Kondominyum

Kondominyum bir uluslararası hukuk terimi olup iki veya daha çok sayıda egemen gücün bir politik bölgedeki (bir arazi veya sınır bölgesinin) egemenlik gücünün (Latince dominium), bu bölgeyi ayrı milli bölgelere bölmeden, birlikte ortaklaşa yüklenildiği önerisi üzerinde resmen anlaşmaları ve bu ortak hakları birlikte ortakça yürütmeleridir. Latince köklü bir hukuk terimidir: com=birlikte + dominium=sahiplilik veya egemenlik hakkı parçalarından oluşur.

Kondominyum idaresi çok uzun zamandır bir teorik imkân olarak hukukcularca kabul edilmekle beraber pratik gerçekte çok nadir olarak ortaya çıkmıştır. Buna başlıca neden iki veya daha çok egemen ülke arasında bu kondominiyum konusunda herhangi bir anlaşmazlık ortaya çıkarsa ve taraflar bu anlaşmazlığı çözemezlerse kondominiyum statüsü savunulamaz hale girmektedir.

Mevcut kondominyumlar

• Hazar Denizi uluslararası hukuka göre bu deniz etrafında sahilleri bulunan 5 ülkenin kondominiyumudur: Rusya, Azerbaycan, İran, Türkmenistan ve Kazakistan
• Mosel Nehri ve bu nehre katılan nehir kolları Sauer ve Our, Almanya ile Lüksemburg ülkelerinin bir kondominiyumudur. Bu nehirler üzerindeki koprüler ve Lüksemburg'da "Schengen" de bulunan adanın bir kısmı bu kondominiyum idaresine aittir. Bu kondominiyum 1816'da taraflar arasında imzalanan bir antlaşma ile kurulmuştur.
• Fransa ile İspanya arasındaki "Bidassoa Nehri" üzerinde bulunan (Franszca Île de la Conférence, İspanyolca Isla de los Faisanes veya Baskça Konpantzia ve ayrıca Konferans Adası olarak anılan) bir ada Fransız-İspanyol kondominiyumudur. Bu statü 1659'da imzalanan "Pireneler Antlaşması" ile kurulmuştur.
• Arap yarımadasında bulunan küçük bir bölge Umman ile Birleşik Arap Emirliği Ajman devleti arasında birlikte kondominiyum olarak idare edilmektedir.
• Orta Amerika kıstağında Fonseca Körfezi'inin bir kısmı ve bu körfezin ağzında bulunan sahil denizi El Salvador, Honduras ve Nikaragua'nin üçlü kondominiyum statüsünde idare altındadır.
• Güney Amerika'da Parana Nehri'nin bir kısmı ("Salto Grande de Sete Quedas" ile "İguassu Nehri" ağzı arası) Brazilya ve Paraguay kondominiyum idaresi altındadır.
• Avusturya Konstanz Gölü'nün (adaları kapsamayan) büyük bir kısmının Avusturya, Almanya ve İsviçre arasındaki kondominiyum idaresi altında olduğunu kabul etmektedir. Bu görüşü Almanya ve İsviçre kabul etmemektedi.

Tarihte kondominyumlar

• Kıbrıs adası 688'de yapılan bir antlaşma ile 688-965 arasında yaklaşık 280 yıl Bizans İmparatorluğu ile önce Emeviler sonra Abbasiler elinde bulunan halifeli arasında bir kondominyum olarak idare edilmiştir. (Bakınız Kıbrıs-Arap Kondominyumu).
• Şimdi Holanda'da bulunan tarihî Friesland Kontluğu 1165'den itibaren 1555e kadar Kutsal-Roma Germen İmparatorluğu idaresi altında bulunmuş ve bu imparatorluk altında 1165-1493 döneminde "Holanda Kontu" ile Utrecht Psikoposluğu birleşik kondominyumu idaresi altında bulunmuştur.
• Erfurt şehri XII. yüzyıldan Otuz Yıl Savaşları'nın sonuna kadar Mainz Piskoposluğu ve "Geichen Kontluğu" birleşik kondominiyum idaresi altında bulunmuş; 1289'daki "Geichen Kontluğu" yerine serbest şehir konseyi ortak olmuş, 1327'den sonra Thuringia Kontluğu ve 1483den sonra da Wettin hanedanı ortak olmuş ve şehrin kondominiyum statüsü devam etmiştir.
• Zaporosci Kazaklarının Dinyeper Nehri ortasında bir adada bulunan idare merkezi "Zaporosci Sich" 1667'de "Andrusovo Antlaşması" ile kısa bir zaman için Rusya ile Polonya kondominiyumu olmuştur.
• 1794'de kadar şimdi Hollanda'da bulunan Maastricht şehri Liege Piskopos-Prensliği ile once "Brabant Dükalığı" arasında ve 1632den sonra da onun yerine "Holanda Cumhuriyeti" altında kondominiyum statüsünde idare edilmiştir.
• 1818 ile 1846 arasında uzey Amerika'da Oregon arazisi ABD ile Birleşik Krallık kondominyumu olmuştur.
• 1864'e kadar İber yarımadasında bulunan "Couto Mixto" bölgesi İspanya ve Portekiz kondominiyomu olarak idare edildi.
• 1889 ile 1899 yılları arasında Samoa adası Almanya, Birleşik Krallık ve ABD arasında üçlü bir kondominiyum olarak idare edildi.
• 1855 de Rusya ile Japonya arasında imzalanan "Shimoda Antlaşması" ile Uzak Doğu'da, Sibirya kıyılarındaki Sahalin Adası aralarında belirli bir sınır olmadan kuzeyde Rusların ve güneyde Japonların yerleşmeleri kabul edilmiş ve bu ada bir kondominiyum statüsünü almıştır. 1905'de Rus-Japon Savası sonunda, Japonya adanın güneyini 50inci paralele kadar kendi ülkesine kattığını ilan etmiş ve kondominyum statüsü ortadan kalkmıştır. 1945 Yalta Konferansı ile bütün ada Sovyet Rusya egemenligine geçmiştir.
• 1908 ile 1918 arasinda Bosna-Hersek resmen Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından ilhak edildikten sonra, bu imparatorluğun çifte devleti olan Avusturya ile Macaristan arasında kondominiyum statüsü verilmişti.
• 1914′te İngiltere ile Fransa tarafından işgal edilen Alman Togoland kolonisi, 1916'da ikiye bolünene kadar bir Fransiz-Birleşik Krallık kondominyumu olarak idare edildi. İngiltere'nin Togoland adını verip koloni olarak aldığı kısmı, 1956'da bağımsızlık kazanan Gana'ya bağlandı. Fransız kolonisi olan kısmı ise 1960'ta Togo adıyla bağımsızlık kazandı.
• Birinci Dünya Savaşı esnasında İhtilaf Devletleri tarafından Romanya'dan ayrılan Kuzey Dobruca Alman-Avusturya-Bulgar kondominiyumu olarak idare edilmiştir.
• 1816 ile 1919 yıllarıarasında şimdi Almanya'da bulunan Tarafsız Moresnet,önce Hollanda sonra Belçika ile Prusya tarafından idare edilen bir kondominiyum idi.
• 1941 ile 1943 yıllarında, İkinci Dünya Savaşı sırasında, "Hırvatistan Bağımsız Devleti'nin statüsü "Nazi Almanyası" ve "Faşist İtalya" arasında birlikte kondominiyum idi. Bu statu 1943'de İtalya'nın harpten çekilmesi ile sona erdi.^[1]
• 1939 ile 1979 arasında Pasifik Okyanusu'nda bulunan "Canton ve Enderbury Adaları", Birleşik Krallık ve Birleşik Amerika kondominiyumu olarak idare edildi ve 1979da bağımsızlık kazanan Kiribati'ye dahil oldu.
• Pasifik Okyanusu'nda bir ada olan Nauru, 1923 ile 1942 yılları arasında bir Milletler Cemiyeti mandası ve 1947'den 1968'e kadar bir Birleşmiş Milletler "trust" arazisi olarak Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık üçlü kondominiyum idaresi altında bulunmuştur. Nauru 1968'te bağımsızlığınıkazanmıştır.
• 1899 ile 1959 yılları arasında Sudan, Birleşik Krallık'ın ülkeyi Mehdi devletinin elinden almasında sonra, 1882 itibariyle fiilen Britanya kontrolü altında bulunan Mısır ile Birleşik Krallık kondominiyum idaresi altında bulunmaktaydı.
• 1906 ile 1980 yılları arasında bir Pasifik Okyanusu'nda bir takım ada olan Yeni Hebridler adaları Fransa ile Birleşik Krallık Kondominiyomu altında idare edilmiştir. 1980'de Vanuatu adıyla bağımsız olmuştur.

Diğer

• Fransız hukukuna göre Andorra, Fransa ile İspanya kondominiyomu olarak kabul edilmekteydi. Ancak Andorra'nın bir bağımsız devlet olduğu kabul edilmektedir. Ancak bu devletin devlet başkanlığı bu iki ülke arasında ortaklaşa yapılmaktadır.
• Bazı hukukçulara göre bir arazi veya ülke diğer bir ülkenin hükümdarının (resmi veya şahsi) idaresi altında bulunursa bu ülkenin hukuki statüsü kondominiyumdur. 1868'den 1918'e kadar Habsburg İmparatorluğu altında, Macaristan ve Hırvatistan'ın birlikte idare ettiği "Fuume" şehri (şimdiki Rijeka) örnek olarak gösterilebilir
• 2001'de Birleşik Krallık hükümeti İspanya ile olan anlaşmazlıkları ortadan kaldırmak için, Cebelitarık'in egemenliğinin Birleşik Krallık ve İspanya tarafından paylaşılmasını teklif etti ve bu teklifi 2002'de Cebelitarık halkına bir referendum olarak sundu. Bu referendumda Cebelitarık seçmenleri büyük çoğunlukla teklife hayır oyu verip Cebelitarık'in fiili olarak bir İspanya ile Birleşik Krallı kondominiyumu olmasını reddediler.^[2]

Ayrıca bakınız

• Bağımlı bölge

Dipnotlar

1. Günay Göksu Özdoğan, Kemâli Saybaşılı. Balkans: a mirror of the new international order‎. Marmara Üniversitesi. Uluslarası İlişkiler Bölümü, 1995. say. 143. "Hırvatistan (Bosna-Hersek ile birlikte) resmen Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH) adi ile Nazi-Fasist ittifakına dahil olmakla beraber; gerçek hukukî statüsü bir İtalyan-Alman kondominiyumu idi" (İngilizce'den tercüme).
2. BBC News | Europe | Country profiles | Regions and territories: Gibraltar BBC News (İngilizce) (Erisme tarihi:27.8.2009)

Dış bağlantılar

• İngilizce Wikipedia Condominium (international law) maddesi (İngilizce) (Erişme tarihi:26.8.2009).
• Fransızca Wikipedia Condominium maddesi (Fransızca) (Erişme tarihi: 26.8.2009).