Ermenice

Ermenice
Հայերեն Hayeren
Ana dili olanlar	Ermenistan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Konuşan sayısı	5,924,320  (2001)[1]
Dil aileleri	Hint-Avrupa Dilleri * Ermenice
Yazı sistemi	Ermeni alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Ermenistan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Onaylanmış azınlık dili	[2] Kıbrıs Cumhuriyeti Polonya Romanya Irak Kürdistan Bölgesi
Dil kodları
ISO 639-1	hy
ISO 639-2	arm (B) hye (T)
ISO 639-3	Variously: hye – Modern Ermneice xcl – Klasik Ermenice axm – Orta Ermenice

Ermenice (kendilerince հայերեն - Hayeren), Ermeni halkı tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın ve uluslararası arenada tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında Batı Ermenicesi kullanılır.

Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.^[3] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)nda "definitely endangered language" (kesinlikle tehlikede bir dil) olarak yer alır.^[4][5]

Tarihçe

Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.^[6] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.^[7]

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar^[8] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.^[9]

Sayılar

Sayı	Doğu/Batı Ermenice	Ermeni alfabesi ile
1	Mek/Meg	Մեկ
2	Yerku/Yergu	Երկու
3	Yerek	Երեք
4	Çors	Չորս
5	Hing/Hink	Հինգ
6	Vets	Վեց
7	Yott/Yottı	Եօթ/Յոթ
8	Uttı	Ութը
9	İnnı	Իննը
10	Tası/Dası	Տասը
20	Kısan	Քսան
30	Yeresun	Երեսուն
40	Karrasun	Քառասուն
50	Hisun	Հիսուն
60	Vattsun	Վաթսուն
70	Yottanasun	Եօթանասուն/Յոթանասուն
80	Uttsun	Ութսուն
90	İnnsun	Իննսուն
100	Haryur/Harür	Հարիւր/Հարյուր
1000	Hazar	Հազար

Alfabe

Alfabe:

	İsim (Doğu/Batı)	küçük harf	büyük harf	Latin karşılığı	sayısal değeri
1	Ayb/Ayp	ա	Ա	a	1
2	Ben/Pen	բ	Բ	b	2
3	Gim/Kim	գ	Գ	g	3
4	Da/Ta	դ	Դ	d	4
5	Yeç	ե	Ե	e	5
6	Za	զ	Զ	z	6
7	E	է	Է	ē	7
8	It	ը	Ը	ə	8
9	To	թ	Թ	t῾	9
10	Je	ժ	Ժ	ž	10
11	İni	ի	Ի	i	20
12	Liun/Lün	լ	Լ	l	30
13	Xe	խ	Խ	x	40
14	Tsa/Dza	ծ	Ծ	c	50
15	Ken/Gen	կ	Կ	k	60
16	Ho	հ	Հ	h	70
17	Dza/Tsa	ձ	Ձ	j	80
18	Ğat/Ğad	ղ	Ղ	ł	90
19	Çe/Ce	ճ	Ճ	č	100
20	Men	մ	Մ	m	200
21	Hi	յ	Յ	y	300
22	Nu	ն	Ն	n	400
23	Şa	շ	Շ	š	500
24	Vo	ո	Ո	o	600
25	Ça	չ	Չ	č῾	700
26	Pe/Be	պ	Պ	p	800
27	Ce/Çe	ջ	Ջ	ǰ	900
28	Rra	ռ	Ռ	ṙ	1000
29	Se	ս	Ս	s	2000
30	Vev	վ	Վ	v	3000
31	Tiun/Dün	տ	Տ	t	4000
32	Re	ր	Ր	r	5000
33	Tso	ց	Ց	č	6000
34	Hiun/Hün	ւ	Ւ	w	7000
35	Piur/Pür	փ	Փ	p῾	8000
36	Qe	ք	Ք	k῾	9000
37	O	օ	Օ	ō	10000
38	Fe	ֆ	Ֆ	f	20000

Ermeniceden Türkçeye geçen alıntılar

Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren^[10][11] ile Prof. Dr. Robert Dankoff^[12] sayılabilir.

ahpun dial. 'gübre' < Erm. ałbun alıç < Erm. aloč anık dial. 'nane' < Erm. dial. anux < ananux arıstak dial. 'tavan' < Erm. aṙastał avanak < Erm. havanag aznavur < Erm. aznawor badıç < Erm. patič [dial. badinǰ] bar I dial. 'kir' < Erm. pʿar bar II 'halk oyunu' < Erm. dial. bar < par carıt dial. 'köz tavası' < Erm. čaṙut cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. camak cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm. čil cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. čmur çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm. čʿamičʿ çepik dial. 'alkış' < Erm. cʿapʿik çermik dial. 'kaplıca' < Erm. ǰermuk çor dial. 'dert, hastalık' < Erm. čʿoṙ çörten 'yağmur oluğu' < Erm. ǰordan gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. kačrar gem dial. 'düven' < Erm. kamn haç < Fars. xāc < Erm. xačʿ hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm. hanak haşıl^ dial. 'bir yemek' < Erm. xašil hedik 'buğday haşlaması' < Erm. hatik herk dial. 'nadas' < Erm herk hezan dial. 'kiriş' < Erm. hecan hışır 'olmamış meyve' < Erm. xošor hızar 'büyük bıçkı' < Erm. xizar him dial. 'temel' < Erm. dial. him < himn hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. hōtał hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm. hōpʿal kama 'çivi' < Erm. gam kerendi dial. 'tırpan' < Erm. gerandi kete^ 'bir hamurişi' < Erm. gatʿay kirve < Erm. kʿawor kom dial. 'ağıl' < Erm. gom

kotan^ 'büyük saban' < Erm. kʿōtʿan köftün 'keten küspesi' < Erm. kopton küşne dial. 'burçak' < Erm. kʿušnay < Arap. kuşnā madımak < Erm. madideğ mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm. mazman dial 'kıldan dokuma yapan' < Erm mazman merek dial. 'samanlık' < Erm. marag met 'çelik çomak' < Erm. mēt murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. murč 'çekiç' nahır^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm. naxir nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. nuki, nugi < unki orcik 'şeker sucuk' < Erm. ṙočik pancar < Erm. banǰar petek^ < Erm. pʿetʿek pezevenk < Erm. bozawag [< boz 'prostitute' + awag 'elder, chief, superior'] pinti^ 'cimri' < Erm. pʿintʿi poşa dial. 'Çingene' < Erm. pʿoša poşu 'baş örtüsü' < Erm. pʿoši < Fars. pot 'hata, gaf' < Erm. pʿotʿ potur 'bir tür pantolon' < Erm. pʿotʿor pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. počʿik [<: počʿ 'tail'] şelek^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. šalak şen 'neşeli' < Erm. šen şıllık < Erm. šil 'squint-eyed' [+ T. -lık eki] tekfur < Erm. tʿagwor tel < Er. tʿel teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. tʿeši tığ^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. tʿeł tırtıl^ < Erm. tʿrtʿur tonton < Erm. tʿontʿoš torun < Erm. tʿoṙn zangoç < Erm. žamgoc zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial. cʿirin < cʿorean zoğal^ dial. 'kızılcık' < Erm. zołal

Kaynakça

Vikikaynak'ta
Ermenice
kaynaklar bulunmaktadır.

Dipnotlar

1. http://www.ethnologue.com/language/hye
2. Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
3. "Review of Istanbul's Armenian community history" (İngilizce)
4. UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 (İngilizce)
5. UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 (İngilizce)
7. akunq.net
8. Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
9. Bryson, Bill (1990) (İngilizce). Mother Tongue. Penguin Books. s. s. 68. ISBN 0-140-14305-X. 
10. Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
11. Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
12. Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995