Türkiye'de emeklilik ve genel sosyal güvenlik sigortası sistemi

Bu madde veya bölüm Türkiye'de emeklilik sistemi maddesine çok benzemektedir ve bu iki maddenin tek başlık altında birleştirilmesi önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{Geçmiş birleştir}} şablonunu ekleyiniz.

Emeklilik, insanların çalışma gücü ve yeteneklerini yitirip, çalışma hayatından ayrılmalarıyla gelir kaynaklarının ortadan kalkması üzerine kazandıkları sosyal bir vatandaşlık hakkıdır. Emeklilik sayesinde, prim ya da kesenek ödeyen işçi, memur ya da bağımsız çalışanların yasayla belirlenmiş bir süre sonunda işten ayrılarak, bir hizmet karşılığı olmaksızın aylık alması sağlanır.

19. yüzyıla kadar birçok sosyal hak gibi emeklilik veya emekli aylığı olmadığı için, çalışanlar genellikle ölene kadar ya da kişisel ve ailelerine ait servetleri ölçüsünde çalışma hayatının içinde yer alırlardı. Bu hakkın kullanılabilir hale gelmesi, ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru, sosyal güvenlik sistemlerinin gelişmeye başlamasıyla söz konusu olmuştur.

Günümüzde çoğu gelişmiş ülkede, insanların ilerleyen yaşlarda işgücünün dışında kalmalarından dolayı mağduriyete uğramamaları için sosyal güvenlik sistamleri geliştirilmiş, çalışanlara emeklilik hakkı tanınmıştır. Emekli aylıkları çalışanlardan kesilen primlerle karşılanabildiği gibi doğrudan devlet tarafından da karşılanabilir. Buna rağmen halen çoğu gelişmekte olan ülkede işgücünden ayrılanların geçimi aileleri tarafından sağlanmaktadır. Emeklilik yaşı ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. 55-70 aralığında değişebilen emeklilik yaşı, cinsiyete göre de değişebilir.Çoğunlukla tehlikeli ya da yıpratıcı olarak adlandırılan meslek dallarında çalışanlara erken emeklilik hakkı tanınır.

Bununla birlikte, emeklilikle ilgili sorunlar ülkeden ülkeye ve zamana göre değişmektedir. Sağlık ve beslenme ile ilgili gelişmelerin ortalama insan ömrünü uzattığı gelişmiş ülkelerde bile gelir yetersizliği nedeniyle emeklilerin ikinci bir iş talebi artmaktadır.

Türkiye'de Çalışan Emekliliği Sistemi [1];

Emeklilik yaşı prim günü şartları

Erkek için

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı Emeklilik Yaşı Şartı
1/1/2009 ~ 20231/1/2009 tarihinden itibaren 7100 güne her yılı başında +100 gün şartı eklenecek60 yaş
31/12/2008 ~ 20097100 gün60 yaş
09.09.1999 ~ 31/12/20087000 gün60 yaş
24.11.1998 ~ 08.09.199925 yıl ; 5975 gün58 yaş
24.05.1997 ~ 23.11.199825 yıl ; 5900 gün57 yaş
24.11.1995 ~ 23.05.199725 yıl ; 5825 gün56 yaş
24.05.1994 ~ 23.11.199525 yıl ; 5750 gün55 yaş
24.11.1992 ~ 23.05.199425 yıl ; 5675 gün54 yaş
24.05.1991 ~ 23.11.199225 yıl ; 5600 gün53 yaş
24.11.1989 ~ 23.05.199125 yıl ; 5525 gün52 yaş
24.05.1988 ~ 23.11.198925 yıl ; 5450 gün51 yaş
24.11.1986 ~ 23.05.198825 yıl ; 5375 gün50 yaş
24.05.1985 ~ 23.11.198625 yıl ; 5300 gün49 yaş
24.11.1983 ~ 23.05.198525 yıl ; 5225 gün48 yaş
24.05.1982 ~ 23.11.198325 yıl ; 5150 gün47 yaş
24.11.1980 ~ 23.05.198225 yıl ; 5075 gün46 yaş
24.05.1979 ~ 23.11.198025 yıl ; 5000 gün45 yaş
09.09.1976 ~ 23.05.197925 yıl ; 5000 gün44 yaş
08.09.1976 ve öncesi 25 yıl ; 5000 günyaş şartı yok

Kadın için

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı Emeklilik Yaşı Şartı
31/12/2008 ~ 20097100 gün58 yaş
09.09.1999 ~ 20087000 gün58 yaş
24.05.1999 ~ 08.09.199920 yıl ; 5975 gün56 yaş
24.05.1998 ~ 23.05.199920 yıl ; 5975 gün55 yaş
24.05.1997 ~ 23.05.199820 yıl ; 5975 gün54 yaş
24.05.1996 ~ 23.05.199720 yıl ; 5900 gün53 yaş
24.05.1995 ~ 23.05.199620 yıl ; 5825 gün52 yaş
24.05.1994 ~ 23.05.199520 yıl ; 5750 gün51 yaş
24.05.1993 ~ 23.05.199420 yıl ; 5675 gün50 yaş
24.05.1992 ~ 23.05.199320 yıl ; 5600 gün49 yaş
24.05.1991 ~ 23.05.199220 yıl ; 5525 gün48 yaş
24.05.1990 ~ 23.05.199120 yıl ; 5450 gün47 yaş
24.05.1989 ~ 23.05.199020 yıl ; 5375 gün46 yaş
24.05.1988 ~ 23.05.198920 yıl ; 5300 gün45 yaş
24.05.1987 ~ 23.05.198820 yıl ; 5225 gün44 yaş
24.05.1986 ~ 23.05.198720 yıl ; 5150 gün43 yaş
24.05.1985 ~ 23.05.198620 yıl ; 5075 gün42 yaş
24.05.1984 ~ 23.05.198520 yıl ; 5000 gün41 yaş
09.09.1981 ~ 23.05.198420 yıl ; 5000 gün40 yaş
01.04.1981 ~ 08.09.198120 yıl ; 5000 gün38 yaş
01.04.1981 ve öncesi20 yıl ; 5000 günyaş şartı yok

Engelliler için Erken Emeklilik yıl gün şartları

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi 3. derece ; %40 ile 59 arası 2. derece %60 ile 79 arası 1. derece %80 ve üzeri
05.08.1991 ve daha önce 15 yıl ; 3600 gün 15 yıl ; 3600 gün 15 yıl ; 3600 gün
06.08.1991 ~ 05.08.1994 16 yıl ; 3760 gün 15 yıl 8 ay ; 3680 gün 15 yıl ; 3600 gün
06.08.1994 ~ 05.08.1997 17 yıl ; 3920 gün 16 yıl 4 ay ; 3760 gün 15 yıl ; 3600 gün
06.08.1997 ~ 05.08.2000 18 yıl ; 4080 gün 17 yıl ; 3840 gün 15 yıl ; 3600 gün
06.08.2000 ~ 05.08.2003 19 yıl ; 4240 gün 17 yıl 8 ay ; 3920 15 yıl ; 3600 gün
05.08.2003 ~ 30.09.2008 20 yıl ; 4400 gün 18 yıl ; 4000 gün 15 yıl ; 3600 gün
Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi 3. derece ; %40 ile 59 arası 2. derece %60 ile 79 arası 1. derece %80 ve üzeri
01.10.2008 ~ 31.12.2008 18 yıl ; 4 bin 100 gün 16 yıl ; 3 bin 700 gün 15 yıl ; 3 bin 700 gün
01.01.2009 ~ 31.12.2009 18 yıl ; 4 bin 200 gün 16 yıl ; 3 bin 800 gün 15 yıl ; 3 bin 800 gün
01.01.2010 ~ 31.12.2010 18 yıl ; 4 bin 300 gün 16 yıl ; 3 bin 900 gün 15 yıl ; 3 bin 900 gün
01.01.2011 ~ 31.12.2011 18 yıl ; 4 bin 400 gün 16 yıl ; 4 bin gün 15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2012 ~ 31.12.2012 18 yıl ; 4 bin 500 gün 16 yıl ; 4 bin 100 gün 15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2013 ~ 31.12.2013 18 yıl ; 4 bin 600 gün 16 yıl ; 4 bin 200 gün 15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2014 ~ 31.12.2014 18 yıl ; 4 bin 680 gün 16 yıl ; 4 bin 300 gün 15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2015’den sonra 18 yıl ; 4 bin 680 gün 16 yıl ; 4 bin 320 gün 15 yıl ; 3 bin 960 gün

Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları

MADDE 28- Yaşlılık sigortasından sigortalıya sağlanan haklar şunlardır:

a) Yaşlılık aylığı bağlanması.

b) Toptan ödeme yapılması.

(Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) İlk defa bu Kanuna göre sigortalı sayılanlara;

a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.

b) (a) bendinde belirtilen yaş şartı;

1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,

2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,

3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,

4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,

5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,

6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,

7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65,

olarak uygulanır. Ancak yaş hadlerinin uygulanmasında (a) bendinde belirtilen prim gün sayısı şartının doldurulduğu tarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınır.

Sigortalılar, ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler. (1)

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

(1) 17/4/2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle; bu fıkrada yer alan "yaş hadlerine" ibaresinden sonra gelmek üzere "65 yaşını geçmemek üzere" ibaresi eklenmiş ve metne işlenmiştir.

Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;

a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,

b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,

malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler.

Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için ikinci fıkrada belirtilen yaş şartı 55 olarak uygulanır.

55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık aylığından yararlanırlar. (1)

(Ek fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.

(Değişik sekizinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen yaşlılık aylıklarından yararlanabilmek için, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalının çalıştığı işten ayrıldıktan, (b) bendinde belirtilen sigortalının sigortalılığa esas faaliyete son verip vermeyeceğini beyan ettikten sonra yazılı istekte bulunmaları, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalıların ise istekleri üzerine yetkili makamdan emekliye sevk onayı alındıktan sonra ilişiklerinin kesilmesi şarttır.

4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için ayrıca, yazılı talepte bulunduğu tarih itibarıyla genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması zorunludur. (1)

Bu maddenin uygulamasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

Yaşlılık aylığının hesaplanması

MADDE 29- (Değişik: 17/4/2008-5754/17 md.)

4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır.

(1) 17/4/2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle; yedinci fıkrada yer alan "50" ibaresi "55" şeklinde, dokuzuncu fıkrada yer alan "prim ve her türlü borcunun" ibaresi ise "prim ve prime ilişkin her türlü borcunun" değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.

Aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçemez.

28 inci maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalılar için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60'a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, % 50'yi geçmemek üzere üçüncü fıkra uyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenir. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50 oranı da % 40 olarak uygulanır.

Yukarıdaki şekilde hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 55 inci maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.

Bireysel emeklilik / Özel emeklilik sistemleri

Ayrıca

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/24/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.