Ç’eraşe Tembot
Tembot K'eraş (1902-1988),ünlü Adıge yazarı ve bilgini (Batı Çerkesçesi КӀэрэщэ Тембот, Rusça Тембот Керашев),Türkçe Çeraşe Tembot olarak da bilinir.1902'de şimdiki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) Koşhabl (Кощхьабл) beldesinde doğdu.1910'da bir Tatar ilkokuluna yazıldı,1914'te öğrenimini sürdürmek için Ufa'daki bir okula gönderildi,ama çok geçmeden savaş çıktı ve köyüne dönmek zorunda kaldı.1915-1917 yılları arasında,1880'lerde Adıgelerden boşaltılıp bir Kazak köyüne dönüştürülen,şimdi AC'de bulunan Dondukovskaya (Хьаджэмыкъохьбл) beldesindeki dükkânlarında babasına yardım etti,bu arada Rusçayı da öğrenmiş oldu.
1918'de yeniden okula yazıldı ve 1921'de ortaokulu bitirdi.Ardından Krasnodar'daki Politeknik Enstitüsü'ne alındı,bir yandan da Krasnodar'daki Adige Özerk Oblastı (AÖO) parti (Rusya Komünist Partisi-bolşevik) bürosunda çevirmenlik işiyle görevlendirildi.Böylece politik bir dünyanın içine girmiş oldu.Bazı çevirileri Adıgece yayınlanan "Adıge maq" (Адыгэ макъ) gazetesinde basılmaya başlandı.
1924'te,öğrenimini tamamlaması için Moskova'daki "Karl Marks Halk Ekonomisi Enstitüsü"ne gönderildi ve 1929'da mezun oldu.Artık Tembot K'eraş,tanınır biri olmuştu.Bu arada "Arq" (Аркъ;İçki) adlı ilk öyküsü de yayınlanmış ve beğeni kazanmıştı.Dört yıl sonra Arq'ı genişletti,ona yeni bir içerik ve sanatsal öğeler kattı.Aynı zamanda Adıge maq gazetesinin yönetmeni,Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nün müdürü ve Krasnodar Pedagoji Enstitüsü'nde de öğretmen olmuştu.O zamanlar Krasnodar kenti -1922-1936 yılları arasında - AÖO'nın başkenti idi.
Bu arada Adıge toplumunun ekonomik ve sosyal durumunu,devrimin toplumun psikolojisinde oluşturduğu dönüşümleri ortaya koyan bir roman yazımı işine girişti."Şambul" adını verdiği roman denemesini ilkin Rusça olarak yazdı (1932),1934'te romanın Adıgecesini de yayınladı.Şambul,giderek 1939'da yayınlanan Mutluluk Yolu (Насыпым игъогу/Nasıpım yığogu) adlı ünlü romanının ilk bölümüne dönüştü.Romanda eski bir köle (пщыл1ы) çocuğu olan ve Moskova'da yüksek öğrenim görmekte olan Bibolet,bir Abadzeh (Абдзах) köyüne -ablasının bir köy zenginin oğlu ile evli olduğu köye - giderken,yolda o köyden Nefiset (Nafset/Нафсэт) ile tanışır.Köyde birlikte kadın haklarını savunurlar.Devrimci bir öğrenci olan Bibolet ile köylü kızı Nefiset arasındaki yakınlaşma,daha sonra Nefiset'in yanlış bir algılaması sonucu kesintiye uğrar.
Romanın ikinci bölümünde,köy kolhozu (köy tarım kooperatifi),istifa ve ayrılmalar nedeniyle çökmek üzeredir.Köy zenginleri sabotajlar yoluyla köy kolhozunun hayvanlarının telef olmasına ve kundaklama yoluyla da yangınlara yol açmaktadırlar.Amaç bir an önce kolhozu çökertmektir.Bibolet, bu Abadzeh köyü kolhozunun sorunlarını araştırmak ve çözümlemek üzere müfettiş yetkisiyle köye gönderilir.Araştırmalara başlar,kolhozdan istifa dilekçelerinin tek bir elden (karargahtan) çıktığını saptar,sessizce kanıt toplar,suçluları bir bir ortaya çıkarır,bunların köydeki halk mahkemesi kararıyla AÖO sınırları dışına çıkarılmalarını,kararı bir üst yargının onamasıyla, sağlamış olur,kolhoz işlerini yoluna koymayı başarır,ama asıl sabotajcıyı bir türlü ortaya çıkaramaz.Onu da yakalayıp köyden ayrılmayı düşünürken,bir gece,ansızın üzerine bir ateş açılır,ama isabet almaz,her an eli tetikte gezen Bibolet,hemen karşılık verir ve saldırganı vurur.Bu kişi,hiç ummadığı biri,eniştesinin kardeşidir.Yaşıtı ve dostu sandığı bu kişi,ölmeden önce,"Bibolet,beni yendin!" diyebilir,ardından gözlerini yumar.
Bibolet ile Nefiset,bu uğraş içinde yeniden karşılaşır ve barışır,sonunda da evlenirler;ablası da,"köle soylu" diye aşağılandığı köy zengini Behuko (Бэхъукъо) ailesinden ve kocasından ayrılır,her iki kadın öğrenim görüp birer öğretmen olurlar (Romanın çevirisi için bk."Mutluluk Yolu",Circassiancanada,internet).
"Mutluluk Yolu" romanı 1947'de Rusçaya çevrilerek yayınlanır ve 1948'de Devlet Ödülü alır.Daha sonra "Şapsığ Kızı" (Шапсыгъэ пшъашъэ;1951;Türkçesi:Çerkes Kızı Gulez),"Hacret" (Kaçak,1960,5 uzun öykü) ve "Abadzehli Avcı (1969,Абдзэхэ шэкӀожъыр/Abdzexe şekvozhır) adlı uzun öyküleri basılır.Öyküler 1972'de bir kitapta toplanarak yeniden yayınlanır.Bunları "Şıv zako/Шыу закъу" (1972;Türkçesi:Tek Atlı) romanı izler."Şıv zako",eski Adıge yaşamını ele alan bir serüven romanıdır.
Güncel sorunları işleyen "Типшъашъэхэр" (1956;"Tipşaşekher"/Kızlarımız),"Akıllı Ananın Kızı" (1962) ve Kuko (1968;bir kız adı) romanları da yayınlanır.Romanlarında aşağılık duyguları,Ruslaşma,yozlaşma ve bunların zararlarını,Adıge ulusal değerlerine bağlılığı,kendine güveni,ulusal değerleri korumanın gerekliliğini dile getirir.Tembot K'eraş'ın yapıtlarını asıl değerli kılan şey ise,yerel ile evrensel değerleri,estetik düzeyde kaynaştırabilmiş olmasıdır.
1940'da "Eski Adıge Şarkıları" (Адыгэ орэдыжъхэр) derleme kitabını,geniş bir önsözü de ekleyerek yayınlar.Bu arada Adıge folkloru ve Nart destanları üzerine incelemeleri,bilim çevrelerince önemli bulunmaktadır.Daha başka yapıtları ve öğrenciler için yazılmış piyesleri de vardır (Daha çok bilgi için bk.Шъхьэлахъо Абу,Адыгэ литэратурэр,Мыекъуапэ,1991,s.73-118).Yazarın tüm yapıtları,1987-1989 yılları arasında üç büyük ciltte toplanıp Maykop'ta yeniden basılmış,"Şapsığ Kızı" adlı ve Adıge cins atı eğitimini de anlatan uzun öyküsü ise,yatağında hasta yatan yazarın son günlerinde,ölüm gününe değin radyodan,Adıgece bölüm bölüm olarak yayınlanmıştır.
Tembot K'eraş'ın adı, ilk müdürü olduğu Adıge Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü'ne (şimdi Maykop'ta) verilmiş, ayrıca doğduğu Koşhabl beldesinde de adına bir müze kurulmuştur.
Yazar 8 Şubat 1988'de 86 yaşında gözlerini yaşama yumdu.