Tyrtaios
Tyrtaios (Yunanca: Τυρταῖος), Yunan elegeia şairidir.
Yaşamı
Tyrtaios, MÖ 7. yüzyılda Sparta'da doğmuştur.
MÖ 8. yüzyılın sonunda, I. Messene Savaşı ile birlikte yaşam koşulları ağırlaşan Messeneliler'in Sparta'ya karşı ayaklanıp Sparta'nın varlığını tehlikeye düşürdükleri II. Messene Savaşı sırasında (7. yüzyıl ortaları) Sparta'da yaşamıştır. Hatta Tyrtaios'un II. Messene Savaşı için Atina tarafından general olarak Sparta'ya gönderilen bir öğretmen oldugu söylenir. Bazı kaynaklarda Miletoslu olduğu ifade edilmektedir. Ionik lehçeyi kullanmış olması da bu düşünceyi desteklemektedir.
Şiirleri
Tyrtaios, Messene Savaşı sırasında elegeia vezniyle Ionik lehçede yazdığı savaş elegeialarıyla Spartalıları yüreklendirmiştir:
- Güzeldir ön saflarda düşerek ölmek
- vatan uğruna dövüşen asil adam için!
- Ama şehrini ve zengin tarlalarını bırakıp
- sevgili anasiyle, ihtiyar babasiyle,
- küçük çocukları ve kız olarak aldığı karısiyle sürünerek
- dilenmek her şeyden acıdır.
- Başvurduğu insanlar ona düşman olur,
- mahrumiyete, iğrenç yoksulluğa başeğer,
- soyunun yüzkarası olur, bozulur gözalıcı güzelliği.
- Yoldaş olur ona hakaretler ve sefalet.
- Böyle başıboş dolaşan birinin hiçbir itibarı olmaz:
- ne saygı görür, ne değer, ona kimse acımaz.
- Bu topraklar için cesaretle dövüşelim, çocuklarımız için
- ölelim, esirgemiyerek canımızı.
- Gençler, haydi dirsek dirseğe verin,savaşın!
- Ne yüz kızartıcı kaçmağa başvurun, ne korkuya kapılın.
- Gayretli olun ve pekleştirin yüreğinizi,
- hayata düşkün olmayın er meydanında.
- İhtiyarın dizleri dermansızdır,
- bırakıp kaçmayın onları.
- Bir ihtiyarın ak saçları, kır düşmüş sakalıyla
- ön saflarda düşerek,
- gençlerin önünde yatması yüz kızartıcıdır.
- Kan içindeki mahrem uzuvlarını tutarak, çırçıplak
- toz toprak içinde cesaretle can verdiğini görmek
- çirkin ve utanç vericidir.
- Fakat gençlere her şey yakışır,
- sevimli gençliğin parlak çiçeğine sahip oldukça;
- Hayattayken erkeklerce seyredilmeğe, kadınlarca sevilmeğe değer.
- Ön saflarda düşünce de güzeldir.
- Haydi, herkes ilerleyerek, iki ayağıyla
- dimdik dursun toprağın üstünde, dişleriyle dudağını ısırarak.
Ayrıca Tyrtaios anapaistos vezniyle (iki kısa, bir uzun heceden oluşan vezin) Dorik lehçede embateiria'lar yazmıştır. Düşmana karşı yürürken söylenilen marşlardan biri günümüze kadar gelmiştir:
- 'Haydi, mert Sparta'nın
- Hür babaların çocukları,
- Sol elle kalkanınızı uzatın ileriye,
- Korkmadan fırlatın mızrağınızı
- Sakın ha, hayatınızı esirgeyim demeyin;
- Çünkü bu Sparta'da adet değildir.'
Tyrtaios'un şiirleri Sparta'nın aristokrat ve savaşçı düzenini kutlayan şiirlerdir. Hatta bu noktada en anlamlı belgelerden biridir.
Şiirlerinde ele aldığı konular bir başka Yunan elegeia şairi olan Kallinos'un işlediği konulardır: ölü de olsa diri de olsa, kahraman savaşçının herkes tarafından onurlandırılan şanı; kendi onurunu ve ailesinin onurunu yerle bir eden karısı ve çocuklarıyla sürgüne gitmek zorunda kalan korkağın utancı gibi. Ozanın kişiliğini ortaya koyan bir grup fragmentin konusu budur. Tyrtaios kapalı dünyasının dar sınırları içinde yüksek şiir yaratmayı başarmıştır.
Kaynakça
- Ana Britannica
- Büyük Larousse
- Tercüme Dergisi, sayı 27, 19 Eylül 1944, cilt 5
- Z. TAŞLIKLIOĞLU, Arkaik Çağ Yunan şiiri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1171, İstanbul, 1966
- Güler ÇELGİN, Eski Yunan Edebiyatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1990