Kan emme

Bir Anopheles stephensi sivrisineği, sivri bir hortuma sahiptir, insanlardan ve hayvanlardan kan emer. Karnı şiştikten sonra, emdiği kanı damla damla konağın üzerine bırakmaya başlar. Bu sivrisinek Mısır'dan Çin'e kardar yayılım gösteren bir sıtma vektörüdür.
Tahtakurusu.
Bir çorapta bulunan taze kanı emen kelebekler.

Kan emme (hematofaji) kan ile beslenen canlıların kan emme eylemidir (Eski Yunancada αἷμα haima "kan" ve φάγειν phagein "beslenme"). Kan besleyici proteinler ve lipitler açısından zengin bir sıvı olduğundan, kan emme muazzam bir çaba olmadan bu besin maddelerine ulaşmada solucanlar ve eklembacaklılar gibi birçok küçük hayvanlarda beslenme için tercih edilen bir form olarak gelişmiştir. Bazı barsak nematodları, barsak kılcallarından sızan kan ile beslenirler ve sülüklerin yaklaşık yüzde 75'i kan emme eylemi gerçekleştirir. Bazı balıklar, lampreyler, candirular ve memeliler, özellikle vampir yarasalar ve vampir ispinozlar, kukuleta bülbülleri, öküzkakan kuşu, tristan ardıçkuşu gibi kuşlar kan emme eylemi gösterirler.

Mekanizma ve gelişim

Kan emici canlıların damar yapılarına ve deriye girebilmek ve kan emebilmek için özelleşmiş ağız organelleri ve kimyasal salgıları vardır. Bu beslenme türü flebotomi (kan alma) diye bilinir (Eski Yunancada, phleps "damar" and tomos "kesme").

Kan emme, kılcal damarlardan ya da kan sızıntısından direkt olarak kan emme şeklinde olabileceği gibi yalama şeklinde de olabilir. Kan emerken tükürük salgısında bulunan kanın pıhtılaşmasını önleyici antikoagülan,  damar genişletici, yangı önleyici ve ağrı engelleyici maddeler kullanılır.

Kan emme zorunlu veya isteğe bağlı bir eylem olarak sınıflandırılabilir. Zorunlu olarak kan emen canlılar, Rhodnius prolixus (Güney Amerikada bir Adımlayıcı yarım kanatlılar türü) türünde olduğu gibi başka bir beslenme şekline sahip değillerdir. Aedes aegypti ve birçok sivrisinek türünde olduğu gibi bazı türler de isteğe bağlı kan emicilik gösterirler ve polen, meyve suyu ve diğer biyolojik sıvılarla beslenebilirler. Anotojenöz türlerde dişilerin yumurta üretebilmesi için kan emmeye ihtiyaçları vardır.

Görünüşe göre bir çok canlı türünde kan emme işlevi farklı şekillerde gelişmiştir. Konaklara yerleşebilmek ve onlardan yarar sağlayabilmek için adaptasyon yetenekleri gelişmiştir (genellikle konaklar tarafından öldürülmemek için gece ortaya çıkarlar) ve aynı zamanda fiziksel kimyasal dedektörler gelişmiştir (ter bileşenleri, CO2, ısı, ışık, hareket v.b. tespit etmek için).

Tıbbi önemi

Kan emme ile birlikte, kan emen organizmada bulunan hastalık etkenleri konak organizmaya aktarılır. Bazı parazitlerin yaşam döngüsünde önemli bir yeri vardır. Bir çok bakteri ve virüs bu yolla yayılabilmektedir

Hematophagous organisms have been used by physicians for beneficial purposes (hirudotherapy). Bazı doktorlar ameliyat veya travma sonrası bazı yaralardaki kanın pıhtılaşmasını önlemek için sülükleri kullanırlar, böylece yara bölgesinde taze kan sızıntısı yaranın iyileşmesini destekler. Yakın zamanda genetik mühendisliği ile geliştirilen ve desmoteplase denen Desmodus rotundus (vampir yarasa) tükürüğü kökenli bir maddenin inmeli hastalarda tedaviyi şansını arttırdığı görülmüştür.

İnsanlarda kan emme davranışı

Kan içme, kan ürünleri üretme ve tatma bir çok toplumda görülen bir beslenme davranışıdır. Sığır kanı ile sütünü karıştırarak içme Afrika Masailerinde görülen bir beslenme şeklidir. Marko Polo, Moğolların zor durumda kalmaları hallerinde gerektiği kadar atlarının kanlarını içtiklerini bildirmiştir. Siyah muhallebi dünyanın bir çok yerinde tüketilmektedir. Mocheler gibi bazı toplumlarda kan emme ayinleri yapılırken Rusyanın yerel topluluklarından olan schytialılar savaşta ilk öldürdükleri düşmanın kanını içerler. Bazı dinlerdeki bazı ritüeller kan içme eyleminin bir yansımasıdır, hıristiyan efkaristiyasında şarabın İsanın kanına dönüştürülmesi gibi. Bazı psikiyatrik hastalarda da kan emme eylemi bazı insanlarda ise kendi kanlarını emme ya da yalama eylemi gözlenmiştir. Sonuç olarak vampirlik kültürel ve edebi olarak ilgi duyulan bir davranış olmuştur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/2/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.