Muhammed Hiyabani
 |
Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Ayrıntılar için lütfen maddenin tartışma sayfasına bakınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce lütfen şablonun yardım sayfasını inceleyiniz. (Ağustos 2009) |
Şeyh Muhammed Hiyabani (Fars: شیخ محمد خیابانی, Azerbaycan: Şeyx Məhəmməd Xiyabani; 1879, Hamene - 1920, Tebriz), Azeri asıllı İranlı ilahiyatçı ve politikacı.
Tebriz civarında bulunan Hamene'de doğdu. Fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih ve astronomi eğitimini aldıktan sonra Osmanlı Devleti'nin Tebriz Kuşatmasına karşı çıktığı için Kars'ta hapse atıldı. Hiyabani İran Meşrutiyet Deviriminde aktif rol oynadı ve devrim gerçekleştikten sonra daha 30 yaşındayken ikinci mecliste Tebriz'den mebus seçildi. İkinci meclisin kapatılmasının ardından tutuklanmamak için Horasan'a kaçtı ve ticarete başladı. Ahmet Kaçar'ın tahta oturmasından sonra yeniden siyasete döndü ve Birleşik Krallık ve Rusya İmparatorluğu'nun İran'a müdahele etmelerine karşı siyasi baskı oluşturmaya çalıştı ve yapılan ticari antlaşmaların iptali için çaba gösterdi. Merkezi hükümetin zayıf ve dış güçlere bağımlı olduğunu gördüğü için yapmaya çalıştığı eylemlerin sonuç vermeyeceğini anladı ve Tebriz'e geri dönüp ünlü ayaklanmasını başlattı. Bu ayaklanma başarısızlıkla sonuçlandı ve Hiyabani öldürüldü.
Hiyabani Ayaklanması
Ticari antlaşmaları onaylatabilmek için İran'ın başbakanı olan Vüsuk üd-Devle'nin pürüzsüz bir meclise ihtiyacı vardı, ama Hiyabani Azerbaycan Demokrat Partisinin altı milletvekilini meclise göndermeyi başardı. Vüsuk üd-Devle bu sorundan kurtulmak için Azerbaycan Demokrat Partisini yasadışı ilan etti ve böylece Hiyabani'nin ayaklanma başlatmaktan başka bir yolu kalmadı.
Ayaklanma 6 Nisan 1920'de başladı ve iki gün içinde tüm devlet dairelerinin kontrolü Hiyabani'ye geçti. Temmuz ayında Hiyabani, Azadistan adlı bağımsız devleti kurdu. Muşir üd-Devle İran'ın yeni başbakanı Muhbir ül-Saltane'yi Tebriz'e vali olarak atadı. Muhbir ül-Saltane de Hiyabani gibi yapılan ticari antlaşmalara karşı bir siyasetçiydi. Bu yüzden Hiyabani askeri bir karşılık beklemiyordu. Ancak Muhbir ol Saltane orduya ayaklanmayı tamamen yok etmesini emretti. Hiyabani'nin kurduğu devlet 13 Eylül 1920 yılında 3 saat içersinde yıkıldı. Hiyabani Tebriz'de bir arkadaşının evinde intihar etti veya öldürüldü.