Guaraní alfabesi
Guaraní alfabesi (achegety) daha çok Paraguay ve çevresindeki ülkelerde konuşulan Guaraní dilini yazmak için kullanılan fonetik yazı sistemidir. 33 harften oluşmuştur, sırası ile:
- A, Ã, CH, E, Ẽ, G, G̃, H, I, Ĩ, J, K, L, M, MB, N, ND, NG, NT, Ñ, O, Õ, P, R, RR, S, T, U, Ű, V, Y, Ỹ, '.
"A", "E", "I", "O", "U", "Y" harflerinden oluşan altı harf seslileri gösterir; tilde biçimleri genizsel biçimleridir. Kesme işareti " ' " (puso olarak adlandırılır), gırtlaksal duruşu belirtir. Diğer harflerin tümü ("Ñ", "G̃" ve digraflar dahil) sessizdir.
B, C ve D Latin harfleri sadece digrafların bir parçası olarak kullanılır, bunun yanında F, Q, W, X ve Z harfleri hiç kullanılmaz. "L" harfi ve "RR" digrafı sadece İspanyolcadan alınan kelimelerde, İspanyolca fonolojisinden etkilenen kelimelerde veya sözlü olmayan yansımalarda kullanılır. "LL" digrafı Guaraní'de kullanılmaz.
"E", "I", "U", "Y" ve "G" harflerinin tildeli biçimleri ISO Latin-1 fontlarında yoktur ve tilde-"G" harfi Unicode'da bile yoktur. Dijital ortamda bu gliflerin mümkün olmadığı durumlarda, tilde genellikle karakterin sonuna eklenir ("E~", "I~", "U~", "Y~", "G~") veya yerine bir inceltme işareti kullanılır ("Ê", "Î", "Û", "Ŷ", "Ĝ").
Tiz aksan ayıranı "´" stresi (muanduhe) belirtmek için kullanılır. Uygulandığından stres son heceye uygulanır: syva [sy'va] ("alın"), áva ['ava] ("saç"), tata [ta'ta] ("ateş"), tái [taj] ("biberli").
Tarih
Amerika'nın 15. yüzyıldaki İspanyol Fethi'ne kadar, Guaranílerin yazım sistemleri yoktu. Guaraní dilinde yazılmış ilk metinler Cizvit misyonerleri tarafından Latin alfabesi kullanılarak yazılmıştır. Rahip Antonio Ruíz de Montoya diğerleri arasında Tesoro de la lengua guaraní (Guaraní-İspanyolca sözlük, 1639'da basılmış) ve Arte y bocabvlario de la lengua guaraní (dilbilgisi özeti ve sözlüğü, 1722'de basılmış) kitapları ile dili belgelemiştir.
Bu kitaplardaki alfabe ve yazımlar tutarsız ve çağdaşlarından büyük ölçüde farklıdırlar. 1867'de Paraguay başkanı Mariscal Francisco Solano López, yazı düzenini düzenlemek için bir yazı topluluğunu toplamıştır fakat bu çabası başarısız olmuştur.
Yazı 1950'de Reinaldo Decoud Larrosa'nun girişimleri ile Montevideo'da Guaraní Dil Kongre'sinde şu anki hali ile standartlaştırılmıştır. Standartlar Uluslararası Fonetik Alfabesi'nin yazımından etkilenmiştir ve Paraguay'da şu anda kullanılmaktadır.
Bununlar beraber, hâlâ okuryazarlar arasında standartın detayları ile ilgili anlaşmazlıklar vardır. Bazıları "CH" digrafının "X" ile değiştirilmesi gerektiğini düşünmektedir, ve "G"-tilde harfinin düz "G" ile değiştirilmesini ve tildenin bitişik sesliye eklenmesi gerektiğini düşünmektedirler.
Guaraní adı achegety a-che-ge (ilk üç harfin adı) ve "gruplama", "topluluk" anlamına gelen ty kelimelerin yeni ifadesidir.