T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü
| Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü | |
|---|---|
 | |
| Tür | Arşiv |
| Merkez | Ankara |
| Resmî diller | Türkçe |
| Lider | Doç. Dr. Uğur Ünal |
| Resmî site | Resmi Site |
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü 1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu ile Cumhuriyet Arşivi, Osmanlı Arşivi ve Dokümantasyon Daire Başkanlıklarını kapsayan bir kurum olarak kuruldu.
Tarihçe
Osmanlı Devleti (1846-1922)
Türkiye'de Modern anlamda arşivcilik konusunda ilk ciddi teşebbüs, dönemin maliye nazırı Safvetî Paşa'nın 1845'te Enderun'daki tarihî vesika ve defterleri bir tertip içine almaya çalışmasıdır. Tam manasıyla modern arşivcilik ise, 1846'da Hazine-i Evrak Nezareti'nin kurulmasıyla başladı ve bugünkü Başbakanlık Devlet Arşivi'nin çekirdeğini teşkil etti. Aynı sene Bâb-ı Âlî'nin iç kısmında yüksekçe, rutubetsiz bir yer seçilerek ve özel olarak imal edilen tuğla ile bir bina yapıldı. Nezaretin başına Hazine-i Evrak Nazırı olarak sadaret mektupçusu Es-Seyyîd Hasan Muhsin Efendi tayin edildi. Devletin mühim işlerine ait mahrem sayılacak, devletin sırlarını ifşa etmeyecek şekilde emin memurların tayin edilmesi gerektiği karara bağlandı. Arşive dâhil olacak vesikaların tertibi ve arşivin çalışma tarzını belirten arşivcilik talimatını hazırladı. Bunu 1849'da Hazine-i Evrak Nizamnamesi adı ile yayınlayarak Türk arşivciliğini belli bir düzene soktu. Bu arşivde, her türlü anlaşmalar, padişah emirleri, iç ve dış meselelere ait yazışmalar, Divan-ı Hümayun defterleri (Bakanlar Kurulu Kararları), meclis takrirleri, mazbatalar, kanunlar ve benzeri devlet evrakı saklanıyordu. Nezaret, bir süre sonra Hazine-i Evrak Müdürlüğü unvanını aldı ve Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar bu isimle devam etti.
Türkiye Cumhuriyeti (1922-günümüz)
1922 senesinde İcra Vekilleri Heyeti Başkanlığı Özel Kalem Müdürlüğü'ne bağlı, İstanbul'da Mahzen-i Evrak Mümeyyizliği kuruldu. 1923'te ismi Hazine-i Evrak Mümeyyizliği olarak değiştirildi. 1927'de Hazine-i Evrak Müdür Muavinliği adı altında Başvekâlet müsteşarlığına bağlandı. Mayıs 1933'te Teşkilat Kanunu gereğince, Ankara'daki Evrak Müdürlüğü ile İstanbul'daki Hazine-i Evrak Müdürlüğü, Başvekâlet Evrak ve Hazine-i Evrak Müdürlüğü adı altında birleştirildi. 1937'de Hazine-i Evrâk'ın adı Arşiv Dairesi Müdürlüğüne dönüştürüldü. 1943'te Başvekâlet Arşiv Umum Müdürlüğü kuruldu. 1976 yılında Başbakanlık Müsteşarlığına bağlı olarak Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı oluşturuldu. Bu dairenin görevi, 3473 sayılı Kanuna tabi kurum ve kuruluşlarda teşekkül eden, Millî Mücadele, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ve Cumhuriyet dönemlerine ait arşiv malzemesini tespit etmek, arşiv disiplini esaslarına göre tanzim edip devletin ve ilim dünyasının hizmetine sunmaktır.
Ana Arşivler
Cumhuriyet Arşivi
Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Milli Mücadele, TBMM hükûmeti ve Cumhuriyet dönemine ait, 3473 sayılı "Muhafazasına Lüzum Kalmayan Evrak ve Malzemenin Yok Edilmesi Hakkında Kanun" kapsamındaki kurum ve kuruluşlar bünyesinde yer alan arşiv malzemesinin, tespiti, korunması, düzenlenmesi ve değerlendirilmesi konusunda gerekli ilmi ve teknik hazırlık ve çalışmaları yerine getirmek ve denetlemekten sorumludur.
Osmanlı Arşivi
Osmanlı Devleti'nden intikal eden en zengin ve değerli arşiv malzemesi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'ndadır. Osmanlı Devleti'nin merkez teşkilâtı kuruluşlarından olan Divân-ı Hümâyûn, Bâb-ı Defterî ve Bâb-ı Âsafî (Bâb-ı Âli) ve bunların çeşitli daire ve kalemlerine ait sicil, defter ve vesikaları ihtiva eden Başbakanlık Osmanlı Arşivi, sahip bulunduğu arşiv malzemesinin önemi itibariyle, bu dönem için devlet arşivi vasfını taşımaktadır.[1]
Görev yapan genel müdürler
- Hazine-i Evrak Mümeyyizi
- Mahmut Nedim Bey (1925 - 23 Mayıs 1933)
- Hazine-i Evrak Müdürü
- Hıfzı Berkan (23 Mayıs 1933 - 16 Şubat 1938)
- Arşiv Dairesi Müdürü
- Halid Altan (16 Şubat 1938 - 29 Haziran 1943)
- Arşiv Umum Müdürleri
- Kenan Tuna (29 Haziran 1943 - 28 Nisan 1956)
- Prof. Dr. Halil Demircioğlu (vekil) (28 Nisan 1956 - 18 Nisan 1960)
- Mithat Sertoğlu (18 Nisan 1960 - 15 Ağustos 1973)
- Arşiv Genel Müdürleri
- Fazıl Işıközlü (15 Ağustos 1973 - 15 Ekim 1974)
- Rukiye Bulut (vekil) (15 Ekim 1974 - 3 Ocak 1975)
- Feyyaz Gürkan (3 Ocak 1975 - 28 Aralık 1978)
- Prof. Dr. Nejat Göyünç (vekil) (28 Aralık 1978 - 27 Ocak 1980)
- Atilla Çetin (vekil) (27 Ocak 1980 - 13 Mayıs 1980)
- Lütfü Ergün (vekil) (13 Mayıs 1980 - 30 Şubat 1981)
- Bahaddin Alpkan (vekil) (30.02.1981 - 14 Mayıs 1985)
- Devlet Arşivleri Genel Müdürleri
- Haluk Pekar (vekil) (14 Mayıs 1985 - 11 Mayıs 1987
- Prof. Dr. İsmet Miroğlu (vekil) (11 Mayıs 1987 - 13 Şubat 1992)
- İsmet Binark (13 Şubat 1992 - 5 Ağustos 1997)
- İsa Özkul (5 Ağustos 1997 - 8 Eylül 2000)
- Prof. Dr. Yusuf Sarınay (8 Eylül 2000 - 5 Ocak 2012)
- Doç. Dr. Uğur Ünal (5 Ocak 2012 - )