Ukayliler

En geniş sınırlarıyla Ukayliler

Ukâylîler, Beni Ukâyl olarak da bilinir, değişik kolları Irak'taki Musul (y. 992-1096) ve Tikrit'i (1036-y. 1057) yöneten Müslüman Arap hanedan.

Tarih

Amir bin Sasaa'nın ünlü Bedevi kabilesinin soyundan gelen Ukayliler 10. yüzyıl sonunda Ceziretü'l-İbn Ömer (bugün Cizre), Nisibin (bugün Nusaybin) ve Beled'de (Kuzey Irak) yerleştiler. İlk Ukayli hükümdarı Ebu'd-Davud Muhammed (hükümdarlığı 990-996) Musul'u ele geçirmeye çalışan Hamdânî ve Mervânîler arasındaki mücadelenin içine çekildi ve sonunda Musul emiri olarak Hamdanilerin yerini aldı; ama biçimsel olarak Bağdat'ta hüküm süren Büveyhîlere bağlı kaldı.

Yıllarca süren kanlı savaşlardan sonra emirliği ele geçiren Kırvaş bin Mukalled'in (hükümdarlığı 1001-50) egemenliği, Batı İran ile Güney Irak'tan gelen Oğuz boylarının tehdidi altındaydı. Bu nedenle Orta Irak'taki El-Hille'de hüküm süren Müslüman Arap hanedanı Mezyedilerle bir savunma ittifakına girmek zorunda kaldı.

Ama Müslim bin Kureyş (hükümdarlığı 1061-85) Ukayli hanedanını gücünün doruğuna ulaştırmayı başardı. Selçuklu sultanları Alp Arslan ve Melikşah ile birleşen Muslim, Kuzey Suriye'nin bir bölümünü ilhak etti, Halep'ten Bağdat'a uzanan bir bölgede Ukayli egemenliğini kurdu. Ama Müslim'in Mısır'da hüküm süren Şiî Fâtımîlerle anlaşmaya yönelmesi üzerine Ukaylilerin durumu bozuldu. Selçuklu orduları Musul'u istila ederek Müslim'i bozguna uğrattılar. Bir süre sonra Müslim Selçuklu güçleriyle çarpışırken öldü. Ukaylilerin, Selçuklu valileri olarak Musul'da kalmasına izin verildiyse de sonunda Sultan Tutuş tarafından Selçuklulara bağlandılar (1096).

1036'dan önce Dicle üzerindeki Tikrit'e yerleşen bir Ukayli kolu 1055'te Selçuklu sultanı Tuğrul Bey'e boyun eğdi. Tuğrul Bey Bağdat'ı aldı ve Büveyhileri Irak hükümdarlığından uzaklaştırdı.

Ukaylîler, Bedevî olmalarına rağmen yağmacılıkla geçinmediler. Abbâsîlerin idâresini kısmen kontrollerine aldılar. Hâkim oldukları yer îtibâriyle ticâret yollarını ellerinde bulundurarak uzun müddet yaşama imkânı buldular. Âlemüddîn Müslim, haberleşmeye önem verip, her köyde bir posta memuru veya “Sâhib-ül-Haber” denilen istihbarat memuru bulundururdu.[1]

Ukaylî Emirleri

Ceziret ibn Ömer (Cizre), Nusaybin ve Beled Kolu

Musul’daki ve daha sonra Ceziret-i ibni Ömer, Nusaybin ve Beled’deki kolu

Tekrit’te Ma’n bin el-Mukalled Kolu

Kaynakça

  1. ↑ Ukayliler.
This article is issued from Vikipedi - version of the 3/15/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.