Troyalı göktaşları
Troyalı göktaşları, Jüpiter'in Güneş çevresindeki yörüngesini paylaşan çok sayıda göktaşına verilen ad. Jüpiter merkezli bir koordinat sisteminde Jüpiter'in yörüngesinde gezegenin 60° önünde ve arkasında yer alan Lagrange noktaları L4 ve L5'te yer alırlar. Bu noktalar kararlı bir dengeye sahiptirler, bu noktalara konulan cisimler sonsuza kadar burada kalabilirler. Yarı büyük eksenleri 5.05 ile 5.40 AB arasında, iki Lagrange noktasının çevresinde uzamış bir eğimli alanda yer alır. 'Troyalılar' olarak anılmaları, isimlerini Troya Savaşı karakterlerinden almalarından ileri gelir.
'Troyalı' terimi bazen diğer gezegenlerle benzer bir duruma sahip olan başka gök cisimleri için de kullanılır, bunlara Mars Troyalıları ve Neptün Troyalıları örnek gösterilebilir. 'Troyalı gezegenler' terimi de birbirleri ve yıldızları ile benzer bir yörüngesel ilişkiye sahip teorik gezegenler için kullanılır. Ancak, 'Troyalı göktaşları' deyimi tek başına sadece Jüpiter Troyalıları'nı ifade eder.
Deneme tarih
E. E. Barnard bir Troyalı göktaşına ait ilk gözlemi 1904 yılında yapmıştır, ancak bu gözlemin önemi o dönemde anlaşılamamıştır. Barnard, bu gözleminde o anda gökyüzünde yalnızca iki ark dakika uzakta yer alan Satürn'ün uydusu Phoebe'yi, veya başka bir yıldızı gördüğünü zannetmiştir. Barnard'ın keşfettiği ışık kaynağının kimliği, 1999 yılında (tekrar) keşfedilen bir Troyalı göktaşının (12126) 1999 RM11 yörüngesi tekrar hesaplanana dek anlaşılmamıştır. Neye baktığını çözümleyememesi sebebiyle Barnard'ın gözlemi tarihsel açıdan anlamlı değildir.
Troyalıların ilk gerçek keşfi Şubat 1906'da Alman astronom Max Wolf Güneş-Jüpiter sisteminin L4 noktasında bir göktaşı keşfetmesi ve 588 Achilles olarak adlandırması olmuştur. Bu göktaşının yörüngesinin garipliği birkaç ay içinde fark edilmiş, bu sürede ise aynı noktada ve diğer Güneş-Jüpiter Lagrange noktasında birçok başka cisim keşfedilmiştir.
Ağustos 2007 itibarıyla L4 noktasında 640 numaralanmış, 539 numaralanmamış; L5 noktasında ise 536 numaralanmış, 509 numaralanmamış Troyalı göktaşı bilinmektedir.[1] Ayrıca şu anki araçlarla gözlenememiş çok sayıda başka cisim de yer almaktadır. Örneğin Ekim 1999'daki 170 numaralanmış cisme karşılık bu sayı Temmuz 2004'te 877'yi bulmuştur. Troyalı göktaşlarının en büyüğü 370×195 km büyüklüğündeki 624 Hektor'dur.
Bilimsel adlandırma
Wolf, ilk bilinen Troyalı göktaşına Homeros'un Troya Savaşı'nı anlatan destanı İlyada'daki kahramanlardan Aşil'in (Achilleus) adını vermiştir. Wolf'un bu adlandırmasının ardından, Jüpiter'in Lagrange noktalarında keşfedilen diğer göktaşlarına da İlyada ile ilgili isimler verilmiş, bu noktalardaki göktaşlarına ise genel olarak 'Troyalılar' denmiştir. L4 noktasında yer alan taşlar Yunan kahramanların isimlerini alarak Yunanlar veya Aşil grubu, L5 noktasında yer alanlar ise Troyalıların isimleri verilerek Troyalılar grubu olarak adlandırılmışlardır. Ancak bu kuralın iki istisnası vardır, L5 noktasında keşfedilen ilk göktaşı olan 617 Patroclus Yunan/Troyalı kuralı konulmadan önce adlandırılmış ve Troya grubunda yer alan tek Yunan isimli cisim olmuştur. Benzer şekilde 624 Hektor da Yunan grubunda yer alan tek Troya isimli cisimdir. Daha da kafa karıştırıcı olarak, Troya grubu bazen grubun en büyük cismi olan 617 Patroclus'un Yunan ismi taşımasına rağmen "Partoclean asteroitler" olarak adlandırılır.
Başlangıçta, "Troyalılar" terimi sadece Jüpiter'in yörüngesinde yer alan göktaşları için kullanılmıştır, ancak Mars ve Neptün'ün Lagrange noktalarında keşfedilen benzer cisimler için de aynı isim kullanılmaktadır. Bu cisimlere bazen "Mars Troyalıları" ve "Neptün Troyalıları" isimleri de verilir.
Bileşim
Hawaii'de yer alan Keck Gözlemevi'nden bir grup bilim adamı, 2006'da Troyalı göktaşı 617 Patroclus'un yoğunluğunun su buzundan az olduğunu hesaplamışlardır. Bu bilgi ışığında Troyalı cisimlerinin büyük olasılıkla kuyrukluyıldızlar ve Kuiper Kuşağı cisimlerine benzer bileşimde olduğunu iddia etmişlerdir.
Kaynakça
- ↑ "Jüpiter Troyalılarının listesi". 11 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080511210338/http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/JupiterTrojans.html. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2007.