Urmiye Gölü

Koordinatlar: 37°42′K 45°19′D / 37.7°K 45.317°D

Urmiye Gölü
UrmiyeGölü'nün uydu görüntüsü (1984)
Konum	İran
Göl türü	Tuzlu,
Uzunluk	140 km
Genişlik	55 km
Yüzölçümü	5,200 km²
Ortalama derinlik	5 m
En derin noktası	16 m
Yüzey rakımı	1280 m
Adalar	102 adet

Urmiye Gölü (Farsça: دریاچه ارومیه), İran'ın kuzeybatısında, Batı Azerbaycan Eyaleti ile Doğu Azerbaycan Eyaleti arasında bulunan tektonik oluşumlu tuz gölü.

Fiziki özellikleri

İran'ın en büyük gölüdür, aynı zamanda Dünya'nın en büyük ikinci tuz gölüdür. Göl 5,200 km² yüz ölçümüne sahip olup en derin yeri yaklaşık 16 metredir. K-G uzunluğu 140 km, doğu- batı genişliği 55 km'dir. Göl içinde seviye durumuna göre 80 ile 100'den fazla ada bulunur. Havza büyüklüğü 52.209 km² olan göl, bu alanın sularını toplar. Dışarı akışı olmayan göl kapalı havzalıdır. Adaların birinde (Şahı Adası) Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han'ın kabri vardır.Tebriz gölün kıyısındaki en büyük yerleşim yeridir.

Göl kuzey-güney yönünde uzanan doğrultu atımlı fayın oluşturduğu tektonik çukurlukta yer alır^[1]. Urmiye Gölü ile Van Gölü'nün su toplama havzalarını birbirinden ayıran su bölümü çizgisi Türkiye-İran sınırını oluşturur^[2].

Gölde normal tuzluluk 130-160 gr/lt iken, suların azalması ile birlikte 330 gr/lt düzeyine çıkmıştır. Bu oran deniz tuzluluğunun sekiz katıdır.

Göl çevresi Hazar Gölünün ılıman etkisini engelleyen yüksek dağlarla çevrilidir. Deniz etkisine kapalı alanda Karasal iklim etkilidir. Sıcaklık farkı fazladır. Sıcaklıklar -20 ile 40C arasında değişir. Çoğunluğu ilkbahar (%42) ve kışın(%36) düşen yağış miktarı 327 mm'dir^[1].

Göle 7 adet mevsimlik, 14 adet sürekli, toplan 21 akarsu, 39 su kanalı ulaşır. Acıçay, Sofi Çayı, Azerşehr Çayı, Merdiçay göle dökülen önemli akarsulardır. Zerrineh Nehri, Simineh Nehri, Godar Deresi, Zola Deresi, Nazlıdere, Baranduz, Zola, Berdsur çayları da göle dökülür.

Doğal hayat

Göçmen kuşlara kışlak olan göl çevresinde endemik canlılar da yaşar. Çevrede 200 kuş türü kayıt altına alınmıştır. Suda fazla bir canlı yaşamaz, kuşların beslenmesinde önemli olan Artemia bulunmaktadır. Flamingo, pelikan, spatula, ibiş, leylek ve martı gölde yaşayan kuş türleridir. 41 sürüngen, 7 amfibi alanda yaşam sürmektedir.

Urmiye Gölü, 1975'de Ramsar alanı, 1976 yılında ise UNESCO Biosfer rezervi listesine eklenmiştir.

Gölün küçülmesi

Urmiye Gölü'nün küçülmesi, 1984-2003 aralığı

Urmiye Gölü uzun zamandır küçülmektedir. Yılda yaklaşık 0.6m ile 1m arasında buharlaşma olmaktadır. İran yağışın yetersiz buharlaşmanın güçlü olduğu bir iklime sahiptir. Türkiye'ye bir yılda düşen ortalama yağış 642 mm iken İran'a 252 mm yağış düşer. Düşen yağışın %71'i buharlaşma ile kaybedilir. Yağışların azaldığı dönemlerde yeraltı suları yoğun olarak kullanılmıştır. Su kıtlığının oluştuğu zamanlarda göl yüzeylerinde küçülme meydana gelmiştir. 1975-2011 yılları arasında göl yüzeyi 7 m alçamıştır. Sadece Urmiye Gölü değil, Tashak, Bakhtegan, Parishan ve bazı küçük göller küçülmeye başlamıştır^[3].

Göl sularının çekilmesinin sebepleri şu şekilde sıralanmaktadır: %65 iklim değişimi, %25 barajlar ve göle gelen suların kullanılması, %10 yağış miktarının azalması. Çevre halkı göle dökülen ırmaklara yapılan 25 barajın kurumanın esas sebebi olduğuna inanmaktadır^[3].

Göl sularının çekilerek tuzlu alanların ortaya çıkması çevre halkında endişeye sebep olmuştur. Özelikle yakın bir mesafede Aral Gölü gibi bir örneğin bulunması tehdidi daha belirgin bir hale getirmektedir. Göl çevresinde yaşayan 13 milyon insan ve sekiz kentten altısı kuraklıktan önemli ölçüde etkilenecektir. 2011 Ağustos ve Eylül aylarında Urmiye ve Tebriz'de önemli gösteriler yapılmıştır^[4]. Çöle dönen göl tabanından biriken 8 milyar tuzun fırtınalarla, 500 km çaplı alanda etkili olmasından endişe edilmektedir. Bu durumda Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve Irak'da tarım ve şehirler olumsuz etkilenecektir^[5].

Urmiye Gölü tarihi zamanlarda seviye değişimleri yaşamıştır. Günümüzde 1276 m olan denizden yükseltisi, son 200 yılda sürekli düşmektedir. Göl Pleistosen zamanı boyunca dört kez seviye değişimi geçirmiştir. Göl seviyeleri; 1410 m, 1385 m, 1360–1380 m, 1280 m yüksekliklerinde bulunmuştur^[1].

Kurtarma çalışmaları

İran yönetimi önceleri gölün küçülmesini 500 yılda bir gerçekleşen doğal bir olay olarak görmüştür. Yapılacak yatırımların gereksiz bulunmuştur. Kuraklığın ilerlemesiyle önlemler tartışılmaya başlanmıştır.

Öncelikle Aras Nehri'nden kullanım hakkını 500 km'lik boru hattıyla göle yönlendirmeyi planladılar. Türkiye'den doğan Aras Nehri Ermenistan-İran sınırını oluşturmaktadır. İki ülkeninde sınırda suyun %50'sini kullanma hakkı vardır. Bu suyun yetmeyeceği anlaşılınca Kürdistan Eyaleti'nden de su transferi planlandı. Göle dökülen nehirler üzerinde yapılmakta olan 80 baraj inşaatı durdurulma kararı alındı. Tarımsal sulama tekniklerinin iyileştirilmesi ve su israfının azaltılması projelendirildi.

Gölün yeniden canlandırılması amacıyla Van Gölü'nde veya Gürcistan'dan su taşınması gündeme alınmıştır^[6].

Kaynakça

1. AKARi İrfan (2011). "Urmiye Gölü". ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ KULLANILARAK ACIGÖL (TÜRKİYE)-URMİYE (İRAN) GÖLLERİNDE SU YÜZEYİ DEĞİŞİMLERİ VE YAKIN ÇEVRESİNDE ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304132514/http://www.irfanakar.com/turkish/pdf/tez.pdf. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015. 
2. "Toprak Su Kaynakları". dsi.gov.tr. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160103134112/http://www.dsi.gov.tr:80/toprak-ve-su-kaynaklari. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015. 
3. MADEN, Tuğba Evrim (Aralık 2013). "İran’ın Urmiye Gölü Sorunu". orsam.org.tr. http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20131230_inceleme7.pdf. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015. 
4. Yalçın BAYER. "İran Türkleri ayaklandı". hurriyet.com.tr. http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/18657344.asp. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015. 
5. İLHAN, Akgün (18/03/2013). "Urmu der ki, "Susuzam"". politikekoloji.org. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305014426/http://politikekoloji.org/urmu-der-ki-susuzam/. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015. 
6. "İran Van Gölü'nden su taşıyacak". haber7.com. 15 Eylül 2015. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305012446/http://www.haber7.com/ortadogu/haber/1557242-iran-van-golunden-su-tasiyacak. Erişim tarihi: 15 Eylül 2015.