaları da dahil olmak üzere güney Büyük Sunda Adaları; ayrıca Alor Takımadaları, Selayar Adaları'nda Kalao ve Tanahjampea, Kalaotoa, ve muhtemelen Borneo'nun güneyi.[1]	Güneydoğu Asya'da yaşayan populasyonlar buraya konur ama stertens alt türüne daha yakındır.
T. a. furcata (Temminck, 1827) Küba	Büyük. Üst kısımlar soluk turuncu-ten rengi ve kahverengimsi-gri renklidir, alt kısımlar az sayıda benekli beyazımsıdır. Yüz beyazdır.[1]	Küba, Jamaika, Cayman Adaları (Grand Cayman'da nadir bulunur ya da soyu tükenmiştir).[10]	niveicauda da içinde yer alabilir.
T. a. tuidara (J. E. Grey, 1829) Brezilya	Üst kısımlar gri ve turuncu-ten rengidir. Alt kısımlar az benekli beyazımsıdan açık ten rengine değişir. Yüz beyazdır. Soluk renkli Eski Dünya guttata alt türüne benzer.[1]	Güney Amerika'da And Dağları'nın doğusundan Amazon Nehri'nin güneyine ve Tierra del Fuego'ya kadar güneye alçak düzlüklerde; ayrıca Falkland Adaları'nda.[1]	hauchecornei ve muhtemelen hellmayri de içindedir.
T. a. guttata (C. L. Brehm, 1831) Almanya	Üst kısımları alba'dan daha gridir. Alt kısımları bazı koyu beneklerle ten renginden pas rengine (benekler alba'dan fazladır[9]). Yüz beyazımsı. Dişilerin alt kısımları ortalama olarak erkeklerden daha kırmızımsıdır.[1]	Orta Avrupa'da Alp Dağları'nın kuzeyinden Ren Nehri boyunca Letonya, Litvanya ve Ukrayna'ya; güneyde Romanya, Yunanistan'ın kuzeydoğusu ve Balkanlar'ın güneyi. Yaşam alanının batı sınırlarında alba ile geçiş formları bulunur.[1]	rhenana içindedir.
T. a. delicatula (Gould, 1837) Uçarken	alba'ya benzer; üst kısımları biraz daha koyudur ve aşağıda daha fazla beneklidir. Kuyrukta 4 ağaç kabuğu kahverenginde şerit vardır.[1]	Avustralya ve kıyıdan uzak adalarda (Tazmanya'da yoktur), Küçük Sunda Adaları (Savu, Timor, Jaco, Wetar, Kisar, Tanimbar, muhtemelen Rote), Melanezya (Yeni Kaledonya ve Loyalty Adaları;Vanuatu'nun güneyinde Aneityum, Erromango ve Tanna ; Bougainville da dahil olmak üzere Solomon Adaları; Long Island, Nissan, Buka ve muhtemelen New Ireland ve New Britain'in kuzeyi), Batı Polinezya (Fiji ve Rotuma, Niue, Samoan Adaları, Tonga, Wallis ve Futuna); Lord Howe Adası'na sokulmuş ancak soyu yine tükenmiştir.[1]	bellonae, everetti, kuehni, lifuensis ve lulu alt türlerini barındırır. Fiji'de siyah-kahverengimsi peçeli baykuş raporlarının incelenmesi gerekmektedir.
T. a. pratincola (Bonaparte, 1838) Erişkin uçarken	Büyük. Üst kısımları gri ve turuncu-ten rengidir. Alt kısımları çok benekli beyazımsıdan açık ten rengine doğru. Yüz beyaz. Soluk Eski Dünya guttata'ya benzer ama ekseriyetle aşağıda daha çok benek vardır.[1]	Kuzey Amerika'da Kanada'nın güneyinden Orta Meksika'ya; Bermuda, Bahamalar, Hispaniola; Lord Howe Adası'na sokulmuş ama tekrar soyu tükenmiştir; 1958'de Hawaii'ye sokulmuş ve yaşamaya devam etmektedir.[1]	lucayana ve muhtemelen bondi, guatemalae, subandeana alt türlerini içerir.
T. a. punctatissima (G. R. Grey, 1838) Santa Cruz Adası (Galápagos)	Küçük. Üst kısımlar koyu grimsi ve beneklerin beyaz kısmı belirgindir. Alt kısımlar beyazdan altın ten rengine doğru değişirken küçük yoğun benekler ve kahverengi kıvrımlı desenler belirgindir.[1]	Galápagos Adaları'na endemiktir.[1]	Bazen ayrı bir tür olarak tanımlanır.
T. a. poensis (Fraser, 1842)	Üst kısımları geniş desenli altın-kahverengi ve gridir. Alt kısımları yaygın benekli açık ten rengidir. Yüz beyazdır.[1]	affinis ile aynı değilse Bioko'ya endemiktir.[1]
T. a. thomensis (Hartlaub, 1852)	Orta-küçük. Üst kısımları koyu kahverengimsi gri ve geniş desenli kanat tüylerinin ucunda açık kahverengi şeritler vardır. Alt kısımları yaygın benekli altın kahverengisidir. Yüz ten rengidir.[1]	São Tomé Adası'na endemik. Príncipe'de görüldüğü kaydı hatalıdır.[1]	Bazen ayrı bir tür olarak tanımlanır.
T. a. affinis (Blyth, 1862) Tanzanya	poensis'e benzer ancak ortalamada daha hafiftir. Üst kısımlar gri. Alt kısımlar yaygın benekli açık ten rengi.Yüz beyaz.[11]	Komorlar, Madagaskar, Pemba ve Unguja adaları da dahil olmak üzere Sahra Altı Afrika; Seyşellere sokulmuştur. Mısır-Sudan sınırında alba ile geçiş formları vardır.[1]	hypermetra içindedir; poensis'ten ayrı olduğu şüphelidir.[11]

Notlar

1. Bruce (1999) s. 34–75
2. Peters, James Lee (1964). Check-list of Birds of the World. Volume IV. Harvard University Press. s. 77. https://archive.org/stream/checklistofbirds41940pete#page/77/mode/1up. 
3. Scopoli, Giovanni Antonio (1769). "Strix alba" (Latince). Annus I Historico-Naturalis. C. G. Hilscheri. s. 21–22. http://biodiversitylibrary.org/page/31117670. 
4. König, Claus; Weick, Friedhelm; Becking, Jan-Hendrik (2009). Owls of the World. Bloomsbury Publishing. s. 46–48. ISBN 978-1-4081-0884-0. https://books.google.com/books?id=Rnz1c8olgWcC&pg=PP46. 
5. König, Claus; Weick, Friedhelm; Becking, Jan-Hendrik (2009). Owls of the World. Bloomsbury Publishing. s. 209. ISBN 978-1-4081-0884-0. https://books.google.com/books?id=Rnz1c8olgWcC&pg=PP209. 
6. "Owls". IOC World Bird List: Version 4.3. IOC. http://www.worldbirdnames.org/BOW/owls/. Erişim tarihi: 2014-09-18. 
7. Alaie Kakhki, N.; Aliabadian, M. (2012). "Mitochondrial DNA (CYTB) divergences in two distinct, Old World and New World barn owls". Iranian Journal of Animal Biosystematics 8 (1): 47–55. ISSN 1735-434X. 
8. Taylor (2004) p. 24
10. Olson, Storrs L.; James, Helen F.; Meister, Charles A. (1981). "Winter field notes and specimen weights of Cayman Island Birds". Bulletin of the British Ornithologists' Club 101 (3): 339–346. http://si-pddr.si.edu/dspace/bitstream/10088/6535/1/VZ_119_Cayman_bird_weights.pdf. 

Bibliyografya

• Bruce, M. D. (1999). "Family Tytonidae (Barn-owls)". del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J.. Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds. Lynx Edicions. ISBN 84-87334-25-3. 

Dış bağlantılar