Tahmin
Tahmin, gündelik dilde, bilinmeyen bir şey hakkında hakkında rastgele veya belirsiz bilgi kullanarak bir sonuca varmaktır. Elde var olan bilgiye dayanarak bir çıkarım yapılır, bu çıkarıma dayanarak geleceğe dönük bir öndeyi yapılabilir. Hem çıkarım (eğer eksik bilgiye dayalıysa), hem de öndeyi için gündelik dilde tahmin sözcüğü kullanılır.
Eksik bilgi ile çıkarım yapma kavramının spesifik anlamlarına karşılık gelen daha özelleşmiş kavramlar vardır. Tahmin edilen şey bir nicelik ise kestirim, bir anlam ise yorum, bir bilimsel olgu ise hipotez, bir matematiksel teorem ise konjektür, bir hastalığın seyri ise prognoz denir. Geleceğe ait tahmin için öngörü, öndeyi veya yordama denir ama bu tahmin, doğaüstü bilgilere veya duyumlara dayalıysa buna kehanet, falcılık, durugörü veya içe doğma denir.
Çıkarım için kullanılan bilgiler, duyular yoluyla da elde edilmesi durumunda net algılanamayan bir duyum da tahmin konusu olabilir, bu durumda tahminin içine algılama ve tanıma kavramları da girer. Tahmin yapılırken elde olmayan bazı bilgilerin doğru olduğu, veya bunların olasılığı varsayılabilir. Kehanet veya falcılıkta ise elde bilgi olup olmadığı tartışmalıdır. Olasılığı en yüksek tahmin edilen şeye (ve bunun yarattığı duyguya) beklenti denir.
Felsefedeki anlamıyla ise spekülasyon (fikir yürütmek), olasılıklara dayalı çıkarımlarla tahminî bir sonuca varmaktır. Anlamlar hakkında tahminlere ise yorum denir, örneğin rüya yorumları.
Kestirim
Kestirim, bir sonucun hesaplanarak elde edilen bir yaklaşımıdır, hesaplama için kullanılan bilgi eksik veya belirsiz olsa dahi elde edilen sonuç pratik anlamda kullanılabilirdir. Kestirim teorisi, istatistik ve sinyal işlemenin bir dalıdır, ölçülmüş veya gözlemlenmiş verilere dayanarak parametrelerinin kestirilmesi ile ilgilidir. Eğer tahmin edilen, bir gruba aidiyet ise, bu konu istatistik sınıflandırmanın sahasına girer.
Matematikte yaklaşıklama (veya yaklaşıklık) veya kestirme, kendisi kolaylıkla hesaplanamayana bir niceliğin tipik olarak alt ve üst sınırlarının bulmak demektir. İlk sonuçlar kullanılmaz derecede belirsiz olsa da, hesaplamanın sonucu elde edilen özyineli girdi ile çıktı yinelemeli olarak temizlenebilir ve sonuç yaklaşık olarak doğru ve kesin olabilir.
Öndeyi ve öngörü
Öndeyi veya yordama olayların gelecekte nasıl gerçekleşeceğine dair bir deyimdir, çoğu zaman tecrübe veya bilgiye dalıdır. Bir öndeyi belli bir sonuç beklentisi hakkında olabileceği gibi bir grup sonucu da içerebilir.[1] Gündelik dilde bazen kehanet de denir. Bu kavram için "öngörü" karşılığı da kullanılmakla birlikte, öngörmek aynı zamanda "planlamak", "kararlaştırmak", "göz önünde tutmak" anlamına da gelmekte olduğu için[2] bu kullanım kavram kargaşasına yol açabilir. Ertesi günkü hava durumunun nasıl olacağını söylemek bir öndeyi veya yordamadır.
Konjektür ve hipotez
Matematikte konjektür, kanıtlanmamış, doğru görünen ve hatalı olduğu kanıtlanmamış bir önermedir. Bilimde ise hipotez, gözlemlenebilir bir olgu için öne sürülen bir açıklamadır. Psikolojide bir olayın nedeni hakındaki tahminlere çıkarım denir.
Kehanet ve falcılık
Kehanet, doğaüstü yollardan gizli, bilinmeyen şeyleri veya geleceği tahmin etme işidir. Kahinlerin etkinliklerinin sosyal bir boyutu vardır. Belli âdet veya kurallara göre ve çoğu zaman sosyal bir özellikleri vardır. Falcılık ise daha çok gündelik hayatla ilgilidir ve kişisel amaçlıdır.
Varsayım
Varsayım eldeki bilgiler incelenmeden doğru olduğu sayılan bir önermedir. Tahmin yürütülürken elde olmayan bazı bilgilerin doğru olduğu varsayılabilir.
Psikoloji ve parapsikolojide
Beklenti, (epistemik anlamda, en çok gerçekleşmesi muhtemel sayılan şeydir. Beklentiler kültürel birikimimizle ilişkilidir, örneğin yazı-tura atarken paranın yere geri düşmeme beklentisi, uzay çağından önce olmayan bir beklentidir.
Tahmin yürütmekte kullanılan bilgi ve duyumların doğaüstü olması Parapsikolojinin sahasıdır. Prekognisyon (önsezi) geleceğe ait sezilere dayanan algılardır, bunlar şimdiki zamana ve duyularımıza dayalı olmayan bilgilerdir. Duru görüm, duyular dışında yollar ile bir kişi, cisim, yer veya olay hakkında bilgi edinmektir.
Felsefe
Felsefedeki anlamıyla ise spekülasyon (fikir yürütmek), olasılıklara dayalı çıkarımlarla tahminî bir sonuca varmaktır.
Edebiyat, antropoloji, sosyoloji gibi mutlak doğruların olmadığı sahalarda bir şeyin varlık nedeni veya anlamı hakkında yorum yapmak bir diğer tahmin türüdür, bu, yorumsama (hermeneutik) sahasının konusudur.
Tıp
Prognoz (Yunanca πρóγνωσις - ön bilgi), gelecekte olacak olaylar, gelişmeler veya şartlar hakkında bir deyimdir. Bu terim tıpta bir hastalığın gelişimi, süresi ve sonucunu hakkındaki beklenti olarak kullanılır.
Kaynakça
- ↑ "öndeyi". Türk Dil Kurumu. http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=%F6ndeyi&ayn=tam. Erişim tarihi: 3 Ekim 2010.
- ↑ "öngörmek". Türk Dil Kurumu. 1 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140301051857/http://www.tdksozluk.com:80/s/ongormek. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.