Debian

Debian 8.2
Geliştirici(ler)	Debian Projesi
İşletim sistemi ailesi	Unix tipi
Website	www.debian.org
Üretim için hazır olduğu tarih	15 Eylül 1993[1]
Kaynak türü	Açık kaynak
Lisans	Başta GPL ve diğer özgür yazılım lisansları[2][3]
Çekirdek türü	Monolitik: Linux, kFreeBSD (deneysel: Micro: Hurd)
Güncelleme yöntemi	APT
Platform desteği	i386, AMD64, PowerPC, SPARC, ARM, MIPS, HPPA, S390, IA-64
Kullanıcı arayüzü	GNOME
Paket yöneticisi	dpkg

Debian (/ˈdɛbiən/), 1993 yılında başlatılmış, Dünya'nın çeşitli bölgelerindeki gönüllüler tarafından hazırlanan; GNU/Hurd, GNU/Linux gibi farklı çekirdek seçeneklerine dayalı tamamen özgür bir Linux dağıtımıdır. En yaygın GNU/Linux dağıtımlarından biri konumundaki Debian, aynı zamanda Elive, Knoppix, Linux Mint, Mepis, Pardus, Parsix, Ubuntu ve Xandros gibi birçok GNU/Linux dağıtımına da kaynak teşkil etmekte ve Google başta olmak üzere iyi tanınan birçok Web sitesinde de tercih edilmektedir. Debian, farklı işletim sistemi çekirdekleriyle birlikte AMD64, ARM, DEC Alpha, i386, IA-64, PowerPC, SPARC, MIPS, HPPA, S390 gibi çok sayıda donanım platformunda da çalışabilmektedir. Desteklediği donanım ve çekirdek zenginliğinin yanı sıra Debian'ı diğer dağıtımlara nispetle özgün kılan en önemli husus, dağıtım kapsamındaki yazılımların bütünüyle özgür lisans şartlarına sahip olması, yazılım özgürlüğünü denetlemek ve sürekli kılmaya yönelik bir Debian Sosyal Sözleşmesi'nin bulunmasıdır.

1993 yılında Purdue Üniversitesi'nde bir öğrenci olan Debian'in kurucusu Ian Murdock, "Debian Manifesto" isimli yazısında Debian'ın misyon ve felsefesini anlatmıştır. Bu doğrultuda Debian, İnternet üzerindeki ilk demokratik topluluklardan birini temsil etmektedir. 1996 yılında Ian Murdock'ün yeri Bruce Perens'e geçerken Ian Murdock, 2015 Aralık ayında ölümüne kadar Debian projesi içerisinde çalışmaya devam etmiştir.

"Debian" adı, Ian Murdock'ın kız arkadaşı (daha sonra eşi olmuştur) Debora'nın Deb'i ve Ian'ın ismi yan yana getirilerek oluşturulmuştur.

Debian'da, kendine özgü bir paket (uygulamalar) üslubu olan .deb kullanılmaktadır. Paket yönetimi için alt seviyede dpkg ve buna eşlik eden bir dizi araçla birlikte daha üst seviyede APT denilen gelişkin bir paket yönetim sistemi de mevcuttur. İstenilen bir paketin bağımlı olduğu diğer paketlerle birlikte İnternet veya CD-ROM gibi ortamlar üzerindeki paket arşivlerinden otomatik olarak kurulumuna imkân veren APT sistemini, apt-get adında basit bir komut satırı istemcisiyle veya ncurses tabanlı bir metin arayüzü sunan dselect, aptitude veya GTK+ tabanlı bir grafik kullanıcı arayüzü sunan synaptic gibi uygulamalarla kullanmak mümkündür. Debian'ın on binlerce derlenmiş paket içeren zengin paket depoları sayesinde belirli bir uygulamayı kurmak veya kurulan bir paketi yeni sürüme yükseltmek oldukça basittir. İnternet üzerindeki paket depoları Dünya'nın çeşitli konumlarında yansılanmaktadır. apt-spy, netselect-apt gibi araçlarla bulunduğunuz konuma en yakın depoyu seçmek ve bu suretle sistemi ağ üzerinden sürekli güncel durumda tutmak mümkün olmaktadır.

Kurulum

Yazı modunda kurulum

Grafiksel kurulum arayüzü seçeneği

Debian'ın ihtiyaca uygun kurulum kalıp dosyasını, yazılımın Web sitesindeki edinme bölümünden temin etmek mümkündir. Debian'ın farklı mimarilere yönelik çeşitli kalıp dosyaları bulunmaktadır. Debian'ın Web sitesinde bu kalıplardan amd64 seçeneği 64-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayara yöneliktir. i386 seçeneği ise 32-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayarlar içindir.

Debian 4.0 sürümü ile Debian-Installer kurulum aracına grafiksel arayüz seçeneği eklenmiştir. Yazı ve grafik ortamında basit kurulum seçeneğinin yanı sıra gelişmiş kurulum seçenekleri mevcuttur. Debian kurulum medyasını (CD, DVD ya da USB bellek) bilgisayara takıp kurmak istendiğinde ilk ekranda Install, Graphical install, Advanced Options gibi seçeneklerin yer aldığı bir ekran görülür. Burada en başta yer alan Install seçeneği, metin tabanlı basit kurulum yöntemini ifade eder. Grafiksel arayüz üzerinden kurulum yapabilmek için bu ekranda Graphical install seçeneği kullanılmalıdır.

Sürümler

Debian'ın şu ana kadarki sürüm isimleri Toy Story (Oyuncak Hikâyesi) filmindeki karakterlerden alınmadır. Debian 3 değişik şekilde bulunabilir: Kararsız, Deneme, Kararlı

Kararsız

Bu sürümün adı sid olup yeni geliştirilen ya da güncellenmiş paketlerin deneme sürümünden önce ilk konulduğu sürümdür. Dolayısıyla en güncel sürüm olmakla birlikte kararsız oluşundan dolayı çalışma garantisi yoktur. Daha çok Debian geliştiricileri tarafından kullanılır. Büyük bir hatası olmayan paketler buradan deneme sürümüne aktarılırlar.

Kararsız sürüm olduğu için adı Oyuncak Hikâyesi filminin kötü karakteri olan Sid olarak seçilmiştir.

Deneme

Geliştirilmesi test aşamasında devam eden sürümdür. Tam anlamıyla kararlı değildir. Kararsız sürümden paketler bu sürüme aktarılıp burada denemeye bırakılırlar. Deneme aşaması birkaç yıl devam eder ve sonunda yeni kararlı sürüm olarak ilan edilir. Debian'ın güncel olmasını isteyen kullanıcılar, bu sürümü tercih etmektedirler. Paketlerde günlük yenilemeler olmakta ve kullanıcılar her an işletim sistemlerini güncelleyebilmektedirler. Fakat deneme aşamasında bir sürüm olduğu için dikkatli olmak gerekir.

Kararlı

Deneme sürecini bitirmiş kararlı olan sürümlerdir. Birkaç yılda bir yeni sürüm yapılmaktadır. Bugüne kadar sunulmuş ana Debian sürümleri aşağıda sıralanmıştır.

1.0 sürümü asla yayınlanmamıştır. Nedeni ise Infomagic adında bir CD dağıtıcısının Debian'ın geliştirme sürümlerinden birisini 1.0 olarak etiketleyip piyasaya sürmesidir. Karışıklık çıkmaması için ilk kararlı dağıtım 1.1 olarak numaralandırılmıştır.

Sürüm	Kod adı	Çıkış tarihi	Paketler	Notlar
1.1	buzz	1996-06-17	474	dpkg, ELF geçişi, Linux 2.0[4]
1.2	rex	1996-12-12	848	-
1.3	bo	1997-06-05	974	-
2.0	hamm	1998-07-24	≈ 1,500	glibc geçişi. Yeni mimari: m68k [4]
2.1	slink	1999-03-09	≈ 2,250	APT, yeni mimariler: alpha, sparc [4]
2.2	potato	2000-08-15	≈ 3,900	Yeni mimariler: arm, powerpc[5]
3.0	woody	2002-07-19	≈ 8,500	Yeni mimariler: hppa, ia64, mips, mipsel, s390[4]
3.1	sarge	2005-06-06	≈ 15,400	Modüler kurulum, yarı resmî amd64 desteği
4.0	etch	2007-04-08	≈ 18,000	Grafiksel kurulum desteği, udev geçişi, modüler X.Org geçişi. Yeni mimari: amd64. Düşen mimari: m68k.[6] Son güncelleme sürümü 4.0r9, yayınlanma tarihi: 2010-05-22.[7]
5.0	lenny	2009-02-15[8]	≈ 23,000[9]	Yeni mimari/ikili ABI: armel.[10] SPARC 32-bit donanım desteği düştü.[11] Eee PC tam desteği.[12] Son güncelleme sürümü 5.0.10, yayınlanma tarihi: 2012-03-10.[13]
6.0	squeeze	2011-02-06[14]	≈ 29,000[14]	Yeni mimariler/çekirdekler: kfreebsd-i386, kfreebsd-amd64. Düşen mimariler: alpha, hppa, OABI[15] arm.[14] glibc yerine eglibc [16] Bağımlılık tabanlı önyükleme sırası ki bu paralel init betiği işlemine izin verir.[17] GTK 1'e kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.[18] Varsayılan Linux çekirdeğinde, özgür olmayan donanım yazılımları tasfiye edildi.[19]
7	wheezy	2013-05-04[20]	≈ 36,000[20]	32-bit ve 64-bitlik paketlerin aynı sistemde kullanılmasını sağlayan çoklu mimari (multiarch) desteği.[21] Yeni mimariler: armhf­,[22] s390x.[23] Qt 3 kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.[24] UEFI ile yükleme ve önyükleme desteği ("Secure Boot" henüz desteklenmiyor).
8	jessie	2015-04-25 [25]	≈ 43,000[26]	Yeni öntanımlı başlatıcı sistemi systemd dahil edildi.[26] 32-bit UEFI sistemlerde çalışan 64-bit çekirdekler için, 32-bit sistemlerde UEFI desteği ve birçok bilinen firmware hatasının giderilmesi.[26]

Renkler ve anlamları:

Eski sürüm; desteklenmiyor

Eski sürüm; hâlâ destekleniyor

Güncel sürüm

Gelecek sürüm

Debian tabanlı dağıtımlar

Debian tabanını kullanan çok sayıda Linux dağıtımı vardır.^[27] Bu dağıtımların geniş bir listesine Debian'ın Web sitesinden ulaşılabilir.

Debian tabanlı başlıca Linux dağıtımları, alfabetik olarak şöyle sıralanabilir:

Audiophile Linux Canaima Damn Small Linux Debian JP DoudouLinux elive Finnix Kanotix

Knoppix Linex Linux Mint Kali Linux MEPIS Pardus Parsix Ubuntu Xandros

Debian Projesi öncüleri

Debian projesinin kurucusu Ian Murdock ve sonrasında gelen proje liderleri aşağıda sıralanmıştır.^[28][29]

1. Ian Murdock (Ağustos 1993 – Mart 1996) 2. Bruce Perens (Nisan 1996 – Aralık 1997) 3. Ian Jackson (Ocak 1998 – Aralık 1998) 4. Wichert Akkerman (Ocak 1999 – Mart 2001) 5. Ben Collins (Nisan 2001 – Nisan 2002) 6. Bdale Garbee (Nisan 2002 – Nisan 2003) 7. Martin Michlmayr (Mart 2003 – Mart 2005)

8. Branden Robinson (Nisan 2005 – Nisan 2006) 9. Anthony Towns (Nisan 2006 – Nisan 2007) 10. Sam Hocevar (Nisan 2007 – Nisan 2008) 11. Steve McIntyre (Nisan 2008 – Nisan 2010) 12. Stefano Zacchiroli (Nisan 2010 – Nisan 2013) 13. Lucas Nussbaum (Nisan 2013 – Günümüz)

Ayrıca bakınız

• Debian Sosyal Sözleşmesi
• Debian Özgür Yazılım Yönergeleri

Kaynaklar

1. www.ibiblio.org
2. "License information". 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151025234637/http://www.debian.org/legal/licenses/. Erişim tarihi: 2009-02-28. 
3. "Debian GNU/Linux Licenses". Ohloh. 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20120607025233/https://www.ohloh.net/p/debian/analyses/latest. 
4. "A Brief History of Debian: Debian Releases". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905081513/http://www.debian.org/doc/manuals/project-history/ch-releases.en.html. 
5. "Debian GNU/Linux 2.2, the "Joel 'Espy' Klecker" release". 2000-08-15. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071012122532/http://lists.debian.org:80/debian-announce/debian-announce-2000/msg00009.html. 
6. "Debian GNU/Linux 4.0 released". 2007-04-08. 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071024201631/http://lists.debian.org:80/debian-announce/debian-announce-2007/msg00002.html. 
7. "Debian -- News -- Debian GNU/Linux 4.0 updated". 2012-03-12. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905074801/http://www.debian.org/News/2010/20100522. 
8. lists.debian.org/debian-devel-announce/2009/02/
9. Debian GNU/Linux 5.0 released
10. "Release Update: arch status, major transitions finished, freeze coming up". 2008-06-02. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151023011353/https://lists.debian.org/debian-devel-announce/2008/06/msg00000.html. 
11. "Retiring the sparc32 port". 2007-07-18. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150925202441/https://lists.debian.org/debian-devel-announce/2007/07/msg00006.html. 
12. "Bits from the Debian Eee PC team, summer 2008". 2008-08-03. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151105003349/https://lists.debian.org/debian-devel-announce/2008/08/msg00002.html. 
13. "Debian -- News -- Updated Debian 5.0: 5.0.10 released". 2012-03-10. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905142018/http://www.debian.org/News/2012/20120310. Erişim tarihi: 2012-03-12. 
14. Debian 6.0 "Squeeze" yayınlandı
15. Wiki.debian.org'da "Terminology" sayfası
16. "Aurelien's weblog: Debian is switching to EGLIBC". 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111007085355/http://blog.aurel32.net/?p=47. Erişim tarihi: 2009-05-21. 
17. "LSBInitScripts/DependencyBasedBoot". 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150906182457/https://wiki.debian.org/LSBInitScripts/DependencyBasedBoot. Erişim tarihi: 2011-07-27. 
18. "ReleaseGoals/RemoveOldLibs". 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150909131726/https://wiki.debian.org/ReleaseGoals/RemoveOldLibs. 
19. "Debian 6.0 "Squeeze" to be released with completely free Linux Kernel". 6 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150806124559/http://www.debian.org/News/2010/20101215. Erişim tarihi: 2010-12-15. 
20. Debian 7.0 Wheezy yayınlandı"
21. "Debian 7 Wheezy to introduce multiarch support". Debian. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150629151610/http://www.debian.org/News/2011/20110726b. Erişim tarihi: 27 July 2011. 
22. "ArmHardFloatPort - Debian Wiki". 2012-08-20. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151103172544/https://wiki.debian.org/ArmHardFloatPort. 
23. "Bit from the Release Team: armhf and s390x". 2012-06-07. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150906125834/https://lists.debian.org/debian-devel-announce/2012/06/msg00003.html. Erişim tarihi: 2011-06-14. 
24. "Ana’s blog » Blog Archive » post and pre-release fun". Ekaia.org. 2011-02-07. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905105220/http://ekaia.org/blog/2011/02/07/post-and-pre-release-fun/. Erişim tarihi: 2011-07-27. 
25. Jessie (cowgirl) in Toy Story 2 and Toy Story 3
26. "Debian 8 Jessie released". Debian.org. 25 Nisan 2015. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150510223355/http://www.debian.org:80/News/2015/20150426. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
27. Software distributions based on Debian
28. What does a Debian Project Leader do www.debian.org
29. "A Brief History of Debian Chapter 2: Leadership". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150313073905/http://www.debian.org:80/doc/manuals/project-history/ch-leaders. Erişim tarihi: 2008-11-01. 

Dış bağlantılar

Resmî Web Sitesi Debian Türkiye Forumu Debian Türk kullanıcıları e-posta listesi Debian Türk kullanıcıları grubu belgelendirme sitesi Debian Türkçe yerelleştirme projesi

Planet Debian (İngilizce) Ian Murdock'ın Günlüğü (İngilizce) DistroWatch'da Debian sayfası Debian'ın doğuşu ve felsefesi hakkında makale