Panama'nın işgali

ABD'nin Panama'yı İşgali
Amerikan askerleri, Panama City'nin bir mahallesi olan El Chorrillo'daki La Comandancia'yı ele geçirmeye hazırlanırken, Aralık 1989.
Tarih 20 Aralık 1989 - 12 Ocak 1990 Bölge Panama Sonuç ABD'nin zaferi.
Taraflar
Panama	ABD
Komutanlar ve liderler
Manuel Noriega	George H. W. Bush Maxwell R. Thurman
Güçler
16.000+	27.684+
Kayıplar
205-314 ölü 1,906 esir	23 ölü 324 yaralı

ABD'nin Panama'yı işgali, (İngilizce: Operation Just Cause, Türkçe: Geçerli Neden Harekatı), Aralık 1989'da Panama'nın ABD tarafından işgaliyle sonuçlanan çatışma. İşgal sırasında Panama'nın de facto lideri Manuel Noriega Amerikan güçleri tarafından tutuklanıp yargılanmak üzere ABD'ye götürülmüş, yerine başkan seçilmiş olan Guillermo Endara Galimany göreve gelmiştir. İşgalden sonra Ulusal Savunma Güçleri (Fuerzas Armadas de Panamá) dağıtılmıştır.

Arka plan

20. yüzyıl başında Panama Kanalı'nın inşaatı projesiyle yakından ilgilenmeye başlayan ABD yönetiminini Kolombiya Senatosu'nun kanalı yapma yetkisini ABD'ye bırakan 1903 tarihli antlaşmasyı reddetmesi üzerine, Panama'nın Kolombiya'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesine yardımcı oldu. Aynı yıl Panama ve ABD hükümetleri arasında imzalanan Hay–Bunau-Varilla Antlaşması'yla, ABD Panama Kanalı'nı açma, işletme ve kanalın iki yakasındaki toplam 16 km²'lik bir arazi şeridini denetleme hakkını elde etti. 1904'te benimsenen Panama Anayasası, ABD'ye karışıklıkların başgöstermesi durumunda Panama'ya müdahale etme hakkı tanıdı.

II. Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda ABD karşıtı öğrenci eylemleri ve ekonomik güçlükler içinde geçti. Albay Omar Torrijos Herrera önderliğindeki Panama Ulusal Muhafızları'nın (daha sonra Ulusal Savunma Güçleri, Fuerzas Armadas de Panamá) 1968'de düzenlediği darbeyle yönetime el koyan cunta Ulusal Meclis'i dağıttı. 1972'de altı yıllık bir süre için bütün yürütme yetkilerini elinde toplayan Torrijos'un 1977'de ABD başkanı Jimmy Carter'la imzaladığı Panama Kanalı Antlaşmaları'yla Panama Kanalı Bölgesi'nin denetimi 1979'dan başlamak üzere Panama hükümetinin, kanalı işletme sorumluluğu ise 23 yıl süreyle iki ülkenin ortaklaşa oluşturacağı bir komisyona bırakıldı.

Antlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra Panama kanaldan önemli miktarda gelir elde etmeye başladıysa da enflasyon, işsizlik ve dış borçları yükselmeye devam etti.

Aristides Rayo'nun başkanlığa seçilmesiyle sonuçlanan 1978 seçimlerini izleyen ilk başkanlık seçimini Nicolas Ardito Barletta az farkla kazandı (1984). Barletta, 1982'de Ulusal Savunma Güçleri'nin başına geçtikten sonra sivil hükümetler üzerinde büyük güç sahibi olan ve Panama'yı fiilen yöneten kişi durumuna gelen General Manuel Noriega'nın baskıları karşısında aynı yıl başkanlıktan istifa etmek zorunda kaldı, başkanlık görevini başkan yardımcısı Eric Artura Delvalle devraldı (Eylül 1985).

ABD basınında General Noriega'ya yöneltilen suçlamaları, ABD hükümetinin Noriega'ya karşı giriştiği kampanya izledi. Eski bir CIA ajanı olan Noriega aleyhine, kokain kaçakçılığna yardımcı olmaktan tahkikat açıldı; Noriega'nın çeşitli suçlar işlediği öne sürüldü (Haziran 1986).^[1] Devlet başkanı Delvalle'in, seçimlere hile karıştırmak, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı yapmak, muhaliflerini öldürmek ve ABD haberalma kuruluşlarının sırlarını Küba'ya satmak gibi suçlamalara karşın Noriega'yı desteklemeyi sürdürmesi kitlesel protesto gösterilerine ve aylarca süren grevlerin başlamasına neden oldu.

ABD yönetiminin de açıktan açığa Noriega'yı karşına alması ve generalin Şubat 1988'de iki ABD federal büyük jürisi tarafından uyuşturucu kaçakçılığı ve dolandırıcılıkla suçlanması üzerine Delvalle Noriega'yı görevden almak zorunda kaldı. Ama Ulusal Meclis ertesi gün, gene Noriega'nın baskısıyla Delvalle'in başkanlığının sona erdiğini açıkladı ve eğitim bakanı Manuel Soltis Palma vekaleten devlet başkanlığına atandı. Delvalle'i başkan olarak tanımaya devam eden ABD yönetimi Panama'ya mali ve diplomatik savaş açtı; Panama bayrağı taşıyan ticari gemilerin ABD limanlarına girmesinin yasaklanması, ayrıca Panama'ya ödemeler kesilmesi nedeniyle ortaya çıkan nakit sıkıntısı ücretlerin ödenememesine ve grevler yinelenmesine neden oldu. Noriega, Panama'da üslenen ABD Güney Komutanlığı'nın kaldırılmasını istedi. ABD ise Panama Kanalı Antlaşmaları uyarınca komutanlığın 1999'a kadar kalacağını savundu. Amerikan Devletleri Örgütü'nün (OAS) soruna çözüm bulmaya yönelik 1989'daki girişimleri sonuçsuz kaldı. Çeşitli iç ve dış baskılara karşı, Noriega bazı Orta Amerika ülkelerinin desteği ve Ulusal Savunma Güçleri'nin bağlılıüı sayesinde yerini korudu. Ekim 1989'da Noriega'ya karşı düzenlenen ve kanlı biçimde bastırılan başarısız darbe girişimi bunalımı derinleştirirken yönetimin baskıcı uygulamaları daha da yoğunlaştı.

İşgal

ABD birlikleri 20 Aralık 1989'da Noriega'yı devirmek için ülkeyi işgal harekatını başlattı. ABD başkanı George H. W. Bush harekatın ilk günü sabah saatlerinde yaptığı konuşmada operasyonun amaçlarını dört noktada topladı;^[2]

• Panama'da demokrasiyi yeniden kurmak
• Panama'daki Amerikan vatandaşlarını korumak
• Panama Kanalı'nı korumak
• Noriega'yı ele geçirmek.

13 bini Panama Kanal Bölgesi'nde yer alan askere takviye olarak ABD'den gelen 7 bin civarında takviye deniz piyadesi ve piyade askeri gece yarısından sonra Panama'daki belli başlı kilit noktalarına karşı harekete geçtiler. Daha sonra gelen takviyelerle sayıları 25 bini bulan ABD kuvvetleri operasyonun daha ilk gününde Noriega'nın karargahını ele geçirmeyi başarmalarına rağmen Noriega kaçtı. Hava destekli olarak başlatılan işgalin ilk günü Panama güçleri 50, Amerikan güçleri ise 10 kayıp ve 39 yaralı verdiler, başkent Panama City'de bombardıman yüzünden yangınlar çıktı. İşgalin başlamasının hemen ardından Guillermo Endara Galimany ant içerek başkanlık görevine başladı.

Noriega, 24 Aralık'ta 30'u aşkın yandaşıyla Vatikan Büyükelçiliğine sığındı. Viyana Konvansiyonu gereği diplomatik temsilciliklerin dokunulmazlığı olduğu ve Vatikan elçiliğine yapılacak bir baskının bütün dünyada tepkiyle karşılanacağı için, ABD Noriega'nın teslimi için önce diplomatik girişimlerde bulundu. Ancak diplomatik girişimlerden sonuç alınamayınca kuşatılmış olan elçiliğin etrafına yerleştirilen dev hoparlörlerle yapılan yüksek sesli rock müziği yayınıyla psikolojik baskı başlatıldı. Noriega 3 Ocak 1990'da ABD yetkililerine teslim oldu ve uyuşturucu kaçakçılığıyla ilgili suçlardan yargılanmak üzere ABD'ye götürüldü.

Kayıplar

ABD güçlerinin kayıpları 23 ölü ve 324 yaralı olarak kesin sayılarla belirtilirken, Panama tarafındaki kayıplar hakkında kesin sayı yoktur. Noriega'ya bağlı Ulusal Savunma Güçleri ve yarı-askeri nitelikli Onur Kıtaları'nin kayıpları Amerikan tahminlerine göre 205'tir. Resmi Pentagon açıklamasına göre işgal sırasında 510 Panamalı sivil yaşamını yitirdi.^[3]

Tepkiler

ABD'nin Panama'yı işgali, Kolombiya dışında neredeyse bütün Latin Amerika ülkeleri tarafından kınandı. Sovyetler Birliği ve Çin tarafından da kınanan harekata Fransa ise onaylamayacağını, ancak uyuşturucuya karşı savaşı desteklediğini açıkladı.

Kaynakça

1. Manuel Noriega’nın CIA ile başlayan hikayesi
2. New York Times, 21 December 1989, "A Transcript of President Bush's Address on the Decision to Use Force".
3. John Lindsay-Poland (2003). Emperors in the Jungle: The Hidden History of the U.S. in Panama. Duke University Press. ISBN 0-8223-3098-9, p. 118.