Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi
Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi, 19. yüzyılda İstanbul'da kurulmuş edebiyat ve bilim derneği.
II. Mahmud dönemindeki (1808-39) yenileşme hareketleri sırasında özellikle pozitif bilimlere karşı uyanan ilgiyi yaygınlaştırmak amacıyla bir grup aydın tarafından kuruldu. Türkiye'de bu alandaki ilk örnektir.
Beşiktaş'la Ortaköy arasında Şanizade Yalısı ile Ferruh Efendi Yalısı'nda toplandığı için dernek bu adla anıldı. Haftanın belirli günlerinde edebiyat, felsefe, tıp, matematik ve astronomi alanında toplantılar düzenleniyor, başvuran öğrencilere de ücretsiz ders veriliyordu.
Grubun nüvesini, aslen Kırımlı olan, 1797'de İngiltere sefirliği yapmış, Avrupalılar hakkında malumat sahibi olan Tefsir-i Mevakıf adlı Türkçe tefsiri bulunan İsmail Ferruh Efendi (ö. 1840); vakanüvis, tabip, Şanizade Ataullah Efendi (ö. 1826), Melek Mehmed Paşa'nın oğlu Melekpaşazade Abdülkadir Bey (ö. 1846) ve ulemadan, Kethüdazade Arif Efendi (ö 1849) oluşturmaktadır. Diğer başlıca üyeleri de Fehim Süleyman, Başmusahib Hatif Efendi, Kazasker, Viyana elçiliğinde bulunmuş olan Akif Bey, Recaizade Ahmed Cevdet Efendi (ö. 1831) ile kardeşi Mustafa Samil Efendi (ö. 1840) ve Rumelihisarı Bektaşi Dergahı şeyhi Mahmud Baba idi (ö. 1865).
Çok etkili olmamakla birlikte aydınları ilk kez devletten bağımsız olarak bir araya toplaması bakımından dikkat çekici bir girişim olan Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi, tutucu çevrelerin sürekli tepkisine hedef oldu. 1826'da Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması sırasında da üyeleri Bektaşilikle suçlandı; birçoğu sürgüne gönderilince dernek zorunlu olarak dağıldı.[1]
Bazı tarihçiler bu grubun toplantılarını Avrupa'da 17. yy'da kurulan ve günümüze kadar mevcudiyetlerini muhafaza eden, ilmi cemiyet ve akademilere benzeterek, buna "Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi" demişlerdir. Şeklen ve hukuken bir dernek özelliği taşımayan bu gruba, mütecanis bir ahbap topluluğu olarak bakmak doğru olur. Bunun, aralarında ilmi ve entelektüel bir yakınlık ve anlayış bulunan, devrin islami, tabii ve matematik ilimlerini bilen ve aynı zamanda Batı düşüncesini de tanıyan zevattan oluşan bir topluluk ve grup hüviyetinde olduğu söylenebilir.[2]
Kaynakça
- ↑ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
- ↑ Ekmeleddin İhsanoğlu, "Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, 1994. ISBN 975-7306-00-2.