Nitelik

Nitelik (Osm. keyfiyet, Lat. qualitas, İng. quality, Fr. qualité), bir şeyin oluş biçimi ya da bir şeyin yapısını belirleyen, onu şöyle ya da böyle yapan temel özellik olarak tanımlanan felsefe ve mantık terimi.

Nitelik mantıkta, bir önermenin olumlu ya da olumsuz oluşu anlamındadır. Mantıksal yargı, niteliğine göre evetleyici, değilleyici ve sınırlayıcıdır.

Felsefede, Aristotales'ten beri, düşüncenin temel kategorlerinden biri kabul edilmiştir. Gerçekliğin niceliğe indirgenemeyen yanı anlamına gelir. Demokritos, ardından Skolastikler ve Locke ile Leibniz zorunlu olarak var olan birincil nitelikleri, zorunlu olarak var olmayan ikincil niteliklerden ayırmışlardır. Birincil nitelikler şeylerden ayrılmayan, onlara doğrudan bağlı nitelikler; ikincil nitelikler ise, birincillerden türeyen niteliklerdir.

Bir şeyin niteliği, o şeyin özelliklerine indirgenemez. Nitelik her zaman, bir şeyi kendisi yapan temel özelliği dile getirir. Nesnelerin, görüngülerin (fenomen) ve süreçlerin hepsine özgü nitelikler vardır. Niteliksiz şeyler var olmadığından, niteliğin mutlak karakterli olduğu söylenebilir. Öte yandan, nitelik şeylerin değişmez yanlarını dile getirmediği için göreli (relative) karakterlidir. Nesnelerin çeşitli bağıntılarında ve farklılaşma ya da gelişme evrelerinde farklı nitelikler göstermeleri de, niteliğin göreli karakterini gösterir.

Kaynakça

• Bedia Akarsu, TDK Felsefe Terimleri Sözlüğü, 1975.
• Afşar Timuçin, Felsefe Sözlüğü, 2004.