Fatin Gökmen

Mehmet Fatin Gökmen

Doğum 1877
Ölüm 1955
Vatandaşlığı Osmanlı İmparatorluğu
Milliyeti Türk
Dalı Astronomi

Mehmet Fatin Gökmen, Fatin Hoca (d. 1877, Akseki - ö. 1955, İstanbul), Türk astronom.

Kandilli Gözlemevi'nin kurucusu ve ilk müdürüdür. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucularındandır. TBMM 7. ve 8. dönemlerde Konya milletvekili olarak mecliste yer almıştır.

Yaşamı

1877 yılında babasının kadılık yaptığı Rumeli'de dünyaya geldi[1]. Babası, Anadolu ve Rumeli'de çeşitli yerlerde kadılık görevinde bulunmuş Abdülgaffar Efendi'dir[2]. Ailesi, Akseki'nin Gödene Bala Köyü'ndendir.

İlk öğrenimini Akseki ve Alanya'da, ortaöğrenimini İzmir'in Bayındır kazasında yaptı. İstanbul'da Sultan Selim Câmii Muvakkithânesi'nde dönemin başmüneccimi olan son müneccimbaşı Hüseyin Hilmi Efendi'nin yanında çalışıp eski astronomi ve takvim hazırlama usullerini öğrendi; bu sırada ünlü bilim tarihçilerinden Sâlih Zeki Bey'in dikkatini çekti; onun teşvikiyle 1901 yılında yeni açılan Riyâziyyât Medresesi'ne (Matematiksel Bilimler Fakültesi) girdi.

Öğrenciliği sırasında siyasetle de ilgilenen Fatin Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucuları arasında yer aldı ve bir süre tutuklandı. Dostu Mehmet Akif'in ve 11 arkadaşının cemiyete katılmasına da vesile oldu[3]. Fatin Bey'in yakın dostu olan ünlü şair, 1912'de yayımlanan Süleymaniye Kürsüsünde adlı şiirini, kendisine ithaf etmiştir. Fatin Gökmen, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra ilgisini tamamen bilime yöneltti.

1904 yılında mektepten birincilikle mezun olduktan sonra çeşitli okullarda matematik öğretmenliği yaptı, bir süre de mezun olduğu medresede astronomi ve olasılık hesabı dersleri verdi.

1909’da Dârülfünun Fen Medresesi (Fakültesi) astronomi ve hisab-ı ihtimali (olasılık) müderrisliğine getirildi. 1933’e kadarki bu görevi esnasında yüzlerce öğrenci yetiştirdi; bu zaman zarfında bir devre de Fen Fakültesi dekanlığı yaptı[1]. Bu kurumdaki çalışmalarıyla Türkiye’de modern astronomi eğitiminin temelini attı[1].

Kandilli Rasathanaesi

1910'da dönemin Maarif Nâzırı Emrullah Efendi tarafından Rasadhâne-i Âmire'nin müdürlüğüne atandı. Rasathane-i Âmire, 1868'den beri görev yapmaktaydı ve 1909'daki 31 Mart Olayları sırasında binası ve âletleri tahrip edilmişti. Fatin Gökmen, yeniden kurulması istenen gözlemevinin yeri için incelemeler yaptı ve rasathaneyi İcadiye Tepesi'nde kurmaya karar verdi. Eski rasathane gibi meteoroloji istasyonu seviyesinde bir gözlemevi yerine Belçika'daki Uccle Kraliyet Gözlemevi gibi bir astronomi ve jeofizik gözlemevi olması için gerekli binaları yaptırıp âletleri satın aldırdı; böylece bugün de faaliyet hâlinde bulunan Kandilli Gözlemevi'nin temelleri atıldı. Fransız Meteoroloji Birliği aracılığıyla getirtilen ve birinci sınıf bir meteoroloji istasyonunda kullanılan âletlerle 1 Temmuz1911 tarihindeh itibâren sürekli ve düzenli bir biçimde meteorolojik unsurların ölçüm ve kayıtlarını başlattı. Ancak savaşlar yüzünden rasathane Cumhuriyet’e kadar esaslı bir görev yerine getiremedi. Sadece bazı meteorolojik çalışmalar yapıldı ve memleket saat ayarı basit aletlerle belirlenerek bazı kurumlara bildirilmeye başlandı[1].

Fatin Bey, Milli Mücadele senelerinde İstanbul’da kurulan Kuva-yı Milliye Teşkilatı’na girerek faal bir rol oynadı[1].

1926 başına kadar resmi takvim olarak kullanılmış olan Hicri kameri takvimin aybaşları tespitini bilimsel esaslara dayandırmak üzere çalışmalar yaptı; girişimleri sonucu 1925 yılı sonlarında çıkan bir kanunla Kandilli Rasathanesi hicri-kameri aybaşlarını hesapla görevlendirildi.

Bütün ömrünü rasathaneyi geliştirmeye adayan bilim adamının Almanya'dan getirterek onbeş yıllık bir çabayla 1935 yılında yerıne monte ettirdiği 20 milimetrelik Zeiss marka teleskop ve ömrü boyunca topladığı matematik ve astronomi ile ilgili eserlerden oluşan kitaplık, bugün de büyük bir önem taşımakta ve araştırmacılar tarafından yoğun bir biçimde kullanılmaktadır. Kendisi, kütüphanedeki bütün kitapları incelemiş ve tavsiflerini tek tek birer kağıda yazıp ilgili kitabın içine koymuştur. Kitaplarını daha sonra Süleymaniye Kitaplığı'na devretmiştir.

Araştırmaları

Bilim tarihi ve özellikle de astronomi tarihi ile de ilgilenen Fatin Gökmen'in takvim konusundaki araştırmaları Türk Takvimi (İstanbul 1936), Eski Hitay Takvimi (İstanbul 1936) ve Eski Türklerde Hey'et ve Takvim (İstanbul 1937) adlı kitaplarda toplamıştır; ayrıca eskiden beri kullanılan bir gözlem ve hesap âleti olan rubu tahtasını tanıtan Rubu Tahtası, Nazariyâtı ve Tersimi (İstanbul 1948) adlı bir eseri daha bulunur.

Milletvekilliği

İstanbul Üniversitesi'nde dersler veren Fatin Bey, 1933 yılında üniversiteden ayrıldı. 1943 yılında gözlemevindeki görevinden emekliye ayrıldıktan sonra politikaya atılan Fatih Gökmen, 1950 yılına kadar iki dönem TBMM'de Konya milletvekili olarak görev yaptı.

Ölümü

1955 yılında İstanbul'da hayatını kaybetti. Kandilli Küçüksu Mezarlığı'na defnedildi[1].

Sitare Gökmen ve astronom Tarık Gökmen'in babasıdır.

1973'te anısına Tübitak Hizmet Ödülü verilmiştir. Beykoz'da bir ilköğretim okuluna (Beykoz Fatinhoca İlköğretimokulu); Darüşşafaka'nın Maslak tesislerinde 2010 yılında kurulan planateryuma adı verilmiştir[4].

Kaynakça

  1. 1 2 3 4 5 6 Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, Fatih Gökmen maddesi, Erişim tairhi:02.12.2011
  2. ↑ Thomas Hockey et al. (eds.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Springer Reference. New York: Springer, 2007, s. 427
  3. ↑ Yılmaz Karakoyunlu, Bilinmeyen Yönleriyle Mehmet Akif Ersoy
  4. ↑ Çocuklar Yıldızlara Ulaşacak, Darüşşafaka web sitesi, Erişim tarihi:02.12.2011
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.