Kula Jeoparkı

Kula Jeoparkı Batı Anadolu‐Ege eşiğinde, Manisa İli sınırları içerisinde yer alır. Yaklaşık 300 km² alan kaplayan Kula Jeopark sahası, ekseriyeti Kula İlçesinde olmakla birlikte kısmen Salihli İlçesi ile Sandal Beldesi, Gökçeören (Menye) Beldesi, Adala Beldesi ve Gökeyüp Beldelerini içine almaktadır.[1]

Kula Jeoparkı
Tür Jeopark
Bulunduğu Yer Kula, Salihli
Harita
Koordinatlar 38°35′47.18′′K - 28°39′45.31′′D
Kapladığı Alan 300 km²
Açılış Tarihi 2013
İşletmeci
Durum Faaliyette
İnternet sitesi Kula Volkanik Jeoparkı

Jeolojik Konum

Batı Anadolu Alp‐Himalaya dağ oluşum kuşağı içinde yer almaktadır. Alp‐Himalaya dağ oluşum kuşağı, Afrika Arabistan ve Hindistan Levhalarının kuzeye doğru hareket etmeleri ve Avrasya Levhası ile çarpışmaları sonucunda meydana gelmiştir. Türkiye’nin neotektonik zaman aralığı Doğu Anadolu’da kabuk kalınlaşması ve kısalmasına neden olan kıtasal çarpışmayla (Avrasya‐Arap Plakaları) karakterize edilmektedir.

Tarihçe

Kula Jeopark sahası doğal, jeolojik, kültürel ve arkeolojik zenginliğinden dolayı antik dönemlerden günümüze dek pek çok seyyahın ve araştırmacının ilgisini çekmiş ve eserlerine konu olmuştur. Keppel (1830), Hamilton ve Strictland (1841), Texier (1862), Bresh ve Premerstein (1891), Washington (1900), Philippson (1914) bunlardan yalnızca bazılarıdır. Kula ve çevresinde peribacalarından karstik mağaralara, kanyonlardan volkan konilerine pek çok doğal miras bulunur. Üstün nitelikli jeolojik ve jeomorfolojik mirasın yanı sıra Kula, çok iyi korunmuş  Osmanlı kent mimarisiyle zengin bir tarihi ve kültürel mirasa sahiptir.[1]

Prehistorik insan ayak izleri ile birlikte tüm volkanik yapı ve şekiller ulusal ve uluslararası düzeyde bilimsel, kültürel, rekreasyonal ve turistik amaçlara hizmet edebilecek değerde doğal ve kültürel unsurlardır. Koordinatlar: 38°35′47.18″K 28°39′45.31″D / 38.5964389°K 28.6625861°D / 38.5964389; 28.6625861[2]

Kula Jeopark sahası Paleozoik yaşlı metamorfik kayaçlardan (şist, gnays, serpantinit) prehistorik volkanik püskürmelere dek yer kürenin 200 milyon yıllık geçmişine ışık tutan zengin bir jeolojik çeşitliliğe (geodiversity) sahiptir.

Kula Jeoparkı sahasının oluşumunda tektonik faaliyetler geniş yer tutar. Kula Jeoparkı’nın içerisinde bulunduğu Ege bölgesi kıtasal çarpışma ve dalma batma süreçlerinin kontrolü altında dünyanın tektonik (depremler, volkanlar) bakımından en aktif sahalarından birisidir.

Kula’da günümüzden kabaca bir milyon yıl önce başlayan volkanik faaliyetler üç ana püskürme döneminin ardından nihayet günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önce son patlamalarıyla Türkiye’nin en genç geniş ölçekli volkan topoğrafyalarından birini oluşturmuşlardır.

Kula’nın Jeopark ilan edilme sürecinin 10 yıllık bir geçmişi vardır. Bu süreçte çeşitli araştırmacılarca pek çok değerli eser ortaya koyulmuş olsa da planlama hataları ve tecrübe yetersizliği nedeniyle bu girişimlerin tamamı sonuçsuz kalmıştır. 2011 yılında Kula Belediyesi himayesinde ve Jeopark uzmanı Dr. Erdal Gümüş  koordinatörlüğünde hayata geçirilen “Kula Jeoparkı Avrupa Jeoparklar Ağı Başvuru Eylem Planı 2012” inisiyatifi neticesinde nihayet 4 Eylül 2013 tarihinde Kula Jeoparkı Türkiye’nin ilk ve tek Avrupa ve UNESCO Jeoparklar Ağı üyesi ilan edilmiştir.

Kula Volkanik Bölgesi Jeopark Haritasi

Oluşumu

Arap levhasının güneydoğudan yaptığı bindirme sonucu Anadolu Levhası batıya doğru hareket eder. Helen zonunda duran batıya gidiş, doğu-batı genişlemesine sebep olmuştur. Bu genişlemeler sırasında yerkabuğunun parçalanması sonucu 300 km² alanda rift volkanizması oluşmuştur. Kula çevresinden adala ve demirköprü barajına kadar uzunluğu yaklaşık 36, genişliği yer yer 14kmyi bulan kuzeybatı-güneydoğu istikametli bir yörede arazinin en göze çarpan unsurlarını volkanik şekiller meydana getirir. Bunlardan bazıları dün meydana gelmiş kadar tazedir. Koniler, kraterler, vadileri takiben uzanan büyük lav kuleleri ve çok yaygın bir tefra örtüsü ile her yörenin ilgisini çeken bu saha, Türkiye’de genç volkanizmanın büyük ölçüde bulunduğu başlıca alanlardan biridir.

Antik coğrafyacı Strabon bölgeyi incelemiş, Coğrafya adlı eserinde “Katakekaumene” (Yanık Ülke) şeklinde tanımlamıştır.

Bu reliyef geçen yüzyıl ortalarına doğru Hamilton ve Strickland tarafından da araştırılmıştır. Onlara göre bu yöre tersiyerde de volkanik faaliyetlere sahne olmuş ve bu faaliyetler posttersiyerde başlıca üç aşama halinde devam etmiştir. Posttersiyer volkanizmanın ilk aşamasında Gediz Gömük vadisinin iki tarafındaki yaylaları örten ve üst üste iki akıntıdan meydana gelen plato bazaltları oluşmuştur. Bunu takiben vadiler yarılmış ve ondan sonra da kısa aralıklarla, ikinci ve üçüncü aşamalar meydana gelmiştir. İkinci aşamaya ait volkanik şekiller çok aşınmıştır. Mevcut konilerin yamaçları basık, kraterler belirsizdir. Yamaçlar bitkilerle kaplıdır, yine bu aşamaya ait lav akıntılarının yüzeyinde pedojoniz çok ilerlemiştir ve buralar tarla olarak kullanılmaktadır. Oysaki üçüncü aşamaya ait koniler dik, bitkiden mahrum, lavlar tazedir. Araştırmacılara göre sahadaki volkanik konilerden ancak üçü (kula devlit, kara devlit ve Kaplan devliti) bu en yeni aşamaya aittir.[3]

Manisa iline bağlı Kula ve Selendi ilçeleri arasında yer alan Kula Jeoparkı inceleme alanı yaklaşık 1800 km2 bir yer kaplar. Kuvaterner yaşlı Kula Volkanizması 3 ana evrede gerçekleşmiştir. 1. Evre bazalt akıntıları 1.1 milyon yıl önce oluşmuşlardır. ‘Burgaz Volkanitleri’ olarak bilinir. 2. Evre ‘Elekçi Tepe Volkanitleri’ olarak adlandırılmıştır. 3. ve son evre tarihsel dönemlere kadar devam eden koniler, maarlar ve lav akıntılarından oluşan en genç volkanik ürünlerin bulunduğu ‘Divlit Tepe Volkanitleri’ dir. İlk volkanik etkinlikler Neojen sonunda başlamış, Neojen dolguları arasında ve Neojen dolgularını örten lav akıntıları bu evrede meydana gelmiştir. Bu evreye ait bazaltik lav akıntıları ve piroklastik malzeme örtüsü yer yer siyah, koyu gri kızıl renkli ve gözenekli olup yaklaşık 30–40 m. kalınlığa sahiptir .[4] Volkanik malzemenin arazideki yayılışı ile yörenin flüvyal aşınımı birlikte yorumlandığında bu evreye ait volkanik malzemenin yaşının 2.5 milyon yıl olduğu ve Üst Plioseni kapsadığı kestirilebilir. [5]

1. Evre Bazalt Akıntıları (B-1)

‘Burgaz Volkanitleri’ olarak bilinir. Koyu gri –siyah renkte olup değişik soğuma yapıları göstermektedir. Yaklaşık 73 km2’lik bir alan kaplayan ve arazide dik bir morfoloji sunan bu akıntılar, çok iyi gelişmiş soğuma sütun yapıları sunmaktadır.[6]

2. Evre Bazalt Akıntıları (B-2)

2. Bazalt akıntıları ‘Elekçi Tepe Volkanitleri’ olarak tanımlamıştır. Çıkış merkezlerini 49 koni, 4 maar ve 1 adet çatlak oluşturmaktadır. Yayılan akıntının yüzey alanı 200 km2’yi bulmaktadır. Bu evrede bol miktarda anklavlara rastlanılmıştır. Özellikle maar ve cüruf ürünleri içerisinde yer alırlar. Elekçi Tepe Volkanitleri maarların, tüf halkalarının ve volkanik cürufların en iyi örneklerini verir.[6]

3. Evre Bazalt Akıntıları (B-3)

3. Bazalt akıntıları ‘Divlit Tepe Volkanitleri’ olarak tanımlanmıştır. Kula bazaltlarının son ürünü olan bölge, çoğunlukla cüruf konilerden oluşan 40 merkezden çıkmış ve akmışlardır. İlkel insan ayak izleri bölgede Divlit Tepe yakınlarında bulunur. 3. Evre bazaltlarının yaşı 30.000 ile 10.000 yıl olarak bulunmuştur. Bazalt akıntısı tipik olarak üç kısımdan oluşmaktadır. Alt seviye; suyla karşılaşmıştır ve aniden soğuyarak camsı bir görünüm kazanmıştır. Orta seviye; iyi gelişmiş sütun yapıları bulunmaktadır. En üst seviye ise 1m - 3m arasında değişen bloklaşmış kısımlardan oluşur.[6]

Parktaki jeositler [7]

Galeri

Kula peribacaları
Panoramik Kara Divlit Kül konisi görünümü ve Kula Volkanizim 3. aşamasının ilgili AA tipi bazaltik lav akışı
Kula Divlit Yanardağı

Kaynakça

  1. 1 2 3 KESKİN, Mehmet (2014). "Jeolojik Konum". Kula Gezisi. istanbul.edu.tr.
  2. ↑ KOÇMAN, A., 2004, ‘’ Yanık ülkenin doğal anıtları: Kula yöresi volkanik oluşumları’’, Ege Üniversitesi Coğrafya Dergisi 13, s:5
  3. ↑ . ERINÇ, S.,1970. "Kula ve Adala arasında genç volkan reliyefi" İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 17, 7-31, İstanbul.
  4. ↑ ERCAN, T. ve Diğ., 1980. Kula-Selendi Yörelerinin Jeolojisi ve Volkanitlerinin Petrolojisi. M.T.A. Raporu, Ankara.
  5. ↑ OZANER, F. S.,1988. Kula ve Selendi Yörelerinin Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya
  6. 1 2 3 ŞEN, E., AYDAR, E., BAYHAN, H., GOURGAUD, A., 2003 ‘Kula Volkanik Alanı’nın (Batı Anadolu) Fiziksel Volkanolojisi’, İ.T.Ü. Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü.
  7. ↑ "JEOLOJİK YAPI". geoparkula.com. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150529112435/http://www.geoparkula.com/jeolojik-yapi.aspx.
  8. 1 2 KAZANCI, N., 2010, ‘Jeolojik Koruma Kavram ve Terimler’, Ankara.
This article is issued from Vikipedi - version of the 9/5/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.