Borsa

Borsa belli kurallara göre, talep edilen mallar için organize edilmiş piyasaya verilen addır. Örneğin menkul kıymetler (değerli taşınırlar) ile (örnek olarak hisse senetleri, borçlar) dövizler, belli mallar (ör. Metaller ve diğer hammaddeler) veya türev hesaplamalar ile alınıp satılabilir. Borsa arz-talep şeklinde - komisyoncunun aracılık yapmasıyla - piyasa koşulları ile birlikte işler ve fiyatların (kurların) resmi olarak belirlenmesiyle dengelenir. Alınıp satılan malların fiyatlarının ya da kurların belirlenmesi arz ve talebe göre düzenlenir. Borsaların kendine özgü kuralları ve standartları vardır.

Hisse senedi, bono ve tahviller genellikle menkul kıymetler borsalarının içerisinde ticareti yapılageldiği halde, döviz ticareti için döviz borsaları (foreign exchange market) veya mal ticareti için emtia borsaları (commodity exchange) vardır.

Ana trendin yönü yükselme ise “boğa eğilimi”[1] , düşüş ise “ayı eğilimi” denir.[2] Ayılar düşerken alım yapar, yükselişte uykuda bekler. Boğalar ise yükselirken saldırır, alım yaparlar.

İsminin kökeni

Borsa isminin ortaya çıkışı tartışmalıdır. Bununla ilgili üç kuram vardır:

İlk borsa 1531’de Anvers’te kuruldu, dünyanın ilk borsa binası 1613’te Amsterdam’da açılmıştır.Kaynak

Borsa türleri

Malların, her şeyden önce ithal ve tarımsal ürünlerin ticaretine yönelik ticari mal borsaları ilk borsa türleridir. Daha sonradan paslanmayan değerli maden ya da kahve gibi belli ürünlerin ticaretinde uzmanlaşmış uzman ürün borsaları ve özel borsalar ortaya çıkmıştır.

Ticari mal borsası

Bir ticari mal borsası – diğer adıyla ürün borsası– hammadde, tarım ürünleri ya da gıda malzemeleri gibi geri ödenebilir malların işlem gördüğü borsadır. Burada normalde tarım ve sanayi hammaddeleri, mineraller ve de diğer doğal ürünler söz konusudur, ancak sanayi ürünleri bu kapsama girmez.

İnsan tarihinin en eski borsaları ticari mal borsalarıdır. Bu borsalar yoğun mal değiş tokuşu yapılan yerlerdeki pazar yerlerinden ve ticaret pazarlarından meydana gelmiştir. Bununla birlikte değerli kâğıt borsalarından birkaç yüzyıl daha eskidirler, günümüzde endüstri ülkelerinde bir zamanlar sahip olduğu anlamlarını geniş ölçüde yitirmişlerdir. 1409’da Brugge’de ilk borsa kuruldu; “borsa” kavramı da orada ortaya çıkmıştır. Avrupa borsaları arasında en eski Alman ticari mal borsası 1541’de kurulan Augsburg Borsasıdır; tahminen Lyon Borsası aynı yıl ortaya çıkmıştır. 1611 yılında işlemlerine başlayan Amsterdam Borsası 17. yüzyılın en önemli ticari mal borsasıydı.

Bir ticari mal borsasındaki ücretler sadece arz ve talep yoluyla değil, aynı zamanda spekülasyon yoluyla belirlenmektedir. Ticari mal borsasındaki işler ya hemen bitirme süresiyle lokomotif işler olarak ya da futures işler (futures ticari mal borsası) olarak yürütülür.

Bugün ticari mal borsalarında ticaretin devamı ağırlıklı olarak arka alana bağlıdır. Buna rağmen bölgenin satıcıları, alıcıları ve üreticileri için kota etme (listeleme) önceden olduğu gibi öneme sahiptir. Kota etmelerden kasıt hemen teslimatta gerçekten işlem gören ürünler için bölgesel ücretlerdir. Bu, uluslararası ticaret yerlerinde kota edilen ücretlerin bilgisi olarak bölgelerde günlük iş için oldukça önemlidir.

Futures borsası

Bir futures borsası (türev borsası ya da seçenekli borsa) futures işlerin (seçeneklerin) tasfiye edildiği borsadır. Burada söz konusu gelecekte tasfiye edilecek işlemlerdir. Sözleşmeler bugünden yapılmıştır.

Vadeli İşlem (Futures İş)

Zamanlı iş olarak da bilinen futures iş, anlaşmadan sonra belli bir süreyi kapsayan, kesin bir şekilde kararlaştırılmış fiyat üzerinden malın alışı ya da satışı üzerinden yürütülen iştir. İki günden daha fazla bir süreçten itibaren genel olarak bir futures işten bunun yanı sıra bir değerli kâğıt alım satımından bahsedilir.

Vadeli işlem (Futures İş) türleri

Şartsız futures iş hem alıcı hem satıcı hem de alıcı tarafından her durumda - aynı zamanda şartsız olarak - yerine getirilmek durumundadır. Hakların ve yükümlülüklerin paylaştırılması yoluyla sözleşme imzalanması sırasında prim akışı olmaz. İşin, yerine getirilmesinde nakit dengelemesi ya da verimli bir teslimat ortaya çıkar. Türler genelde aşağıda olduğu gibi birbirinden ayrılır:

Finansal Vadeli İşlemlerde (Futures İşlerde) Bilgi

Futures işleri yürütmek isteyen müşterilere söz konusu ülkenin Değerli Kâğıtlar Yasasının ilgili maddesi gereğince değerli kâğıt hizmeti şirketince ortaya çıkan riskler hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. Futures işler manevila etkisi nedeniyle başarı durumunda yüksek kar payını mümkün kılan, fakat yüksek riskleri de ortadan kaldıran aşırı riskli para yatırımları olarak bilinir. Böylesi bir bilgilendirme verildiği takdirde banka ya da broker, müşterinin zararını karşılamakla yükümlüdür. Futures işler aynı zamanda işletmelere özgü riskleri güvence altına almak için işletmeler tarafından işleme konulur. Bu nedenle futures işler birçok işletme için risk yönetiminin tümleyici oluşumunu oluşturur.

Kıymetli kâğıtlar borsası

Kıymetli kâğıt borsası, diğer ismiyle hisse senedi borsası ya da etki borsası ulusal değerli kâğıt ticareti yasası bağlamında kıymetli kâğıtların, hisselerin ve türevlerin işlendiği bir borsadır.

Burada büyük izleyici toplumunun hisse kurları, tabiri caizse standart kâğıtlar sürekli not edilir. Değerli kâğıt borsaları ünvanların emisyonuna hizmet etmez, hatta yatırımcıların az masrafla ve mümkün mertebe düşük maliyetlerle değerli kâğıtları elde etmelerine ve onlardan tekrardan kurtulmalarına olanak sağlayan sirkülasyon (para piyasası) piyasası olarak vazife görür. Bu durumda değerli kâğıt borsaları çağdaş finans piyasası kuramı olarak bağımsız kurum, işlevi sözleşme ortaklarının bir araya gelmesinden oluşan bir hizmet işletmesi olarak görülür.

Örneğin Almanya’da öncelikli ticaretin işlendiği yedi tane çağdaş kıymetli kâğıt borsası vardır (Ocak 2009). Bunların en büyüğü FWB, yani Frankfurt Kıymetli Kâğıt Borsasıdır. Elektronik üzerinden ticaret yapmanın (Almanya'da örneğin XETRA) ve yerel banka üzerinden hemen hemen gerçek zamanda borsalarda dünya çapında doğrudan işlem yapabilmeksizin özel yatırımcılara da erişme olanaklarının gelişmesi yoluyla sonu kestirilemeyen uluslararası bir yapı dönüşümüne doğru yol almıştır. Bu noktada uluslararası tanınan işletmelerin hisselerinin dünya çapında farklı borsa merkezlerinde işlem görebildiği (örn. Frankfurt, Londra, New York) ve böylelikle açılış saatlerinden kaynaklanan daralmalar olmadığı için her bir borsanın bulunduğu noktanın bağımsızlığı söz konusudur.

Hem borsa hem de kıymetli kâğıt ticareti kıymetli kâğıt borsası için eş anlam olarak yorumlanır. Borsalar işlem gören malın biçimine göre adlandırılır: kıymetli kâğıt borsaları bu nedenle ticari mal borsalarından, futures borsalardan ve döviz borsalarından ayrılırlar.

Borsanın Alt Yapıları

Borsa, denetimli fiyatlandırma altında olan karşılanabilir malların zamansal ve yerel olarak yoğunlaştırılmış ticarete hizmet eder. Hedefler; menkul kıymetler, verimlilik artışı, Pazar likiditesi, manipülasyonlara (müdahalelere) karşı koruma gibi işlem maliyetlerinin azaltılması adına artan bir pazar şeffaflığıdır. Daha önce adı geçen borsa dışı ticaretin aksine borsa ticareti, genelde borsa denetleyicisi olan bir kurum, Almanya örneğinde konuşmak gerekirse, Alman Finans Denetim Makamı aracılığıyla ve her ülkenin kendine özgü borsa denetim organları ile kontrol altında tutulmaktadır. ISO 10383 Pazar Tanımlayıcı Kodu sayesinde her bir borsa diğer ticaret platformu gibi dünya çapında tanımlanabilir. Finansal ürünleri satın almak ve satmak için borsalar, merkezi olan karşı tarafın (sözleşmede) önemli faaliyetlerini üstlenmektedir.

Takas Edilebilirlik

Takas Edilebilirlik kolayca değiştirilebilir malların, dövizlerin ve menkul kıymetlerin bir özelliğidir. Karşılanabilir (değiştirilebilir) değerler bireysel değildir, aynı zamanda kesin olarak diğer parçalar sayesinde cinsi ve miktarı değiştirilebilir. Takas edilebilirlik, borsa (ticareti) için bir ön koşuldur ve kalite normlarının saptanması sayesinde oluşturulur.

Pazar Şeffaflığı

Pazar Şeffaflığı ekonomide bir pazarın içerisi hakkındaki bilgilerin mevcut olması anlamına gelmektedir. Bir pazar hakkında ne kadar çok bilgi varsa, o pazar o kadar çok şeffaflaşır.

Harika ya da mükemmel pazar şeffaflığı mükemmel rekabetin teorik modeli için bir varsayımdır ve tüm pazar katılımcıları alınıp satılan mallar hakkında, bu malların fiyatları ve diğer koşulları (örnek: yer-teslimat) hakkında eksiksiz bilgi sahibi olmaları gerçeği vardır.

Likidite

Likidite kavramı genel anlamda pazar içerisinde ekonomik cinsten bir malın çabucak bir diğerine karşı değiş tokuş edilmesi anlamına gelir. Likidite, döviz piyasalarının dışında en az bir iki varlığın (ekonomik malın) parasal ödeme aracıdır. Likidite bu nedenle yeterli nakit durumunu da ifade eder. Bu durumun yanı sıra istenilen işlemin nakit para olmasını isteyen bir döviz ortağı bulunmalıdır.

Statik (Durağan) Likidite

Likidite derecelerinin (düzeylerinin) yardımıyla bir şirketin kapasitesi bütün ödeme yükümlülüklerini zamanında yerine getirebilmesi yönünden incelenebilir. Varlık kapsamında benzer şekilde olduğu gibi burada da sermaye tarafının durumları ile varlık tarafının durumları karşılaştırılmaktadır (Yatay Bilanço Analizleri).

Dinamik Likidite

Dinamik Likidite’nin geçerliliği mevcut ödeme araçları ile tahmin edilmektedir ve bir dönem hakkında tahmini gelirlerin (en çok 1 aydan en az 3 aya kadar) bu dönem zarfında mevcut ödeme yükümlülükleri hizmete koyulabilir.

Borsa Biçimleri

Borsanın klasik biçimi Mevcut Borsalardır (Präsenzbörse) (ya da Parketthandel’dir). Komisyoncular orada şahsen bir araya gelirler ve görüşme yoluyla iş bağlarlar. Bu ya bireysel ticarette ya da müşterilerin vekâletinde ortaya çıkar. XETRA ticaret platformunda olduğu gibi bilgisayardan yürütülen borsalarda bilgisayar destekli ticaret sistemi komisyoncu işlevini üstlenir. Burada veriler bilgisayar maskeleri üzerinden yapılır, bilgisayar sistemi ticareti tasfiye eder ve kurları hesaplar (örn. günlük ortalamaları). Ödeneğin ana payı günlük dünya genelinde komisyoncuların kısmen kendilerinin ekran başında oturdukları bilgisayar destekli borsalar üzerinden tasfiye edilir.

Borsa biçimlerinin tanımı genelde işlem gören nesneler yardımıyla gerçekleştirilir:

Teslimat ve ödemenin tasfiyesi için piyasa katılımcıları arasında kısmen yasalarla derlenmemiş (kural bağlı) yabancı tahvillerin ödenmesi vadesinden oluşur.

Açık Piyasa İşlemleri

Avrupa Merkez Bankasının en önemli açık piyasa işlemi yaklaşık %70 oranla ana finansman aletleridir. Burada, ticari bankaların ihale süreci içerisinde Avrupa Merkez Bankası’ndan merkez bankası parası elde ederken faiz ödemelerine karşı kullandığı açık piyasa politikası söz konusudur. İhale süreci 2000 yılından itibaren faiz koruma yoluyla hayata geçmiştir. Bunun yanı sıra en yüksek Merkez Bankası parası teklifini veren ticaret bankasına hisse verilmiştir. Daha iyi bir yönlendirme için, Avrupa Merkez Bankası asgari faiz oranı hazırlar. Bu asgari faiz oranı (ana finansman oranı dahil) kendini Avrupa Merkez Bankası’nın taban değeri olarak tanıttı. Bu büyük ölçüdeki mali muameleler haftada bir kez gerçekleştirilecektir. 2007’deki finansal krizle mücadele etmek için, 15 Ekim 2008’den beri Avrupa Merkez Bankası sabit ihale sonrası ödünç para vermektedir. Avrupa Merkez Bankası’nın diğer üç açık piyasa işlemleri, uzun vadeli finansman ticaretleri, ufak ve yapısal operasyonlardır fakat bunlar para politikası amaçları için değil, sadece ticaret bankalarına gerekli likiditeleri temin etmek için kullanılır.

Sermaye ve Döviz Rezervleri

Avrupa Merkez Bankası’nın abone sermayesi 5,6 milyar dolar tutmaktadır. Bunlar sahipleri ve aboneleri olan ulusal merkez bankaları tarafından ödenir. Bir Ulusal Merkez Bankası’nın toplam ödeme oranı Bir anahtar olarak tanımlanmalıdır, bu anahtar her üye devletin geçtiğimiz yıllarda Avrupa Merkez Bankası’nın kuruluşundan önce ve üye devlet topluluğunun Avrupa Merkez Bankası’nın kuruluşundan beş sene öncesindeki piyasa fiyatlarını sıraya koymasıdır. %21 gibi büyük bir kısmına Federal Alman Bankası sahiptir. Ağırlıkları her 5 yılda bir güncellenir. Euro alanının Ulusal Merkez Bankası tüm sermayeyi ödemek zorundadır Ve diğer AB üyesi devletlerin işletim masraflarına katkıda bulunmak için kendi abone sermaye yüzde yedisini kasaya yatırırlar. Ayrıca Avrupa Merkez Bankası, Euro bölgesi döviz rezervlerinin Ulusal Merkez Bankası’ndan karşılık olarak 50 Milyar Euro kazanıyordu, şu anda bu fiyat geçici olarak 40 Milyar Euro. Rezervler sadece Avrupa Merkez Bankası tarafından muhafaza edilip tahsis edilir, bu işlemlere ulusal Merkez bankası tarafından devam edilecektir. Belli bir rezerv limitinden sonra şirketler Avrupa Merkez Bankası’nın onayına ihtiyaç duymaktadır. Her bir Ulusal Merkez Bankasının hesaptaki hissesi abone sermaye miktarı ile orantılıdır. Hesabının yüzde 15’i altın şeklinde ödenmiş, geri kalan kısmı Amerikan Doları ya da Japon Yeni olarak tahsis edilir. 2007 yılının sonunda kur rezervinin %79,7’si dolar ve %23’ü Japon yeni olarak hesap edildi. 2006 dolar rezervlerinin payı hala %83’te, Yen ise %17 idi.

Kontrol ve Şeffaflık

Avrupa Merkez Bankası demokratik kurum ve halkın denetimine tabidir. Ayrıca Avrupa Merkez Bankası raporlama ihtiyaçlarını karşılar. Euro sisteminin işleyişi hakkında her hafta ve yıllık olarak, mevcut ve önceki yılların para ve kur politikaları hakkında yıllık rapor verir. Bu yılık raporları Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği Konseyi muhafaza eder.

Bu kontrole ek olarak Avrupa Merkez Bankası’nın çalışmaları, mali tabloların incelenmesi, dış denetçilerin gözetimine tabidir, Avrupa Hesap Mahkemesi denetçilerin ve iç denetim organlarının verimliliğini inceliyor. Bunların arasında;

Avrupa Merkez Bankası personeli ve yönetim kurulu için bir davranış kodu geçerlidir, içeride işlemler personele göre yapılmalıdır. Bir etik danışmanı, profesyonel davranış ve saygıyı gizli bir rehberlik çerçevesinde sağlamalıdır. 1. Avrupa Parlamentosu kararı üzerine 1 Ocak 2002 tarihinde dahili bir veri koruma görevlisi atanmıştır. Bu koruma görevlisi Avrupa Merkez Bankası Yönetim Kurulu İç Denetim Komitesi adına denetimleri yürütür. Bankanın tamamından sorumludur ve bu revizyonları koordine eder. Dolandırıcılıkla mücadele etmek için Avrupa Merkez Bankası 2004 yılından beri Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi tarafından kontrol edilir. 1999 dan beri dolandırıcılıkla mücadele için özel bir programları vardır; çünkü bağımsızlıkları için Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi tarafından kontrol edilmek istememektedirler. Komisyon bu karara karşı Avrupa Adalet Divanına şikayette bulunmuş ve mahkeme Avrupa Merkez Bankası’nın bağımsız kalmak için yasalara dikkat etmesi gerektiğini açıklamıştır.

Avrupa Merkez Bankası kendi şeffaflığını elde etmeye çalışan bir kurumdur ayrıca, yani kamu ve pazarlarını, önemli bilgilerini stratejileri, değerlendirmeler, kendi para politikası kararlarını kendi yöntemlerine açık, anlaşılır bir şekilde hazırlar. Avrupa Merkez Bankası hangi hedefleri hangi yolu izleyerek yaptığını kamuoyu ile paylaşmak istiyor. Diğer merkez bankaları tarafından da gerekli görülen şeffaflık aracılığı ile güvenilirlik ve para politikasının etkisi güçlenir.

Şeffaflık, güvenirlilik, disiplin ve öngörülebilirliğe bağlıdır. Güvenirlilik, geniş kapsamlı ve net bilgiler ile Avrupa Merkez Bankasının görevleri yerine getirilir. Avrupa Merkez Bankası ekonomik durumunun yanı sıra kendi değerlendirmesi ve para politikası sınırları üzerine görüşlerini yayınlar. Şeffaflık öz disiplin ve para politikasına tutarlılık getirmelidir, böylelikle politikacıların çalışmaları daha kolay doğrulanabilir.

Kararlarının öngörülebilirliği için Avrupa Merkez Bankası ekonomik gelişmesindeki değerlendirmeleri ve para politikası stratejilerini duyurur. Böylece para politikası eylemleri tahmin edilebilir ve pazarda daha fazla ve daha doğru bir yer alır. Makul beklentiler sayesinde önlemler ile onların etkileri arasındaki zaman dilimi azalmakta, ekonomik gelişime uyum hızlandırılmakta ve para politikasının etkinliği arttırılmaktadır.

Organize piyasa

Organize Piyasa’nın örneğin Alman Menkul Kıymetler Kanunu’na göre tanımı; bir ülkede, Avrupa Birliği üyesi olan başka bir devlette ya da Avrupa Ekonomisi üzerine anlaşma yapmış başka bir ülkede devletin düzenlemeleri aracılığıyla işletilen ya da yönetilen, onaylanmış ve çok taraflı izlenen bir sistemdir. Bu, ticarette kişilerin satın alma ve satıştaki çokluğun talebinin sistem içerisinde onaylanmış mali araçların ve bir yöntem içinde düzenlenmiş hükümlere göre bir araya getirilmesinin ya da bir araya getirilmesinin teşvik edilmesidir. Bu ise, finansal araçların satın alınması üzerine bir anlaşma yapıldığının göstergesidir.

Borsanın bu tanımı genellikle her bir Borsa Segmenti Menkul Kıymetler Kanunu’nun organize piyasaları olmayan Dış Borsa Ticareti anlamına gelmektedir, yani borsalar devlet (devlet kuruluşları) ve Merkez Bankası aracılığıyla denetlenir, kontrol edilir ve genel anlamda makro ekonomik vadelerden etkilenir. Borsalar kusursuz bir piyasanın mikro ekonomik tanımına en yakındır örnektir.

Avantajları

Finansal ürünleri hem talep edenler hem de sağlayanlar, organize piyasalarda bu pazar tipinin faydalarını bir sırada sunmaktadır. Resmi denetleme aracılığıyla ayrıca garanti altına alınan sürekli olaylar bütün katılımcılar adına manipülasyon (kullanma) ve yasadışı firmaların riskini azaltmaktadır.

Dezavantajları

Organize piyasalarda giriş çoğunlukla bir dizi kabul şartlarından oluşmaktadır. Bu nedenle performanslar, işlemler, gerekli kamu işi ve aşırı talepler, örneğin listelere alınmış firmaların muhasebesi için önemsiz olmayan harcamalar ortaya çıkmaktadır. Şayet bir firma seçici bir kitleye ulaşmışsa, firmanın ticarette organize piyasalara katılması bu yüzden çok kez kârlı olmamaktadır. Aynı zamanda muhasebe gereksinimleri ile firma ödemelerine yönelik kamuoyu duyuruları da organize piyasalara katılmış olan şirketleri korkutmaktadır.

Komisyonculuk

Resmi Komisyoncu (Kur Komisyoncusu)

Resmi komisyoncu bir ülkenin resmi makamlarında döviz denetim kurumu adına sorumludur, bu kuruma mahsustur ve yeminlidir. Bu komisyoncuların görevi atanan segmentlerden iki yabancı menkul kıymetin bazı hesaplarının yapılmasına aracı olmak ve bu şekilde kurları (döviz kurlarını) belirlemektir.

3. Finansal Piyasa Promosyon Yasası’ndan beri resmi ve serbest borsa komisyoncusu arasında çok fazla bir fark yoktur. Daha ziyade sadece menkul kıymetler (değerli kâğıtlar) ve kurları belirleyen sipariş kılavuzları ile ticaret yapan borsacılar vardır. Bunun yanı sıra sipariş kılavuzları hem resmi olarak düzenlenmiş pazarın menkul kıymetlerini hem de borsa dışı ticaretle ilgilenebilirler. Borsa komisyoncusunun tanımı bu akıcılık sayesinde değişmektedir.

Serbest Komisyoncu

Serbest komisyoncu, borsa dışı alınıp satılan menkul kıymetlerin kurlarını belirlemektedir. Bu komisyoncular resmi pazarın bütün menkul kıymetleri ile değiş tokuş yapabilirler. Bu komisyoncuların değiş tokuşlarındaki zor nokta ise düzenlenmiş pazarda ve borsa dışı ticarette yer almalarıdır. Döviz Kurulu aracılığıyla serbest komisyonculara izin verilmektedir.

Mesleğe Giriş

Borsa komisyoncusu mesleği sıkı bir şekilde düzenlenmiştir. Piyasaya girme izni almak için sadece yeterli mesleki niteliklere ihtiyaç duyulmuyor, aynı zamanda uygun mesleki eğitime ve uygulamalı deneyime ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ayrıca finansal kaynakları ya da en azından garanti şeklinde teminatı gerektirir.Bununla birlikte borsa aracı kurumlarındaki elemanlar, borsada belirli aylar staj alarak eğitimini tamamlar.

İşlem Maliyetleri

İşlem maliyetleri şunlardır: Pazarın kullanımı sayesinde, yani mülkiyet haklarının işlemi ile bağlantılı olması (örnek: alım, satım, kiralama) ya da dâhili bir hiyerarşinin var olmasıdır. İşlem maliyeti teorisi (yöntemi) her bir işlemde işlem maliyetlerinin ortaya çıkması anlamına gelmektedir. İşlem maliyeti teorisi Yeni Kurumsal İktisat’ın temel bir bileşenidir.

İşlem maliyetleri; fırsatçılık ile birlikte olan takım oyunu aktörlerinin sınırlı rasyonelliği, yatırımların özgüllüğü ve çevre karmaşıklığıdır. Bir işlemin maliyetleri koordinasyon şekline (Kurumlar Ekonomisi) bağlı olarak gerçekleşir. Mal paylaşımı işlem maliyetleri miktarına bağlı olarak bu nedenle yatay veya dikey olarak yapılmaktadır. Temel ilke: Sözleşme sorunu olarak ekonomik sorunların formülasyonu.

İşlem Maliyetlerinin Tipolojisi

Aşağıdaki maliyetler işlem maliyetlerine dâhildir; Ex ante (İşlem maliyeti ortaya konulmadan önce)

Ex post (İşlem maliyetleri ortaya konduktan sonra)

İşlem maliyetleri adı altında araştırma, hazırlama, bilgi, yükümlülük, görüşme, karar, anlaşma, tasfiye, güvence, uygulama, kontrol, uyum ve bitirme maliyetleri daha somut şekilde anlaşılır. İşlem maliyetleri, örneğin bir işleme katılmış kişiler arasında iletişim ihtiyacı, anlaşma sorunları, yanlış anlaşılmalar ya da çatışmalar ortaya çıktığında meydana gelir.

Manipülasyon

Manipülasyon kavramı gerçek anlamda “kullanım” (elle yürütmek) anlamına gelir ve teknik alanda da aynı anlamda kullanılır. Genel olarak manipülasyon psikoloji, sosyoloji ve politika alanının bir kavramıdır; hedeflenmiş ve örtülü bilinçli etkileme, aynı zamanda bireylerin ve grupların yaşamalarını ve davranışlarını yönlendirmeyi amaçlayan süreçlerin tümü ve bunların saklı kalması (kamuflaj) anlamına gelmektedir. Manüel terapi alanındaki manipülasyon, kökeninde ‘el hareketi’ anlamında olup bir tıkanıklığın giderilmesinde elle yürütülen tekniklerin bir dizisi anlamına gelmektedir.

İnsanların Manipülasyonu

Bir özdeşleştirme teklifinin ya da bir malın ve hizmetin kabulünün kişinin yararına değil de zararına yol açtığında bir insanın manipülasyonundan söz edilir. Kandırma ve ikna çabası, etkilenen kimselerde ekonomik ve ahlaki tahribe yol açarsa o zaman ahlaki olmayan manipülasyon söz konusu olur.

Aşağılık duygusuna sahip, eksik özgüveni veya korkusu olan kimse daha kolay aldanır ve kolayca manipüle edilir. İnsanın manipülasyonu hedefleri takip eder ve davranışları bakımından diğer insanları etki altına almaya yarar. Manipülasyon kavramı olumsuz anlamdadır; manipülasyon, tanımı uyarınca olumlu olamaz - olumlu bir sonuç amaçlanır ve ona erişilirse kandırma ve ikna iletişimi söz konusu olur. Manipüle edilen insanlar kendi kavrayış ve inançlarına göre davranmazlar, aksine başkalarınca yönlendirilirler. Dıştan etkilenme yoluyla gerçekleşen bu yönelim doğal olarak kurbanda olumsuz duyguların ortaya çıkmasına neden olur, çünkü manipüle edilen kimse kendi yararına değil, manipüle edenin yararına göre davranır.

Mind Security (Düşünce Güvenliği), manipülasyona karşı insanların ve örgütlerin organize bir şekilde korunması olarak tanımlanabilir. Aydınlanma ve emansipasyon, manipülasyonun farklı türlerine karşı yönelim içindedir. İstenilen bir değişiklikten bahsedilince, bu istek hedef kişi tarafından olacaksa, öncelikle öğrenme ve gelişim söz konusu olur. Social Engineering (Toplum Mühendisliği) adı altında bilgilerin izinsiz bir şekilde ele geçirilmesine dair insanın manipülasyonu bilgi güvenliği alanında tartışılmaktadır.

Borsa Dışı Ticaret

OTC ticareti ya da borsa dışı ticaret, borsa üzerinden tasviye görmeyen ekonomi piyasası katılımcılarının arasındaki finansal işlemleri tanımlar. OTC'nin İngilizce yazılışı "Over The Counter’dır ve Türkçeye “Tezgâh Üstü Piyasa” olarak çevrilebilir. Bugün her ne kadar ağırlıklı olarak elektronik yollardan yürütülse de OTC ticareti Türkçede “Telefondan Yapılan Ticaret” anlamına gelmektedir.

Biçimleri

OTC ticareti üç kısma ayrılabilir:

Borsalar sadece ticaret yapan ortakların genellikle teminat istemini karşılamayan standart ürünler sunar. Bir işletme, örneğin bir yatırımın faiz değişikliği risklerini güvence altına aldığında sadece borsalardaki olağanüstü durumlarda bunun için vadeye uygun belge bulacaktır. Finans piyasasında işlem gören ürünlerden bir kaçı için OTC ticareti bu yüzden borsa işleminden, örneğin sertifikalardan daha önemlidir.

Özel yatırımcılar da online brokarlar (Online komisyoncular) yoluyla doğrudan işleri bir ihraççı veya komisyoncu ile yürütme olanağına sahiptirler. Bu noktada yatırımcı kendi online komisyoncusuna değer biçilen piyasa ürünü üzerine internet yoluyla talepte bulunur. Bunun hemen sonrasında ihraççı değer biçilen miktar için bağlayıcı alış ve satış fiyatlarını bildirir. Bunun üzerine yatırımcı birkaç saniye içinde bu koşullarda işin yapılıp yapılmayacağına karar vermek durumundadır.


OTC ticaretinin avantajları ve dezavantajları

Avantajları:

Her iki ortak arasında doğrudan ticaretle sağlanan hızlılık

Dezavantajları:• Eksik kontrol ve denetim

Borsaya bağlı türev ticareti 1990’dan 2002'ye kadar yaklaşık beş kat, OTC türev ticareti ise kırk kattan daha fazla yükselmiştir.

Organize “borsa dışı” ticaret platformları

Bu arada Lang & Schwarz, Tradegate, CATS-OS ve T.I.Q.S. gibi OTC ticareti sayılan ve "borsa dışı" olarak tanımlanan organize değerli kâğıtlar piyasaları mevcuttur. Borsa kavramının tanımına göre, bu organize piyasalarda borsalar söz konusudur, aynı zamanda „borsa dışı“ tanımı burada çelişkilidir.Kaynak

Yüz yüze sesli pazarlık

“Yüz yüze sesli pazarlık” ya da “bulunmalı pazarlık” borsada kur oluşturmanın bir biçimidir. Açık sesli pazarlık kavramının yanı sıra İngilizce open outcry trading kavramı da kullanılmaktadır.

Tanımlamalar

Tüccarlar hisselerin ve teminatların fiyatlarını birbirlerine sesli bir şekilde duyurdukları ve bu fiyata satış için anlaştıklarını el işaretleriyle anlattıkları için borsa ticaretinin bu biçimi Open Outcry Trading olarak adlandırılmaktadır. Asıl ticaret arka planda kişilerce tasfiye edilmektedir. Bu yüzden kıymetli kâğıt ticaretinde “para” demek bir kimsenin satın almak istemesi anlamına gelir. Bir kimse satış yapmak istediğinde bunun tam tersine “zarf” diye çağrıda bulunulur.

Tarihi ve (bugünkü) Anlamı

Frankfurt’taki bilgisayar destekli yüz yüze sesli ticaret, 2008

New York Stock Exchange borsa satış yeri, 2008

Borsa ticareti zamanlarında borsada izin verilen şirketler, onların tüccarları ve iskonto yöneticileri toplanırlar. Tüccarlar kredi kurumlarının ve finans şirketlerinin çalışanlarıdır. Müşterilerini temsilen ya da kendi hesaplamalarına göre alım satım yaparlar.

Yüz yüze sesli ticaret, bugün sürekli bilgisayar destekli ticaret sistemlerince saf dışı edilmektedir. Bu bankanın görevlerini doğrudan borsaya ve böylelikle iskonto yöneticilerinin emir defterine ileten elektronik emir iletme sistemleriyle gerçekleşmektedir.

Borsadaki işlem yerinde kısmen 09.00’dan 14.30’a kadar işlem yapılır (örn. Light, Sweet Crude Oil Futures and Options). Borsa sonrası ticaret sadece bilgisayarda gerçekleşir.

Dünya genelindeki en önemli yüz yüze sesli ticaret borsası Exchange’dır. Kuzey Amerika’nın büyük futures borsaları NYMEX’te ve CBOT’ta ve de Londra Metal Borsasında buluşmalı ticaretten sonra gerçekleşir.

Bilgisayarlı borsalar ya da elektronik ticaret sistemleri (Xetra gibi Bilgisayarlı Ticaret Sistemleri) dünya genelinde herkesçe erişilebilirdir ve klasik yüz yüze ticaretin yerini almaktadır.

Yüz yüze sesli ticarette kur yapısı

Bir borsa komisyoncusu üzerinden emirlerin klasik biçimi Xetra ticareti tarafından özellikle borsa aracısının uygun düşen alım için satış araması yoluyla birbirinden ayrılır. Görevler bilgisayarlı ticaret sistemlerinde ve bilgisayarlı borsalarda bunun tam tersi olarak kısaca karşı pozisyonlardan aranıp taranır ve limitler yardımıyla tamamlanır. Xetra ticaretinde bir görevin banka ücretlerinin ödendiği birden çok göreve ayrılması normal şartlar altında olabilir. Komisyoncu buna karşılık komisyoncu ücreti talep etse de toplam görevi birlikte yürütür. Yerel borsanın borsa komisyoncusu bundan ötürü oldukça nakit para özelliği taşımayan değerlerde daha iyi kurlar elde eder.

Avrupa’daki yüz yüze sesli borsalar

Avrupa’daki en önemli yüz yüze sesli borsalar şunlardır:

Özellikle yerel borsalar küçük odalarda iş görmeye çalışarak bulunmalı ticarette yer almaktadırlar.

Xetra

Xetra 28 Kasım 1997’de IBIS sisteminin yerini aldı. Sistemin giriş yapması karşısında özellikle diğer borsa yerlerinde ve bulunmalı borsa savunucularından eleştiri gördü. Bunun yanlıları piyasaya uyumlu yürütme ücretlerini, düşük işlem maliyetlerini, eşit haklara sahip olmayı, bulunulan yere bağlı kalmamayı ve ticaret ortaklarının anonimliğini bir araya getirdiler. Xetra gibi elektronik ticaret sistemi için meydan okumalar her şeyden önce istikrarı, elde bulundurmayı, ölçekliliği ve gecikme süresini (latans) ve de uzun vadeli yükselen piyasa etkinliğini ilgilendirmektedir.

Xetra o zamanki iletişim müdürü Wilhelm Brandt tarafından piyasa ürünü olarak geliştirildi. Hedef Xetra’yı kullanıcıların ve kamuoyunun yanında daha iyi konuşlandırmak ve de diğer borsalara satabilmekti. Xetra, Alman Borsası AŞ.'nin teknik el kitabında Electronic Trading ya da Exchange kavramlarının kısaltması olarak yorumlanır. Xetra sisteminin algılanma biçimi ve bilgi tekniksel satılması Alman Borsası Sistemlerince biçimlendirilen Eurex sistemine dayanır ve Alman Borsası AŞ.’nin vekâletinde Andersen Consulting (bugün Accenture) ve Alman Borsa Sistemleri tarafından yürütülür.

Arka Alanları

Alman borsalarındaki toplam hisse ticaretinin yüzde 83’ü Xetra Ticaret Sistemi üzerinden tasfiye edilir. Xetra, Frankfurt Kıymetli Kâğıtlar Borsası’nın ticaret günlerinde 09.00’dan 17.30’a kadar açıktır. Frankfurt am Main’daki bulunmalı borsada bunun aksine 20.00’a kadar işlem yapmaktadır. Xetra üzerindeki fiyatlar en bilindik Alman hisse endeksinin DAX hesaplamasına dair temeldir.

Bir kıymetli kâğıt emri yüksek arz ve talep (likidite) yoluyla özellikle DAX değerlerinde diğer ticaret yerlerine göre daha hızlı ve piyasaya uygun fiyatlarda yürütülür. Bu ilke likidite sağlayıcıları (diğer adıyla Designated Sponsors) desteklenir, bunlar Xetra üzerinden işlem gören seçilmiş kıymetli kâğıtlara sürekli olarak bağlayıcı alış ve satış fiyatlarını (kotalar) piyasaya sokarlar.

Toplam ticaret elektronik olarak gerçekleştirildiği için Xetra bulunmalı borsada olduğundan daha sık görevlerin kısmi yürütülmesine sahip olabilir. İstenmeyen ciddi fiyat düşüşlerinden kaçınmak için kıymetli bir kâğıtta ticaret için otomatik olarak bir gelgeç müdahalesi uygulanabilir ya da kıymetli kâğıt Alman Borsası AŞ.'nin ticaret denetleme merkezinden (HÜSt) el yordamıyla ticaretten çekilir.

Xetra üzerinde ticarete katılma yüz yüze sesli borsada olduğu gibi ayrı bir izin gerektirmemektedir, hatta yeni listelenmiş kıymetli kâğıtlar her iki ticaret sisteminde ticaret için otomatik olarak işleme sokulurlar.

Alman Borsası bugün Frankfurt’taki yerinde Xetra sisteminin birçok mercisini işletmektedir:

Xetra teknolojisi Bulgaristan Borsası’nda da ve Leipzig Enerji Piyasasında EEX faaliyete sokuldu ve Shangai Menkul Değerler Borsası'nda da kullanılacaktır.

Dünyada borsa

Türkiye

Türkiye'de borsanın tarihi Osmanlının son dönemlerine kadar uzanmakla (özellikle bono piyasası) birlikte 1970 ve 1980 lerin ilk yarısında, mekân olarak Sirkeci Vakıf Han'da bir tür tezgâh üstü piyasa (OTC; over the counter) şeklinde faaliyette bulunuyordu. (Tezgâh üstü piyasalarda, sermaye piyasasına aracılık eden kurumlar, kendi aralarında bir borsanın belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunluğu duymadan işlem (alım/satım) yaparlar.Bugün en gelişmiş piyasalardan biri olan Amerika Birleşik Devletlerinde bazı küçük işlem hacmine sahip firmalar, borsa haricinde OTC olarak işlem görürler.) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), konjektürel gelişmeler sonucu, hisse senetlerinin ticaretinin düzenlenmesi ve standartlaştırılması amacıyla 1986 yılında Karaköy-Tophane'de faaliyete geçmiş bulunmaktaydı. Günümüzde, kendi modern binasıyla İstinye'de faaliyetini sürdürmektedir. İlk zamanlarda az sayıda şirket, düşük işlem hacmi ve Türk ekonomisine endeksli hareket eden İMKB, günümüzde Hisse Senetleri Piyasası'nda 330'dan fazla şirketin hisse senedi, Tahvil ve Bono Piyasası'nda ise devlet tahvili ve hazine bonolarının yoğun olarak işlem gördüğü bir borsa haline gelmiştir. Hisse Senetleri Piyasası'nda günlük ortalama 1 milyar dolar, Tahvil ve Bono Piyasası'nda ise günlük ortalama 8,5 milyar dolarlık işlem hacmiyle dünya ekonomileriyle entegre bir şekilde faaliyetini sürdürmektedir.

Önemli borsalar

Uluslararası öneme sahip borsa merkezleri:

Piyasa sermayeciliği ve ticaret ödenekleri uyarınca CEE bölgesi için (Consortium for Energy Efficiency - Enerji Verimliliği Konsorsiyumu) en önemli ticaret birliği CEE Menkul Kıymetler Borsası Grubudur (CEE Stock Exchange Group). Polonya'daki Varşova Borsası önemli bir merkez olarak görülmektedir.

Dünya genelindeki borsalar günlük yaklaşık 2 milyar dolar ticaret hacmiyle dünya ticaretinin belirleyici bir etmenidir.

New York Menkul Kıymetler Borsası

New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE) dünyanın en büyük kıymetli kâğıt borsasıdır ve NYSE Euronext Grubu’na aittir. NYSE, ABD’de New York’ta yerleşik olduğu sokağın adı olan “Wall Street” ismiyle de bilinmektedir. NYSE’deki işlem saatleri iş günlerinde yerel saatle 09.00’dan 16.00’ya kadardır (GMT:16.30-23.00).

Londra Borsası

Britanya’nın başkenti Londra’da kurulu olan Londra Borsası (LSE) Avrupa’nın en eski ve en büyük borsalarından birisidir. LES bir hisse şirketidir ve üç kısma ayrılmıştır: Ana Pazar (Main Market), Alternatif Yatırım Pazarı (Alternative Investment Market AIM) ve EDX London. LSE’nin vekâletinde FTSE Group hisse göstergelerini oluşturmuştur, bunların en çok bilineni FTSE 100’dür.

Kaynakça

  1. ↑ "Boğa Piyasası". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110803192956/http://www.tcmb.gov.tr:80/yeni/gen_sek/sozluk.htm. Erişim tarihi: 10 Nisan 2011.
  2. ↑ "Ayı Piyasası". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110803192956/http://www.tcmb.gov.tr:80/yeni/gen_sek/sozluk.htm. Erişim tarihi: 10 Nisan 2011.
This article is issued from Vikipedi - version of the 10/1/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.