İstanbul Zilleri
İstanbul, İstanbul'da özel el işçiliğiyle üretilen İstanbul Agop ve İstanbul Mehmet olmak üzere iki zil markasının adıdır.
M.Ö. 1200 yıllarında başlayan zil üretimi, Osmanlı Devleti'nde Mehter Takımı için genellikle Ermeni ustalar tarafından yapılan el ürünü zillerle dünyaca tanınır hale gelmiştir. O zamanlardan günümüze ulaşan zil yapımında kullanılan gizli formül hala çok az kişi tarafından bilinmektedir. Formülün sahibi soyadını Sultan III. Osman'dan alan Avedis Zilciyan'dır. İsminin açılımındaki "zilci" Türkçe "zil yapan usta" ve "yan" ise Ermenicede "oğlu" anlamına gelmektedir.[1]
Bu işleme kalaycılığın ardından Trabzon'da IV. Murat'tan izin alarak Zildjian markasını 1623 yılında İstanbul Samatya'da kurmasıyla başlamıştır. 1680 yılında ilk defa batılı besteciler zili keşfederek orkestraya sokmuşlardır. 1780'lerde ise askeri bandolarda, Haydn ve Mozart'ın eserlerinde zil yerini bulmuştur. 1851'de Avedis Zildjian II zilleri Avrupa'da fuarlarda tanıtmış ve oğlu Kerope Zildjian (Bugünkü Zildjian K serisine adını veren kişi) ise Avrupa üzerinden yurt dışına satışlara başlamıştır.[2] 1868'de ise Sultan Abdülaziz'in desteğiyle, şirket devletten mali yardım alarak 1909'da yurt dışında ikinci bir fabrika açabilmiştir. Ailede babadan oğula geçen bu meslek, torun Mikael Zildjian'ın orada ölmesiyle son bulmuştur. Ziller sadece Türkiye'de üretilirken "Made in Turkey Istanbul" damgası basılırdı ve o zamanki kullanıcıları arasında The Beatles, Pink Floyd, Deep Purple, Cream, Rolling Stones, Jimi Hendrix, Guns N' Roses gibi isimler vardı.
Kerope Zildjian'ın torunu olan Mikael Zildjian efsanesi ölünce herkes formülle beraber her şeyin yok olup gittiğini zanneder, ancak ustanın 9 yaşındaki çırakları Mehmet Tamdeğer ve Agop Tomurcuk bu efsaneyi devam ettirirler.[3] 1981 yılında yine İstanbul'da zil yapımına bir el tezgahında işe başlarlar. Agop Tomurcuk'un 1996'daki ölümü üzerine Mehmet Tamdeğer İstanbul zillerini yapmaya devam eder. Ancak Agop Tomurcuk'un oğulları şirket üzerindeki haklarını alıp kendi yollarına ayrı bir firma ile devam etmek isteyince firma ikiye bölünür ve İstanbul Mehmet ve İstanbul Agop olarak ikiye ayrılır.[4]
Günümüzde el yapımı zilleri dünyada sadece İstanbul Mehmet-Agop, Bosphorus, Turkish, Pasha, Amedia, Masterwork, Diril markaları üretmektedir.
Zildjian firması ise ölen Mikael Zildjian'ın amca oğlu Avedis Zildjian'ın 1929 yılında Amerika'ya gidip fabrikasyon mal üretimini başlatmasıyla günümüzdeki şeklini almıştır. Ayrıca Avedis Zildjian'ın oğlu Bob Zildjian ise günümüzde Sabian markalı zilleri üretmekte.