Su Ata
Su Ata (Tatarca: Су бабасы "Su Babası") - Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde Su Tanrısı. Değişik Türk dillerinde Suv (Sub, Suğ, Sıv) Ata olarak da bilinir. Moğollar Usan (Uhan) Etseg olarak adlandırırlar.
Diğer dillerde
- Tuvaca: Суг Ата
- Özbekçe: Suv Ota veya Suw Ota
- Tatarca: Су Әти / Ата veya Su Ata
- Kazakça: Су Ата
- Çuvaşça: Шыв Атте veya Шу Ашшĕ
- Başkurtça: Һыу Атай
- Yakutça: Уу Аҕа
- Türkmence: Suw Ata veya Suv Ata
- Uygurca: سۇ ئاتا
- Osmanlıca: سۇ آتا
- Kırgızca: Суу Ата
- Altayca: Суу Ада
- Hakasça: Суғ Аба veya Суғ Ада
- Balkarca: Суу Ата
- Gagavuzca: Su Ata
Macar kültüründeki Víz Atya or Víz Apa ve Moğol inancındaki Ус Эцэг (Buryatça: Уһан Эсэгэ, Oyratça: Усн эцк) adlı varlıklar ile büyük benzerlikler gösterir. Bu sözcükler birebir "Su Babası" anlamı taşır.
Özellikleri
Genelde nehirlerin, göllerin, sazlıkların en derin köşesinde yaşar. Kıyıya çıkmayı sevmez ve insanların gözüne de görünmezmiş. Kendisini huzursuz eden insanları hiç sevmez. Irmağın en derin yerlerine giren insanlara kızarak onları dibe çeker. Bu yüzden eskiden suda boğulup ölen insanlar hakkında “Su Atası aldı” derlermiş. Suyu pisleten insanlardan ve o insanların yaşadığı köylerden nefret eder. Sakin bir günde birden nehrin veya gölün dalgalanması, bağlağıların (barajların), büğetlerin (bentlerin) veya su değirmenlerinin yıkılması kızgınlığının işaretleridir. Onu hoşnut etmek için bütün bir ekmeği pişirip suya bırakırlar. Bazı yörelerde günümüze dek korunan bir gelenek vardır. Yeni evlenen kızları gelin geldiği köyün suyunda yaşayan Su Atası’na tanıtmak amacıyla suya atarlar. Gelinlerin suya atılma göreneğinin asıl sebebinin unutularak devam edildiği köylerde vardır. Usan Han ile eşdeğer olduğu ileri sürülür. Tatar mitolojisinde Su Anası, Su İyesi ve Su Atası bazen tek bir varlığa verilen çeşitli isimler olarak görünür. Fakat aralarındaki en önemli fark, Su İyesinin sadece belli bir su kaynağına bağlı olmasıdır. Su Anası ve Su Atası ise tüm su kaynaklarının sahibidir ve istediğinin yanına gidebilir. Su iyelerini bu kaynakları korumak üzere Su Ana ve Su Ata gönderir.
Vudaş/Vudaj/Vuday
Vudaş (Çuvaşça: Вутăш, Vutăş) - Çuvaş mitolojide su ruhu. Slav mitolojisindeki Vodyano (Su Ata) ve Mordvin mitolojisindeki Vodyava (Su Ana) adlı varlıklarla doğrudan bağlantılıdır (her ikisini birden kapsar). Vudaş, efsanelere göre boğularak ölmüştür ve su cinine dönüşmüştür. Yarım insan görünümündedir. Bazen iki ayakları üzerinde insanlar gibi yürüdüğü söylenir. Büyük nehirlerde ve göllerde yaşar. Vudaşın tıpkı insanlarla aynı yaşam tarzına sahip olduğuna inanılırdı. Onlarında aralarında yaşlı erkekler ve bebekler vardır, aileleri bulunur.
Öğleyin insanlar, o sırada Vudaş yıkandığı için yüzmezler. Güneşli günlerde, bir güzel koyu saçlı kız kılığında kıyıya gelir ve uzun saçlarını altın bir tarak ile tarar. Bazen sahilde uykuya dalar. Onu rahatsız etmemek için su kıyısında yürürken iyi davranışlar sergilemek gerekir. Bazen bu ruhlar Su Ana (Çuvaşça: "Şıv Amăşĕ"), Su Ata (Çuvaşça: "Şıv Aşşĕ"), Su Tanrısı (Çuvaşça: "Şıv Turo") ve Su Şeytanı ("Şıv Şuytan") ile özdeşleşmiştir.
Tatar mitolojisinde Vudaş Anası bu ruhu karşılar. Bazı görüşlere göre Fin-Ugor kökenlidir. Ural ve bazı Slav dillerinde Vodyano olarak yer alır.
Diğer İsimleri
Türk, Altay, Moğol ve diğer Türk kökenli Orta Asya milletlerinde ve topluluklarında Su Tanrısına şu isimler de verilir:
- Ödüget Han: Akarsu Tanrısı. Su kenarlarında yaşamakta ve gezmektedir.
- Udaga Han: Su Tanrısı. Su kaynaklarını korur.
- Loson Han: Lus adlı su ruhları kendisine bağlıdır.
- Bısalgan Han: Nehir Tanrısı. Irmaklarda yaşar.
Ayrıca Koran Han (Kuran Noyon) Buryatların yağmur tanrısı olarak yer alır.
Etimoloji
(Su/Suv/Sub) kökünden türemiştir. Normal şartlarda sıvı durumda bulunan, içilebilen akışkan madde. Su mecazen yaradılış ve huy anlamı da içerir. “Bu adamın suyuna git,” sözünde olduğu gibi.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)