Yer değiştirme reaksiyonu

${\displaystyle {\overset {+1}{\color {Orange}Ag}}{\overset {-1}{\color {Blue}NO_{3}}}+{\overset {+1}{\color {Green}H}}{\overset {-1}{\color {Magenta}Cl}}\rightarrow {\overset {+1}{\color {Green}H}}{\overset {-1}{\color {Blue}NO_{3}}}+{\overset {+1}{\color {Orange}Ag}}{\overset {-1}{\color {Magenta}Cl}}\downarrow }$

Yer değiştirme reaksiyonu (bazen çift yer değiştirme reaksiyonu da denir), reaksiyona giren iki kimyasal tür arasındaki bağların değişimi ile benzer ya da aynı bağlanma özelliğindeki ürünlerin oluşumuna yol açan kimyasal bir işlemdir. Bu reaksiyonun temsil edildiği genel şema şu şekildedir:

${\displaystyle \mathrm {A{-}B\ +\ C{-}D\longrightarrow A{-}D\ +\ C{-}B} }$

Reaksiyona giren türler arasındaki bağ ya iyonik veya kovalent olabilir. Genelde, bu reaksiyonların sonucunda bir ürün çökelmektedir.

Eski literatürde, çifte bozunma terimine sıklıkla rastlanılmaktadır. Çifte bozunma terimi, maddelerden en az birinin çözelti içinde çözülmediği ( reaksiyona giren maddenin katı halde olduğu) ligand ya da iyon değişiminin meydana geldiği reaksiyonlarda daha belirgin bir biçimde kullanılmaktadır. Örneğin:

AX(çöz.) + BY(k) → AY(çöz.) + BX(k)

Reaksiyon türleri

Karşılıklı iyon değiştirme

İyonların karşılıklı değişimi için kullanılan yaygın bir yer değiştirme tekniğidir. İnorganik anyonların sulu çözeltilerinden başlayarak, organik çözücülerde çözünebilen tuzları ayırmak için bir yer değiştirme reaksiyonu kullanılabilir. Sodyum perrenatın tetrabütilamonyum tuzuna dönüşümü bu reaksiyon türüne örnek gösterilebilir:^[1]

NaReO₄ + N(C₄H₉)₄Cl → N(C₄H₉)₄[[ReO₄]] + NaCl

Tetrabütilamonyum tuzu sulu çözeltiden çökelir. Sodyum perrenatın aksine, bu tuz kloroformda çözünür.

Yararlanılan kaynaklar

1. J. R. Dilworth, W. Hussain, A. J. Hutson, C. J. Jones, F. S. Mcquillan "Tetrahalo Oxorhenate Anions" Inorganic Syntheses 1997, volume 31, pages 257–262. DOI:10.1002/9780470132623.ch42