Özgür imparatorluk şehri
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nda, bir özgür imparatorluk şehri (Almanca: freie Reichsstadt), diğer şehirler gibi prensler ya da dükler tarafından değil doğrudan imparator tarafından yönetilen şehirlere verilen ad. Özgür şehirler aynı zamanda Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu Reichstag'ında da bağımsız temsil hakkına sahipti.
Reichsstädte (İmparatorluk Şehirleri) ve Freie Städte (Özgür Şehirler) arasındaki fark, imparatorluk şehirlerinin imparatorun derebeyleri olan ve vergi ödeyen seküler prensler tarafından yönetiliyor olmasıydı. Özgür şehirler ise prens-piskoposlar tarafından yönetiliyordu. Bu yöneticiler vergi ödemek ve haçlı seferleri sırasında asker göndermek zorunda değildi. Özgür şehirler, prens-piskoposlardan Orta Çağ’ın Zirve Dönemi'nde bağımsızlığını kazandı. Örneğin; Basel (1000), Speyer (1111), Worms (1184), Mainz (1244, geri alındı 1462), Regensburg (1245), Strasbourg (1272) ve Köln (1288)
Fakat zamanla ikisi arasındaki fark gittikçe belirsizleşti ve "Özgür ve İmparatorluk Şehirleri" Diyet içinde topluca "Özgür İmparatorluk Şehirleri" olarak bilinmeye başladı. Aradaki en önemli fark zenginlikti: Lübeck ve Augsburg gibi zengin şehirler, gerçek anlamda İmparatorluk kendi kendini yöneten yerleşim birimleriydi. Savaş ilan edip, antlaşmalar yaptılar ve kendi ticaretlerini kontrol altında tutarak dışarıdan çok az müdahaleye izin verdiler. Orta Çağ sonlarında birçok Serbest Şehir, Hansa Birliği gibi Städtebündeler (şehir birlikleri) kurdu.
Bu şehirler, orta çağ siyasetinin dengesizliğiyle bazen özgürlüklerini kazanırken bazen de kaybettiler. Bazı şehirler, bir hediye olarak ayrıcalık kazanırken, bazıları paraya ihtiyacı olan bir prensten satın alarak, bazıları asker gücüyle ve bazıları da karışıklık dönemlerinde bu ayrıcalıkları aldı. Bazı şehirlerse, Hohenstaufen gibi egemen hanedanların sona ermesiyle özgür hale geldi. Bazı şehirlerse özgürlüklerini kaybetti. Bazıları kendi istekleriyle başka bir gücün himayesi altına girerken, 1607'de Donauwörth gibi bazılarının ayrıcalıkları da İmparator tarafından ellerinden alındı. Mühlhausen, Duisburg ve Offenburg gibi bazı şehirlerse İmparator tarafından satıldı.
Özgür ve İmparatorluk şehirleri 1849'a kadar Reichstag'da resmî olarak Reichsstand olarak kabul edilmiyordu. Oyları da Kurfürsten ve Prenslerin yanında sadece tavsiye niteliğinde görülüyordu. Şehir birlikleri, İmparatorluk diyetinde kendilerini iki gruba ayırdı: Ren sırası ve Svabya sırası. 1648 Vestfalya Antlaşması döneminde şehirler Diyet'te bir üçüncü grup kurdu. Bu grup güçlü Özgür Şehirler Augsburg, Bremen, Köln, Frankfurt, Hamburg, Lübeck ve Nürnberg'den oluşuyordu.
Özgür Şehirlerin sayısı, coğrafi dağılımları gibi yüzyıllar boyunca büyük değişiklikler gösterdi. Çoğunlukla tek bir prensin geniş bölgeleri elinde tuttuğu yerlere nazaran küçük egemenliklerin çok olduğu bölgelerde daha çoklardı. 1911 Encyclopædia Britannica, 1422'de 75 ve 1521'de 84 özgür şehrin olduğu listeler sunmuştur. Bölgesel birleşmeler 1792 Reichstag'ında bu sayıyı 51'e düşürmüştü. Çoğunluğu güneybatıda ve Frankonya'da bulunan bu şehirlerin bir kısmı da kuzey ve batıdaydı, fakat doğuda hiç özgür şehir yoktu.
16 ve 17. yüzyıllarda, bazı Serbest Şehirler İmparatorluktan ayrıldı. Fransa egemenliğinden sonra II. Henri, özgür şehirleri Metz, Verdun ve Toul'den oluşan Üç Başpiskoposluğa indirgedi. Aynı şekilde daha sonra gelen XIV. Louis de bazı şehirleri birleştirdi. 1648'de bağımsızlığını kazanan Eski İsviçre Konfederasyonu ile Basel, Bern, Luzern, St. Gallen, Schaffhausen, Solothurn ve Zürih İmparatorluk şehirleri de ayrılarak konfederasyonun kantonları oldu.
Devrim Fransası'nın Avrupa'daki yükselişi ile bu akım gittikçe hız kazandı. Önce 1789 ve 1792 arasında Ren nehri batısındaki Köln, Aachen, Düren, Speyer ve Worms gibi bölgeler devrim orduları tarafından birleştirildi. Daha sonra gelen Napolyon Savaşları, 1803'te İmparatorluğun yeniden düzenlenmesine sebep oldu ve altısı - Hamburg, Bremen, Lübeck Hansa şehirleri ile Frankfurt, Augsburg ve Nürnberg - dışındaki tüm serbest şehirler elendi. En sonunda 1806'da Napolyon imparatorluğu yıktı. 1811 itibariyle tüm serbest şehirler dağılmış oldu. Ausgburg ve Nürnberg Bavyera'ya katıldı, Frankfurt, bir Napolyon kukla devleti olan Frankfurt Büyük Dükalığı'nın merkezi oldu ve diğer üç Hansa şehri doğrudan Fransa tarafından alındı.
1815'te Alman Konfederasyonu'nun kurulmasıyla Hamburg, Lübeck, Bremen ve Frankfurt bir kez daha serbest şehirler oldu. Frankfurt, 1866 Avusturya-Prusya Savaşı sırasında Prusya tarafından alındı. Diğer üç Hansa şehri Alman İmparatorluğu'nun kurucu devletleri arasında yer aldı ve bu unvanını Weimar Cumhuriyeti ile Üçüncü Reich'da da sürdürdü. Hitler'in şehre karşı olumsuz tutumu[1] yüzünden Hamburg'a katıldı. Bremen ve Hamburg ise savaş sonrası kurulan Federal Almanya Cumhuriyeti'nde birer eyalet yapıldı. Cumhuriyet ile daha önce serbest şehir olmayan Berlin'e de bölünmüş Almanya'daki konumu sebebiyle eyalet statüsü verildi.
Ayrıca bakınız
- Özgür İmparatorluk şehirleri listesi
- Lübeck kanunu
Kaynakça
- Bu makale artık kamu malı olan şu eserden alınmış metin içermektedir: Chisholm, Hugh, ed. (1911). Encyclopædia Britannica (11. basım). Cambridge University Press.
- Bu makale artık kamu malı olan 1907 basımı The Nuttall Encyclopædia'dan alınmış metin içermektedir.