Piskoposluk

Piskoposluk bölgesinin dînî yetkilisi için piskopos maddesine bakınız.

Piskoposluk, bir piskoposun dînî idâresi altında olan bölgedir.^[1] Batı Hristiyanlığında (Katolikler ve Protestanlar), piskoposluk bölgesi bir piskoposun yetki alanıdır. Yardımcı piskoposlar da bulunabilir. Bir piskoposluğun alt bölgelerine pariş denilir. Piskoposluk için kullanılan diocese, diócesis, diocèse, vb. isimler Yunanca διοίκησις (diokisis) isminden gelmektedir. Doğu Hristiyanlığında (Ortodokslar, vd.) bu kelime, patriklik bölgesi anlamında kullanılmaktadır. Bu sebeple, Doğu Hristiyanlığında, patriğin astları konumundaki piskoposlar, parişlerin yöneticileridir.^[1] Bu sisteme piskoposluk yönetim sistemi denir. Başpiskoposluk, bir piskoposluktan hiyerarşik olarak üstündür. Başpiskopos, bir metropolit olabilir. Metropolitler, bir kilise eyâleti yöneticisidirler. Kilise eyâletleri, piskoposluklardan meydâna gelir ve eyâletin merkezi bir kilise metropolisidir. Kilise metropolisi, bâzen bir yerleşim yeri olan metropolisle çakışıktır. Bu yönetim düzeni, temel olarak, kiliselerin Roma eyâletlerine göre teşkilatlanması ile ortaya çıkmıştır. Metropolitlerin idâre ettiği kilise eyâletinde çalışan ve onun astı olan piskoposlara sufragan piskopos denir. Ortaçağ Avrupasında piskopos prensler ortaya çıktı. Yönetim alanlarındaki bölgenin hem piskoposu hem de siyâsî lideri durumundaki bu yöneticilerin alanları bâzen özerk bâzen de tam bağımsız siyâsî devlet olarak tezâhür etti.

Târihsel gelişimi

MS 400 civârında Roma İmp.’nun diokisleri. Her diokis, birkaç Roma eyâletinden oluşuyordu.

Roma İmparatorluğu’nun son zamanlarındaki idârî teşkilatlanmasında daha çok alt birimlere ayrılan eyâletlerin yönetimi için diokisler kuruldu. Romalıların dili Latince'ye dioecesis kelimesi Yunanca διοίκησις (diokisis) kelimesinden geçmiştir ve “idâre” anlamına gelir. 4. yy.’da İmparatorluk’un Hristiyanlığı resmî din olarak benimsemesi ile birlikte idârî teşkilatın yöneticileri yanında kilise teşkilâtının yöneticilerinin makamları da devlet tarafından yetkilendirilmiş duruma geldi. Resmî kilise teşkilatı, Roma’nın idârî teşkilâtına paralel bir yapı olarak kuruldu. İdârenin ve kilisenin sorumluluk alanları çoğu durumda çakışıyordu.

5. yy’da Batı Roma’nın çöküşü ile birlikte, piskoposlar, toplumsal alanda, Roma vâlilerinin bıraktığı boşluğu da doldurdular. Doğu Roma’da ise buna benzer bir gelişme yaşandı. Bizans İmparatorluğu, Roma’nın idârî teşkilatlanmasını büyük ölçüde ilgâ etti. Günümüzde de birçok piskoposun, piskoposluk alanı (diokisi), Roma’nın diokislerinin yaklaşık coğrâfî alanıyla çakışıktır.^[2][3]

Günümüzde

2015 Ocak verilerine göre, Katolik Kilisesi teşkilâtında 2851 piskoposluk mevcuttu: 1 papalık, 641 başpiskoposluk (patriklik, 4 büyük başpiskoposluk, 551 metropolit başpiskoposluk, 77 yalın başpiskoposluk) ve 2209 piskoposluk. Doğu Katolik Kiliselerinde, Batı’daki diokisin (piskoposluğun) karşılığı olarak eparkia (ἐπαρχία) kelimesi kullanılır. Yunan Ortodoks geleneğinde piskoposluklara metropolis, Slav Ortodoks geleneğinde eparkiya (епархия) denir.

Kaynakça

1. F. L. Cross, E. A. Livingstone ed.; The Oxford Dictionary of the Christian Church, s. 485; Oxford University Press; Revised Third Edition, 2005;
2. Bruce Eagles; “Britons and Saxons on the Eastern Boundary of the Civitas Durotrigum” (2004); Britannia, c. 35, s. 234
3. Edith Mary Wightman; Gallia Belgica; s. 26; University of California Press: 1985