Meclis soruşturması
Meclis soruşturması, başkanlık sisteminde başkanın cezai sorumluluğuna yol açabilecek bir yasama meclisi soruşturmasıdır.
ABD
Soruşturma yetkisi Temsilciler Meclisi'ne aittir. Temsilciler Meclisi tarafından suçlandırılan Başkanı yargılama yetkisi ise Senato'ya aittir. Başkanın yargılanması söz konusu olduğunda Senatoya Yüksek Mahkeme Başkanı başkanlık eder. Senato mahkûmiyet kararını ancak hazır bulunan üyelerinin üçte ikisinin oyuyla karar verebilir. Mahkûmiyet halinde, Başkan görevinden alınmış olur. Soruşturma usulü, siyasi nitelikte değil, cezai niteliktedir.
Diğer bir ifadeyle meclis soruşturması ile başkanın siyasi sorumluluğu değil, cezai sorumluluğu tahrik edilir. Dolaysıyla suç işlememiş bir başkanın siyasi nedenlerle soruşturma usulüyle görevden alınması mümkün değildir. Bu bakımdan soruşturma parlamenter sistemlerdeki gensoru (güvensizlik oylması) değil, bir meclis soruşturmasıdır.
Meclis soruşturması örnekleri
ABD tarihindeki 3 büyük soruşturma olayı:
- Andrew Johnson (1868) - Başkan Andrew Johnson Tenure of Office Act'a aykırı olarak savaş sekreteri Edwin Stanton'u Ağustos 1867'de görevden aldı. Bunun üzerine Temsilciler Meclisi Şubat 1868'de Johnson'u meclis soruşturması ile 47'ye karşı 126 oyla suçlandırdı. Johnson, Senato tarafından Mart-Mayıs 1868'de yargılandı. Gerekenden bir fazla oyla beraat etti.
- Richard Nixon (1975) - Temsilciler Meclisi 1974'te Judiciary Committee'sini Başkan Richard Nixon'un Watergate skandalı'ndaki sorumluluğunun araştırılması amacıyla görevlendirdi. Ağustos 1974'te Nixon, soruşturma usulüyle görevden alınabileceğini düşünerek istifa etmiştir. Bu şekilde soruşturma yöntemi sonuçsuz kalmıştır.
- Bill Clinton (1998) - Başkan Bill Clinton 17 Ocak 1998 tarihindeki yeminli ifadesinde, Beyaz Saray stajyeri Monica Lewinsky ile cinsel ilişkisi olduğu iddiasını inkar etmiş; ancak Ağustos 1998'de bunun doğru olmadığı ortaya çıkmıştır. 19 Aralık 1998'de Temsilciler Meclisi Başkan Clinton'un suçlandırılmasına karar vermiştir. Başkanın Senato önündeki yargılaması 7 Ocak 1999'da başlamış, Başkan 50 evet, 50 hayır oyu ile beraat etmiştir (Mahkûmiyet için 2/3 çoğunluk gerekiyordu).
Türkiye'de Meclis Soruşturması
1982 Anayasası yürürlüğe girdikten sonra günümüze kadar toplam 115 adet Meclis Soruşturması Önergesi verilmiştir.[1]
1982'den günümüze geçen toplam 8 yasama döneminde de Meclis Soruşturması müessesesine başvurulmuştur.[1]