Çeka

Çeka Amblemi

Çeka (Rusça:ЧК - чрезвычайная комиссия çrezvıçaynaya komissiya, IPA: [tɕe.ka]) Sovyet devletinin ilk güvenlik kurumu olan teşkilattır. 20 Aralık 1917 tarihinde Vladimir Lenin ve daha sonra Feliks Dzerjinski tarafından yayınlanan bir kararname ile kurulmuştur. 1922'den sonra Çeka birçok yeniden yapılanmaya uğramıştır. Sovyet rejiminin ayakta kalması için hayati önem arzeden bir siyasi-askerî kuvvet haline gelmiştir. 1921 yılında Çeka'nın bir parçası olan Cumhuriyetin İç Savunması için Birlikler 200.000 kişiden oluşmaktaydı.

İsmi

Büronun tam adı Bütün Rusya'nın Karşı Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu'ydu (Rusça: Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем; Vserossiyskaya çrezvıçaynaya komissiya po borbe s kontrrevolyütsiey i sabotajem) ve genellikle Çeka veya Vçeka diye kısaltılmıştı. 1918 yılında ismi biraz değiştirildi ve Bütün Rusyanın Karşı Devrimle, Vurgunculuk ve Rüşvetle Savaşma Fevkalade Komisyonu olarak değiştirildi.

Bir Çeka üyesi "Çekist" diye anılırdı. Çekistler Devrim yıllarında Batılı Komünistler tarafından bir moda haline getirilen bu giysiyle birçok filmlerde resmedildikleri deri ceketler giyerlerdi. Uzun zaman boyunca tertiplenme ve isim değişiklikleri olmasına rağmen Sovyet gizli polisine bütün Sovyetler Birliği dönemi boyunca "Çekist" olarak atıfta bulunuldu ve bu terim bugün hâlâ Rusya'da kullanımdadır (Örnek olarak, Başkan Vladimir Putin KGB'deki meslek hayatı nedeniyle Rusya basın yayını tarafından "Çekist" olarak anılmaktadır).

Tarihçe

Çeka, Sovyetler Birliği'nin ilk günlerinde Ekim Devrimi'nden hemen sonra Dzerzhinsky'nin teklifiyle 4 Aralık 1917'de Petrograd Sovyet'inin Askeri Devrimci Komitesi tarafından "Karşı devrim ile savaş komisyonu" olarak önerildi. Üyeleri Skrypnik, Flerovski, Blagonravov, Galkin ve Trifonov gibi Bolşeviklerdi. Çeka 20 Aralık 1917 tarihinde Sovnarkom'un (Sovyetler Birliği Kabinesi) kararıyla kuruldu. Sovnarkom'un bir alt komitesiydi ve işlevi "karşı devrim ve sabotajı ortadan kaldırmak, karşı devrimcileri ve sabotajcıları devrim mahkemelerine teslim etmek ve 'müsadere, yiyecek karnesinden mahrum bırakma halk düşmanlarının listesini yayınlama vb.' gibi baskı tedbirlerini uygulama" idi. Çekanın ilk özgün üyeleri Peters, Ksenofontov, Averin, Ordzhonikidze, Peterson, Evseev ve Trifonov idi fakat ertesi gün Averin, Ordzhonikidze ve Trifonov; Fomin, Shchukin, Ilyin, and Chernov ile değişti. 28 Aralık 1917 tarihinde yayınlanan genelgede Çeka'nın ilk merkez binasının adresi "Petrograd, Gorokhovaya 2, 4ncü kat" idi. Çeka üyeleri genellikle Bolşeviklerden oluşurdu ancak Ocak 1918'de Sosyalist Devrimci SR Partisinin sol-SR hizbinin üyeleri de tertiplenme komitesine katıldı. Solcu Sosyalist Devrimciler Bolşevik idareye karşı giriştikleri isyan sonrasında 1918 sonunda tutuklandılar veya devlet kademelerinden ihraç edildiler. 1922'de Çeka, Rusya SFSR'si NKVD'nin bir kolu olan Devlet Siyasi İdaresi'ne veya GPU'ya dönüştürüldü.

Harekâtları

Çeka/Vçeka tarafından uygulanan Kızıl Terör kurbanları Güney Rusya

Görece kansız bir şekilde 1917 Ekim ayında Moskova ve Petrograd'da iktidarı silahlı bir merkezi ayaklanmayla alan Bolşeviklere karşı özellikle 1918 yılından başlayarak suikast saldırıları başlar. 1918 yılının Ağustos ayında Moisei Uritski suikast sonucu öldürülür, Lenin ise ağır yaralı olarak suikastten kurtulur. Devrimin önder kadrosuna karşı yapılan bu saldırılar sonucu Bolşevikler karşı sınıf düşmanlarına karşı saldırıya geçerler. Çeka burjuva, ruhban sınıfı, siyasi rejim muhalifleri gibi "sınıf düşmanlarını" hedef alır. En önceki tertipli kitle baskıları Nisan 1918'de Petrograd liberal Sosyalistlerine karşı başlamış, takibeden aylarda anarşistler (kargaşa yaratanlar) ve polis arasında tarafları belirli bir savaşa dönüştü ( P.Avrich. G Maximoff). Çeka Kızıl Terör diye bilinen 5 Eylül 1918 tarihinde Dzerzhinsky tarafından yorumlanan bir baskı altına alma kampanyasını başlattı. Ayrıca Çeka, düzenli ordu birlikleriyle beraber 1921 Kronstadt Ayaklanması'nın bastırılmasında da rol almıştır.

Galeri

• 
  Feliks Dzerjinski (Çeka Başkanı : 20 Kasım 1917-6 Şubat 1922 / GPU Başkanı : 6 Şubat 1922-15 Kasım 1923 / OGPU Başkanı : 15 Kasım 1923- 20 Temmuz 1926)
• 
  Vyaçeslav Rudolfoviç Menzhinskiy (OGPU Başkanı: 1926-1934)
• 
  Geinrich Yagoda ( NKVD Başkanı : 1934-1936 )
• 
  Nikolay Ivanoviç Yezhov (NKVD: 1936-1938)
• 
  Lavrentiy Pavloviç Beria (NKVD ve MVD: 1938-1946)

Kaynakça