Kâtibim

Kâtibim ya da Üsküdar'a Gider İken (Yunanca: Ήχασα μαντήλι, Από ξένο τόπο), Melodisi ünlü bir İstanbul türküsü.^[1]

Harici videolar
	Kâtibim, Safiye Ayla
	Kâtibim, Eartha Kitt

Bir 19. yüzyıl kalem efendisi ile bir kadının Üsküdar'da gezisi hakkındadır. Bosna Hersek, Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan gibi Balkan ülkelerinde ve dünyanın başka birçok yerinde bilinir.^[2] Farklı dillerde versiyonları bulunur.

Sözler ve notalar

Üsküdar'a Gider İken - Kâtibim

Üsküdar'a gider iken aldı da bir yağmur.(2) Kâtibimin setresi uzun, eteği çamur.(2) Kâtip uykudan uyanmış, gözleri mahmur.(2) Kâtip benim, ben kâtibin, el ne karışır? Kâtibime kolalı da gömlek ne güzel yaraşır! Üsküdar'a gider iken bir mendil buldum.(2) Mendilimin içine (de) lokum doldurdum.(2) Kâtibimi arar iken yanımda buldum. Kâtip benim, ben kâtibin, el ne karışır? Kâtibime kolalı da gömlek ne güzel yaraşır!

Kökeni ve hikayesi

Kimi kaynaklara göre Abdülmecid devrinde Kırım Harbi sürerken ortaya çıkmış bir türküdür ve kökeni bir İskoç marşıdır.^[3] Osmanlı İmparatorluğu'nda Abdülmecid devrinde memurlara setre ve pantolon giydirilmiş, iddia edildiğine göre türkünün sözleri bu giyimi yadırgayan halk tarafından memurlarla alay etmek üzere yaratılmıştı. Müzik ise Kırım Harbi'ne gönderilen İskoç birliği için yazılmış bir marştı. Savaşta İngilizlere hastane olarak tahsis edilmiş olan ve halkın kısa eteklerinden ötürü "Donsuz asker" lakabını taktığı İskoçların kaldığı Selimiye Kışlası'nın Üsküdar yolunda olmasından esinlenerek "Donsuz Askerler" için yazılan marşın melodisine "Katibim" sözlerinin uyarlandığı iddia edilmiştir.

Kimi kaynaklara göre türkü Üsküdar halk kültürünün bir parçası olan Kâtip Aziz Bey ve kendisini görmek için kafesli pencerelere koşan kızların 19. yüzyıldaki sevdalarının şarkısıdır.^[4]

Müziğin Yunan, Sırp veya Bulgar müziği olduğuna dair iddialar da mevcuttur. Bulgar yönetmen Adela Peeva 2003 yılında şarkının kökeni hakkında “Chia e tazi pesen?” (Bu Şarkı Kimin?) adlı bir belgesel film çekmiştir.^[5]

Kayıtlar

Dikkate değer bir kayıt, 1949'da Safiye Ayla tarafından yapılmıştır.

Ahmet Adnan Saygun 1943'te besteleyip 'Bir Tutam Kekik adı altında topladığı Eşliksiz Koro için Op.22 On Halk Türküsü"nün son parçası Eski İstanbul Türküsü Üzerine Çeşitlemeler başlığını taşır.^[6][7] Cemal Reşit Rey'in "Bir İstanbul Türküsü Üzerine Çeşitlemeler" adlı piyano konçertosu da Kâtibim'i tema olarak kullanır. Eser, aralıksız çalınan 21 çeşitlemeden oluşmaktadır.^[8] Diğer bazı çağdaş besteciler temayı değişik şekillerde uyarladılar. Örneğin Armağan Durdağ, eserin çok bilinen temasından yola çıkarak "Kâtibim Çeşitlemeleri” (2006) adlı dört bölümlü eseri bestelemiştir.^[9]

Film Uyarlaması

1968'de, senaryosu şarkıya dayalı olarak yapılan Kâtip isimli filmin baş rolünde Zeki Müren oynadı.

Diğer versiyonlar

Şarkının birçok versiyonu genellikle farklı sözlerle Türkiye'nin komşu ülkelerinde bulunabilir. Bu şarkı kimin? adlı belgesel filmde^[10] ve uluslararası gençlik projesi Herkesin Şarkısı^[11] şarkının çeşitli versiyonlarını derlenmiştir.

Melodi klezmer klarnetçisi Naftule Brandwein tarafından 1924 yılında Der Turk in America olarak ABD'de kaydedildi.^[12] Stella Lee tarafından İngilizce'ye uyarlanan, şarkı Eydie Gormé^[13] ve Eartha Kitt^[14] tarafından 1953'te dünyaya tanıtıldı.^[15]

Boney M'nin Rasputin şarkısı aynı melodi özelliklerini taşır,^[16] Sırpçası bulunan ("Ај, русе косе цуро имаш"). Melodi, Alangkah Indah di Waktu Pagi (Güzel Bir Sabah) filminde Ali Baba Bujang Lapok filmindeki gibi yer aldı.

Loreena McKennitt'in stüdyo albümü An Ancient Muse (2006)'da da "Katibim" şarkısıyla aynı melodiye sahip "Sacred Shabbat" şarkısı vardı.^[17]

Kaynakça

1. Nilüfer Göle The forbidden modern: civilization and veiling Page 60 1996 "It was even the case that, during the Crimean War, Sultan Abdulmecid asked all his clerks to wear frock coats, which was mentioned later in the well-known "Katibim" song."
2. "Katibim Uluslararası Kültür ve Sanat Festivali". Festivallerbirligi.org sitesi. 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150621011314/http://festivallerbirligi.org/katibim-uluslararasi-kultur-ve-sanat-festivali. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
3. "Bestelerin hikayetleri". Esendere Kültür Sanat Derneği web sitesi. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160419130706/http://eksd.org.tr/bestelerin_hikayeleri/uskudar_a_giderken.php. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
4. "Kâtibim Üsküdar". Uskudaristanbul.com sitesi. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160424202215/http://uskudaristanbul.com/firmadetay.asp?id=1399. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
5. "Whose Is This Song?". Der Documentary web sitesi. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151103081633/http://www.der.org:80/films/whose-is-this-song.html. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
6. American record guide - Volume 55, Page 250 1992 "He wrote a series of choral works published as his Op. 22, the last of which is the Variations on the Old Istanbul Folk Song Katibim.
7. Selim Giray A biography of the Turkish composer Ahmed Adhan Saygun Page 74 2003 "Katibim Türküsü Üzerine Varyasyonlar [The Variations on the Katibim Song], 1943."
8. "Kâtibim Türküsü". Kulturelbellek.com sitesi. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160506192439/http://www.kulturelbellek.com/katibim-turkusu-hikayesi/. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
9. Kahramankaptan, Şefik. "Gelmeyenlerin kaçırmış sayılacağı bir konser". Sanattanyansimalar.com sitesi 6 Ocak 2016. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160121224241/http://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/sefik-kahramankaptan/gelmeyenlerin-kacirmis-sayilacagi-bir-konser/831/. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016. 
10. Directed by Adela Peeva, Bulgaria, 2003. http://adelamedia.net/movies/whose-is-this-song.php
11. Everybody's Song web site, 2008
12. Liner notes for Naftule Brandwein, King of the Klezmer Clarinet, Rounder Records CD 1127, 1997.
13. Thomas S.
14. http://www.gazetevatan.com/ergun-gunduz-954941-yazar-yazisi-uskudar-a-gider-iken-aldi-da-bir-yagmur-/
15. Rough Guide to Turkey Page 1043 Rosie Ayliffe, Marc Dubin, John Gawthrop - 2003 " Safiye Ayla's rendition of the famous Istanbul türkü "Katibim" (covered bizarrely by Eartha Kitt)"
16. Mediterranean Mosaic: Popular Music and Global Sounds - Page 217 Goffredo Plastino - 2003 ""Rasputine" by Boney M was hotly debated in the 1970s due to its similarity to the "Katibim," a traditional Istanbul tune,
17. The initial printing of the liner notes in 2006 erroneously attributed the song (instead of the arrangement) to Loreena McKennitt, but this was corrected subsequently: see Quinlan Road discussion forum.