Çilkat dokuması
Çilkat dokuması[1], Kuzey Amerika'da Pasifik Kuzeybatısı Kızılderililerinin en kuzeydekileri olan Tlingitlerden Çilkatların (Jilḵáat Ḵwáan) dokuduğu bir tür uzun giysi ve örtü. Alaska yerli sanatının en çok tanınan ürünleridir.
Sözcük daha genel anlamda, bu Yerlilerin dokuduğu her türlü giysi için kullanılır. Tlingitçe konuşan Çilkatlar, Alaska kıyısında Cape Fox ile Yakutat Koyu arasında otururlar. Bu tür uzun giysi üretenler yalnızca onlar değildir. Ama Avrupa kültürleriyle ilk ilişkilerin başladığı dönemden beri en nitelikli ve güzel desenli dokumaları Çilkatlar yaratmıştır. Çilkat giysisi yayıldığında dikdörtgen biçimindedir, yalnız eteği ters "V" harfi gibi açılır. Kenarları ve eteği püsküllerle süslüdür. Çözgü iplikleri Batı mazısı lifinden, atkı iplikleriyse ak dağ keçisi (Oreamnos americanus) yününden yapılan bu dokumanın Çimmesyan Yerlilerinden alındığı sanılır. Genellikle beyaz, sarı, siyah ve mavi ya da yeşilden oluşan renkler doğal boyalardan elde edilir.
İlk Çilkat giysilerindeki desenler kumaşın üstüne boyayla yapılırdı. Son 200 yıldır kabile kadınları desenleri, erkeklerin levhalara çizdikleri renkli örneklere bakarak oluşturmaktadır. Birçok Yerli kabilesinde olduğu gibi, canlı yaratıkları canlandıran desenleri yalnızca erkekler yapabilir; kadınlar ancak soyut geometrik örgeler üretebilir. Ama giysileri süsleyen bu görünüşte soyut desenler, aslında kabilelerin simgesi olan hayvan ya da ruhların gelenekselleşmiş betimleridir. Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri üç boyutlu bir nesneyi iki boyutlu yüzey üstünde betimlemek için, onun her yönden görünüşünü vermişlerdir. Örneğin bir Çilkat giysisinin üstünde bir balinanın hem sol, hem tam karşıdan, hem de sağ yandan görünüşü yan yana yer alabilir. Bu üçlü betimlemenin üstünde de bir röntgen filmindeki gibi, balinanın içi çizilmiş olabilir. Sanatçı, giysinin üstüne hangi hayvanı dokuduğunun anlaşılması için, onun belirleyici özelliklerini açıkça belirtir. Örneğin, kurdun burnunu uzun, ayınınkini kısa yapar.
Çilkatlar dize kadar inen gömlekler de dokurlar. Bunların desenleri uzun giysilerinkine benzerse de, daha küçük bir yüzeye yapıldığı için o kadar etkileyici olmaz. Çilkatlar ayrıca tozluklar ve kenarlarını kürkle süsledikleri dans önlükleri de dokumaktadır.
Kaynakça
- ↑ AnaBritannica (1987, 6. cilt, sayfa: 421 Çilkat dokuması)
- Bu maddenini yazılmasında Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition'ndaki Çilkat dokuması maddesinden yararlanılmıştır.