Sabotör

Sabotör
Saboteur
"Sabotör (Saboteur) filminin özgün sinema afişi"
Yönetmen	Alfred Hitchcock
Yapımcı	Frank Lloyd
Senarist	Peter Viertel Joan Harrison Dorothy Parker
Oyuncular	Priscilla Lane Robert Cummings Otto Kruger Norman Lloyd
Müzik	Frank Skinner
Görüntü yönetmeni	Joseph A. Valentine
Sanat yönetmeni	Jack Otterson
Kurgu	Otto Ludwig
Stüdyo	Frank Lloyd Productions, Inc.
Dağıtıcı	Universal Pictures
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Gerilim, aksiyon
Renk	Siyah-beyaz
Yapım yılı	1942
Çıkış tarih(ler)i	22 Nisan 1942, ABD Nisan 1999, 18. Uluslararası İstanbul Film Festivali
Süre	108 dakika
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Diğer adları	Sabotör (Türkiye) Cinquième colonne (Fransa) Sabotatori (İtalya) Sabotaje (İspanya) Saboteure (Batı Almanya)

Sabotör^[1][2], Alfred Hitchcock'un yönettiği 1942 ABD yapımı filmdir. Özgün adı Saboteur olan film Nisan 1999'da 18. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde, "Hitchcock 100 Yaşında" adlı özel bir toplu gösteri kapsamında diğer onbeş Hitchcock filmiyle birlikte Türkiye'de de gösterildi^[3].

Hitchcock'un Amerika dönemine ait "Sabotör", İngiliz yönetmenin ABD'de çektiği 5. filmidir. Alfred Hitchcock 1936 yılında İngiltere'deyken benzer isimli bir film daha yönetmişti. "Saboteur"den farklı bir konusu olan Sabotage adlı bu Joseph Conrad uyarlaması filmin diğer bir adı da "The Woman Alone"du. Hitchcock'un bu iki filmi sıklıkla birbirleriyle karıştırılmaktadır^[1]. Bu filmin de teması, diğer birçok Hitchcock filminde olduğu gibi "masum adam yanlış yere suçlanınca adını temize çıkarmak için kaçar ve umutsuzca mücadele eder" şeklinde özetlenebilir.

II. Dünya Savaşı sırasında Los Angeles'ta uçak fabrikasında çalışan bir işçinin (Robert Cummings) haksız yere 'sabotajcı' olarak suçlanmasının ardından şehirden kaçıp kendini aklamak için tüm ülkeyi baştan başa geçerek New York'a ulaşmaya çalışması, bu maceralı yolculuk sırasında peşine düşen hem Nazi sempatizanı gerçek sabotajcılar hem de kanun görevlilerinden kurtulmak için atlattığı badirelerin anlatıldığı film bir bakıma yönetmenin İngiltere'de çektiği "39 Basamak" filminin ABD versiyonu olarak nitelendirilmiş^[4], ama daha çok da ileride çekeceği "Gizli Teşkilat"ta (North by Northwest , 1959) kullanacağı trükleri bolca barındırdığı için söz konusu filmin bir taslağı, ön çalışması^[5] olduğu vurgulanmıştır.

Konusu

Yıl 1942'dir. Kaliforniya'da bir askeri uçak fabrikasında çalışan işçi Barry Kane (Robert Cummings) fabrikada yangın çıkarmak ve bir iş arkadaşının ölümüne sebebiyet vermekle suçlanır. II. Dünya Savaşı tüm hızıyla sürmektedir ve "Beşinci Kol" (bu aynı zamanda filmin Fransa'daki adıdır: Cinquième Colonne) faaliyetleri yüzünden ülke tedirgindir. Haliyle Kane masum olduğu halde sabotajcılıkla suçlanır. Gerçek suçlunun kendisine benzinle doldurulmuş bir yangın söndürücü tüpünü veren Fry (Norman Lloyd) adında bir başka işçi olduğundan kuşkulanan Kane, fabrikada bu isimde bir işçi bulunamayınca zan altında kalmıştır. Ölen arkadaşının annesi bile ona inanmaz. Genç işçi otostop yaptığı bir kamyonla derhal oradan kaçar ve gerçek sabotörün yangından önce yere düşürdüğü zarftaki adresi bulmak üzere yola çıkar. Bu adres çöl bölgesinde yaşayan saygın iş adamı Charles Tobin'in (Otto Kruger) çiftliğine aittir. Bu iş adamı gizli bir Nazi sempatizanıdır ve sabotajcılarla işbirliği içindedir. Tobin, Kane'i nazik bir biçimde karşılar ama bu arada da el altından onu polise ihbar eder. Fry'ın düşürdüğü zarfın bir benzerinin de Tobin'de olduğunu gören Kane, bu saygın iş adamının da komplonun bir parçası olduğunu anlar ve tehlikeyi kavrayarak çiftlikten aldığı bir atla oradan uzaklaşmaya çalışır ama çabucak şerif ve adamlarına yakalanır. Tıkanmış bir köprü üzerinde polis arabasından kaçan Kane elleri kelepçeli olduğu halde nehre atlayarak polisin elinden kurtulur.

Ormanlık bir bölgede yoluna devam eden Kane gece bastırdığında bir kulübeye rastlar. Burada yaşayan Philip Martin (Vaughan Glaser) adında kör bir adam ve yeğeni güzel manken "Pat"le (Priscilla Lane) tanışır. Güngörmüş ve anlayışlı bir adam olan Martin gözleri görmemesine rağmen Kane'in kelepçeli olduğunu başından beri anlamıştır ve onu polise teslim etme yanlısı olan yeğenine karşı çıkarken "Bir adamın suçu kanıtlanana kadar onun masum olduğuna inanmak gerekir" şeklinde bir Amerikan idealine olan inancını da vurgular ve kelepçelerden kurtulması için Kane'i yeğeniyle birlikte demirci bir dostuna gönderir. Ancak Kane'e güveni olmayan Pat arabasıyla önce onu polis karakoluna götürmeye çalışır. Başaramayınca da ondan uzaklaşmak ister, ama artık onlar zoraki birer yol arkadaşı olmuşlardır.

Kane, Tobin'in çiftliğindeyken bir telgrafta adını okuduğu "Soda Kasabası"na ulaşabilmek için Pat'le bilikte gece yarısı çölde otoyolda seyir halinde olan karavanlardan oluşan bir sirk konvoyuna kaçak yolcular olarak katılırlar. Sirkin elemanları olan hilkat garibelerinden huysuz "yapışık ikizler", kendisini "İskeletor" diye tanıtan iyi kalpli 'iskelet adam', sakallarına bigudiler takan 'sakallı kadın' Esmeralda, aksi davranışlı "Binbaşı" lâkaplı bir cüce, "Titania" adındaki 'dev kadın' vb. gibi fantastik karakterlerle bütün bir gece aynı kamyonda yolculuk etmek zorunda kalırlar. Tıpkı yol boyunca karşılaşacakları diğer 'iyi' Amerikalılar gibi, bu hilkat garibeleri de Kane'in masum olduğuna inanırlar ve onu kanuna teslim etmezler.

Konvoydan ayrılan ikili "Soda Kasabası"na ulaşır. Terkedilmiş bu madenci kasabasındaki bir barakada Hoover Barajı'nı havaya uçurmayı plânlayan sabotörlerin toplantısına rast gelirler. Burayı bir üs olarak kullanan "beşinci kol" grubunun şeflerinden Freeman (Alan Baxter), Kane'den kuşkulanır, ancak radyo ve gazete haberlerini kanıt gösteren Kane kendisinin de onlardan biri olduğuna onu ikna eder. Polisin kendilerine oldukça yaklaştığını öğrenen Freeman barajı uçurmaktan vazgeçerek New York'un Brooklyn bölgesinde bulunan askeri tersanelerindeki yeni hedefine yönelir. Artık güvenlerini kazanmış olan Kane de arabadadır ancak barakada gizlenen Pat soluğu poliste alır. Ne yazık ki polis şefi de sabotajcıların adamıdır ve Pat New York'taki üst düzey Nazi sempatizanı elitler tarafından rehin alınır. "Beşinci Kol" mensubu tüm elitlerin bir araya geldikleri New York'taki malikânede Pat, Kane'in gerçekte masum olduğunu bizzat onların ağzından işiterek öğrenir. Kane ve Pat malikânede verilen kalabalık partinin kargaşasından yararlanan kaçmaya çalışırlar ama ikisi de yeniden yakalanırlar.

Kapatıldığı mahzenden kurtulan Kane, denize indirme töreni sırasında gemiye yapılacak sabotajı önlemek üzere tersaneye koşar ama patlamaya engel olamaz ve gemi limanda yan yatarak batar. Bu kez FBI devreye girer ve sabotajcıların bir kısmını yakalar, ancak bombayı patlatan Fry kaçar. Onu Özgürlük Heykeli'ne kadar takip eden Pat FBI'ı arayarak yardım ister, bu arada onu oyalar. FBI ajanları Fry'ı tanıyan tek kişi olan Kane'i de yanlarına alarak Özgürlük Heykeli'ne gelirler. Kane heykelin meşale tutan elinin bulunduğu katta Fry'ı sıkıştırır. Dengesi bozulan sabotör düşerken son anda heykelin parmaklarına tutunur. Kane'in onu kurtarma çabası sonuçsuz kalır. Fry düşerek ölür.

Yapım

İngiliz sinema yönetmeni ve yapımcı, psikolojik gerilim filmlerinin ustası Sir Alfred Joseph Hitchcock, sessiz sinema çağından başlayarak İngiltere'de sürdürdüğü kariyerine 1939 yılında yerleştiği ABD'de devam etmeye karar vermişti. Sabotör, Hitchcock'un Hollywood'da yönettiği 5. film, Universal Pictures şirketi için çektiği ilk film olmuştur. Daha önce David O. Selznick'le bir kontratı olan Hitchcock, onun izniyle bu filme girişebildi. Bu durum jenerikte de belirtilmiştir. Çekimleri 17 Aralık 1941 ile Şubat 1942 tarihleri arasında bitirilen film Hitchcock'un ustalık filmlerinden biri olmamakla birlikte onun ileriki başyapıtlarını müjdeleyen bir film olmuştur.

Bu siyah-beyaz film çekilirken II. Dünya Savaşı tüm hızıyla devam ediyordu ve çekimler başlamadan sadece on gün önce Japonlar ABD topraklarında Pearl Harbor Saldırısı'nı gerçekleştirmişlerdi ve hemen ertesi gün de ABD, müttefikler safında savaşa girmişti. Şavaşın şartları gereği filmin senaryosunda yer alan kaba propaganda öğeleri ve başrol oyuncusu Robert Cummings'in yeteri kadar karizmatik olmaması Hitchcock'un canını oldukça sıkmıştı^[6] (Yine de ona Cinayet var (Dial M for Murder, 1954) filminde rol verecektir). Hitchcock aslında başrollerde Gary Cooper ve Barbara Stanwyck'i oynatmak istemişti ama bu mümkün olamamıştı^[5]. Universal, senaryoya hamasi diyaloglar eklemesi için hiciv ustası ABD'li şair Dorothy Parker'ı da senaryo ekibine katmıştı. Filmin diğer iki senaristi Peter Viertel ve Joan Harrison'dır.

"Sabotör", yönetmenin İngiltere dönemine ait başyapıtlarından "39 Basamak"ın ABD versiyonu olarak nitelendirilmiş^[4]. "Filmin haksız yere suçlanan kahramanının umutsuzca adını temize çıkarmaya çalışması, bu sırada da çeşitli badireler atlatması" teması, yönetmenin 1959'da çekeceği başyapıtı "Gizli Teşkilat"tla da (North by Northwest ) çok benzeşmektedir. Filmin kahramanları "Gizli Teşkilat"ın finalinde Rushmore Dağı'nda yürekleri ağızlara getirirken, benzer bir mizansen "Sabotör"de Özgürlük Heykeli'nin tepesinde gerçekleşiyordu. "Sabotör", "Gizli Teşkilat"tan 17 yıl önce çekildiği için söz konusu filmin bir ön çalışması, taslağı olarak değerlendirilmiştir^[5]. "Sabotör"den izler taşıyan bir diğer Hitchcock filmi de Tehlikeli Adam'dır (The Man Who Knew Too Much, 1934 ve 1956 versiyonları). Ayrıca bu film ileriki yıllarda Kaçak adlı diziye ve bu diziden uyarlanan sinema filmine (The Fugitive, 1993) de ilham vercektir.

"Sabotör"ün çekimleri çoğunlukla Universal stüdyolarında gerçekleştirilmiş olmakla birlikte bazı stüdyo dışı çekimler New York'ta konunun geçtiği yerlerde yapılmıştır. Hitchcock bazı harici çekimleri batık SS Normandie gemisinde yapmıştı. II. Dünya Savaşı başlayıca ABD hükümeti bu Fransız transatlantiğine el koymuş, adını USS Lafayette olarak değiştirerek asker nakil gemisi haline getirmek üzere tadilatlara başlamıştı. Gemi New York limanında demirliyken 1942'de çıkan bir yangında hasar görüp yan yatınca, Hudson Nehri'nde bir iskeleye çekilmişti. Film için yapılan bu çekimler ABD donanmasını pek memnun etmemişti, zira filmi seyredenler bu geminin gerçekten bir sabotaj sonucu battığını sanacaklar ve bu da ülke için aksi propaganda olacaktı. Bu nedenle "Sabotör" ABD'nin bazı bölgelerinde bu sahneleri makaslanarak gösterilmiştir^[7].

Aynı şekilde ziyarete kapalı olduğu ve güvenlik nedeniyle çekim yapmanın yasak olduğu Özgürlük Heykeli'nin de gerçekçi bir maketi yapılmış ve çekimler bu maket üzerinde gerçekleştirilmişti.

Cameo rol

Sinema kariyeri boyunca 66 film yöneten Alfred Hitchcock, bu filmlerden 37 tanesinde kendisi de oyuncu olarak çok kısa ve genelde konuşmasız rollerde oynamıştı. Cameo roller de denen ve birkaç saniyeyi geçmeyen bu kısa roller adeta yönetmenin imzası haline gelmiş ve hayranları ve sinemaseverler tarafından filmlerinde beklenir olmuştu. İlk dönem filmlerinde, filmin herhangi bir bölümünde yer alabilen bu "cameo" görünmeler çok ilgi çekmeye başlayınca, Hitchcock seyircinin dikkatini dağıtmamak adına kendi kısa görüntülerini filmin başlangıç bölümlerine yerleştirmeye başladı^[1].

Alfred Hitchcock "Sabotör"de, filmin 64. dakikasında gazete, dergi ve tütün satan bir dükkânın önünde yanında bir kadınla birlikte durup dükkanın vitrinine bakarken sabotajcının otomobili dükkânın önünde park eder^[8].

Oyuncular

Robert Cummings "Sabotör"de. Sahne filmin tanıtım fragmanından alınmıştır.

Oyuncu	Rolü
Priscilla Lane	Patricia "Pat" Martin
Robert Cummings	Barry Kane
Otto Kruger	Charles Tobin
Norman Lloyd	Fry
Alan Baxter	Freeman
Clem Bevans	Neilson
Ian Wolfe	Robert
Ralph Brooks	Parti konuğu
Hans Conried	Edward
Selmer Jackson	FBI şefi
Alfred Hitchcock	Büfenin önünde duran adam (Cameo rolü)

Ev videosu

Yıllar içinde "Sabotör" (1942) filminin hemen hemen tüm ev videosu formatlarında dağıtımı yapılmıştır. Hattâ 1949 yılında^[9] filmin elektronik dönem öncesi formatlardan, amatör ev ve eğitim kurumları projeksiyonları için üretilmiş 16 mm sinema filmi formatında bile dağıtımı yapılmıştı. Aşağıda "Sabotör" filminin çeşitli formatlardaki sürümleri ilk piyasaya çıktıkları yıllar gözetilerek listelenmiştir:

Yıl	Format	Firma	Notlar
1949	16 mm	Universal Films Fransa	3 makara[10]
1986	Laserdisc	MCA Home Video	NTSC, CLV, 1 disk 2 yüz, Akademi oranı (1.33:1), mono ses, altyazı yok[11].
1992	VHS	Universal	Closed-captioned, HiFi ses, NTSC
2001	DVD	Universal	1 disk, iki tabaka (DVD9), bonus olarak film belgeseli.
2012	Blu-ray	Universal	1080p/MPEG-4 AVC, DTS-HD Master Audio 2.0 Mono, 15 disklik box-set'in içinde yer alıyor[12].

Kaynakça

1. Truffaut, François (1987). Hitchcock. Afa Sinema. s. sayfa 138-336. 
2. "Milliyet Gazetesi Arşivi" (Türkçe). gazetearsivi.milliyet.com.tr. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160310042853/http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=saboteur&isAdv=false. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
3. Milliyet, Gazetesi (17 Nisan 1999). "Festivaldeki Hitchcock filmleri". s. 35. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/7HspxEonsM7P1x3Ee9sAyg_x3D__x3D_. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
4. "Saboteur (1942)/Review" (İngilizce). Allmovie. 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140811233840/http://www.allmovie.com:80/movie/saboteur-v42511/review. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
5. "Saboteur (1942)" (İngilizce). Classic Film Guide. 29 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160329150648/http://www.classicfilmguide.com/indexd166.html/. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
6. Jeffrey M. Anderson. "Statue-of-Liberty Play/Saboteur (1942)" (İngilizce). combustiblecelluloid.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304202757/http://www.combustiblecelluloid.com/classic/saboteur.shtml. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
7. "Statue-of-Liberty Play/Saboteur (1942)" (İngilizce). dvdverdict.com. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151127042118/http://www.dvdverdict.com:80/reviews/saboteur.php. Erişim tarihi: 14 Mart 2013. 
8. "Alfred Hitchcock in cameo roles" (İngilizce). video48. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305051958/http://video48.blogspot.com/2009/09/alfred-hitchcock-in-cameo-roles.html. Erişim tarihi: 13 Mart 2013. 
9. "Saboteur (1942)/combined details" (İngilizce). IMDb. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160314123305/http://www.imdb.com/title/tt0035279/combined. Erişim tarihi: 15 Mart 2013. 
10. "Alfred Hitchcock's Saboteur 1942 16mm Feature Film" (İngilizce). ebay.com. http://www.ebay.com/itm/Alfred-Hitchcocks-Saboteur-1942-16MM-Feature-Film-/130818626246?pt=US_Film&nma=true&si=iqOnInOb7xWU39qylgQFDJCleag%253D&orig_cvip=true&rt=nc&_trksid=p2047675.l2557. Erişim tarihi: 15 Mart 2013. 
11. "Saboteur (1942)" (İngilizce). LaserDisc Database. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160619150709/http://www.lddb.com/search.php?search=Saboteur&sort=title. Erişim tarihi: 15 Mart 2013. 
12. "Saboteur (1942) - Universal (Blu-ray, 2012)" (İngilizce). hitchcockwiki.com. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130516212508/http://www.hitchcockwiki.com/wiki/Saboteur_(1942)_-_Universal_(Blu-ray,_2012). Erişim tarihi: 15 Mart 2013. 

Dış bağlantılar

• IMDb'de Saboteur
• Allrovi.com'da "Saboteur"
• Filmin çeşitli afişleri