Ahiarmiutlar

Ahiarmiutlar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Kivalliq İnuitçesi
Din
Hıristiyanlık, Şamanizm
İlgili etnik gruplar
Kivalliq İnuitleri, Kanada İnuitleri


    Ahiarmiutlar ya da İhalmiutlar (kendilerince Ahiarmiujuit[1] ya da Ahiarmiut «Out-of-the-Way Dwellers»[2][3][4], Ihalmiut «People from Beyond»[5], İngilizce Ihalmiut, Ahiarmiut, Ahearmiut), Kanada'nın Nunavut bölgesinde Hudson Körfezi'nin batı içbölgelerinde Kazan Nehri [6] Ennadai Gölü[7], Küçük Dubawnt Gölü (Kamilikuak olarak değiştirilmiştir)[6] kıyılarında ve Thlewiaza (Aglirnaqtuq) nehrinin kuzeyinde[8] yaşayan Kanada İnuitlerinin denizcil olmayan Kivalliq İnuitleri grubundan Eskimo halkı. Diğer Kivalliq İnuitleri gibi bunlar da Rengeyiği İnuitleri kültür grubunda yer alan rengeyiği avlayarak geçimlerini sağlayan avcı ve toplayıcı halktır. Sözlü tarihlerine göre 1886 yılındaki nüfusları tahmini 7.000 kişi iken sonraki yıllarda sayıları büyük ölçüde azalarak, 1920 yılında 450 kişi[9], 1947-48 yılında 40 kişi, 1950 yılına gelindiğinde ise yalnızca 30 kişi kalmışlardır. Günümüzde büyük ölçüde Arviat adlı mezrada yaşamaktadırlar[1].

    Kanada Hükumeti tarafından tehcire tabi tutulan ve geleneksel ekolojik bilgilerini kaybeden Ahiarmiutlar, niye taşınıp sürgün edildiklerini anlayamamaktadırlar. Ennadai Gölü'nden Arviat'a 1950 ile 1958 yılları arasındaki zoraki tehcirin Ahiarmiutları büyük sıkıntıya soktuğunu ve tehcirin başarısızlıkla sonuçlandığı kabul edilmektedir. Arviat'taki Ahiarmiut yaşlıları bu tehciri acı ve korkunç (terrible) bir sürgün olarak nitelendirmektedirler[9]

    Komşuları

    Ahiarmiutların komşuları olarak Hauniqtuurmiut, Harvaqtuurmiut, Qairnirmiut ve Paallirmiut gibi kendileri gibi Kivalliq İnuitlerinden olan kabileler yer alır[1]. Güneyde ağaç çizgisi sınırında Denesulinece konuşan Sayisi Deneleri (Ethen Eldeli) Kızılderilileriyle de komşudurlar.

    Avrupalılarla temas

    Ahiarmiutların Avrupalılarca ilk karşılaşması 1893 ve 1894 yıllarında Geological Survey of Canada adına Barren Lands keşif gezisi düzenleyen Joseph Tyrrell ile olmuştur[10].

    1934 yılında Ahiarmiutlar 11 aile başkanı ve yönetimindeki 80 kişi olarak kaydedilmiştir. Avruplılarla temasları o dönemde sınırlı kalmıştır. Fakat, Hudson's Bay Company şirketinin ticaret karakolu menajerleri 1936 yılında Windy Nehri'nin bir kısmında Windy Post adlı ticaret karakolu kurmuş ve bu karakol daha sonra Nueltin Gölü'ne taşınmıştır. Ahiarmiutlar bu karakolda beyaz tüccarlarla silâh, mühimmat ve çay karşılığı parka, rengeyiği derisinden parka, kamik (bot) ve kürk değiş tokuş etmişlerdir. Burada yalnız Beyazlarla değil, karakola gelen Denesulineler ile Métislerle de ticaret yapmışlardır[6].

    Yazar ve kâşif Farley Mowat'ın 1940 lı yıllardaki ziyaretine kadar Ahiarmiutlar büyük ölçüde Batılı araştırmacılarca ihmal edilmişlerdir. Ahiarmiutlar o zaman Padlermiutların bölgesinde Yathkyed Gölü ile Ennadai Gölü arasında idiler. Mowat, Ahiarmiutlar üzerine en geniş bilgiyi veren kişidir ve yazdıkları kitaplar arasında özellikle People of the Deer ve The Desperate People öne çıkar. Sözlü tarihlerine göre 1886 yılındaki nüfuslarını 7.000 olarak tahmin etmiştir ve sonraki yıllarda sayıları büyük ölçüde azalarak 1947-48 yılında 40 (kırk) kişi kalan Ahiarmiutlar 1950 yılına gelindiğinde ise yalnızca 30 kişi kalmışlardı[11]. Onları böylesine büyük yıkıma ve kırıma uğratan etkenler arasında, av dinamiklerinin değişmesi (yiyecek için avlanmadan kürk için avlanmaya kadar), kürk tüccarlarıyla temastan sonra besinlerine un ve şekerin dahil olması[12], hastalıklar (muhtemelen difteri)[6], rengeyiğinin (tundra rengeyiği) yetersiz kalması ve kızak köpeklerinin hastalıktan kırılması (muhtemelen kuduz)[6] gibi sebebpler görülür. Mowat bir yıl boyunca Ahiarmiutlar arasında yaşamış ve onların yaşamlarını ve kültürünü araştırmıştır. Çok sayıda rengeyiğinin Beyaz Avrupalılar tarafından öldürüldüğünü ve bunun da geyik nüfusunu azalttığını tespit etmiştir[13]

    Dil

    Ahiarmiutların dili Doğu Kanada İnuitçesi içinde yer alan Kivalliq İnuitçesi lehçesinin Ahiarmiut alt lehçesidir (Ahiarmiut subdialect)[14].

    Avcılık ve toplayıcılık

    Bütün Eskimo halkları gibi Ahiarmiutlar da avcı ve toplayıcı halktır. Esas avları rengeyiği (tuktu) olup yazdan avlayıp kuruttukları etlerini Arktika'nın karanlık kış aylarında tüketirler[15]. Göç eden rengeyiği sürüleri ilkbaharda geri dönene kadar aç kalmamak için kar kekliği (aqidjgiq) avı yaparlar[11]. Balık (iqaluk) da diğer avlarındandır. Kesinlikle iç bölgeden uzaklaşıp deniz kıyılarına (Hudson Körfezi) yanaşmazlar[1].

    Tehcir

    Ahiarmiutlar Kanada Hükumeti tarafından tehcire (relocation) tabi tutulmuşlardır:

    Tanınmışlık

    Stephen Angulalik (1898–1980) ile karısının fotoğrafı Life dergisinin Ekim 1937 sayısında yayımlanmıştır. "Stone Age Survivors" yazısıyla sunulan bu fotoğraf, Kanada İnuitlerinin "en ilkel" (most primitive) görüntüsü olarak seçilmiştir[18].

    Henik Gölü'ndeki annesi Kikkik'in ve Ahiarmiutların 1950 lerdeki tehciri[19] sırasındaki açlık ve mücadelesinin konu edildiği Ihalmio Elisapee (kızlık soyadı: Nurrahaq[5]) Karetak'ın 2000 (İngilizce) ve 2002 (Doğu Kanada İnuitçesi) belgeselleri, yıllar sonra Ahiarmiutları tekrar gündeme getirmiştir.

    Kaynakça

    1. 1 2 3 4 John Bennett, P.A,Susan Diana Mary Rowley (2004), Uqalurait: An Oral History of Nunavut
    2. ↑ Betty Kobayashi Issenman (1997). Sinews of Survival: The Living Legacy of Inuit Clothing. UBC Press. ISBN 077480596X. http://books.google.com/books?id=7YtnNYBcGAgC&pg=PA136&lpg=PA136&dq=%22ahiarmiut+the+out+of+the+way+dwellers%22&source=web&ots=lUVmzJ9ojY&sig=gz8NyIZbJepL7bEyHntuvMfuM8c. Erişim tarihi: 2008-01-11.
    3. ↑ To Improve the Lives of Aboriginal People
    4. ↑ The Ahiarmiut Relocations
    5. 1 2 "Sample text for Walking on the land, Farley Mowat". worldcatlibraries.org. http://worldcatlibraries.org/wcpa/oclc/45667705?page=frame&url=http%3A%2F%2Fwww.loc.gov%2Fcatdir%2Fsamples%2Frandom051%2F00069690.html&title=&linktype=digitalObject&detail=. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    6. 1 2 3 4 5 Farley Mowat. No Man's River. books.google.com. http://books.google.com/books?id=OOf6_i100_4C&pg=PA24&lpg=PA24&dq=ihalmiut+tyrrell+-wiki&source=web&ots=zoKEwEc9Oc&sig=Ud1jbdrmml5qhHySLhFe6PsQ4Yc#PPA25,M1. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    7. ↑ "Remembering Kikkik". nunatsiaq.com. June 21, 2002. http://www.nunatsiaq.com/archives/nunavut020621/news/features/20621_1.html. Erişim tarihi: 2007-12-22.
    8. ↑ Bill Layman. "Nu-thel-tin-tu-eh and the Thlewiaza River. The Land of the Caribou Inuit and The Barren Ground Caribou Dene". churchillrivercanoe.com. 2007-12-06 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071206154018/http://churchillrivercanoe.com/stories/thlewiaza.htm. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    9. 1 2 3 4 5 6 7 Frédéric Laugrand, Jarich Oosten, and David Serkoak (2006), Relocating the Ahiarmiut from Ennadai Lake to Arviat (1950-1958), INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
    10. ↑ "Publisher description for Walking on the land / Farley Mowat.". worldcatlibraries.org. http://worldcatlibraries.org/wcpa/oclc/45667705?page=frame&url=http%3A%2F%2Fwww.loc.gov%2Fcatdir%2Fdescription%2Frandom052%2F00069690.html&title=&linktype=digitalObject&detail=. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    11. 1 2 Song of the North Wind: A Story of the Snow Geese. books.google.com. http://books.google.com/books?id=qdY3DImCbcEC&pg=PA101&lpg=PA101&dq=ihalmiut+caribou&source=web&ots=7kdkiAN50E&sig=jwknro5KaJ3CoRXOMmb26XrlmXk. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    12. ↑ B Trerice (March 18, 2006). "Re: excellent response to seal hunt". nunatsiaq. http://www.nunatsiaq.com/discussion/read.php?1,3184,3283. Erişim tarihi: 2007-12-22.
    13. ↑ Mowat, Farley. People of the Deer. 1952.
    14. ↑ http://www.languagegeek.com/inu/inuktitut.html
    15. 1 2 "Walking on the Land". amazon.com. http://www.amazon.com/dp/1586420240. Erişim tarihi: 2007-12-24.
    16. 1 2 3 Damas, David. Arctic Migrants/Arctic Villagers The Transformation of Inuit Settlement in the Central Arctic. Montreal: McGill-Queen's University Press, 2002. ISBN 0-7735-2405-3
    17. ↑ 1956 Life Magazine photos King, J. C. H., and Henrietta Lidchi. Imaging the Arctic. Seattle: University of Washington Press, 1998. ISBN 0-7748-0672-9
    18. ↑ "Remembering Kikkik". Nunatsiaq News, nunatsiaq.com. June 21, 2002. http://www.nunatsiaq.com/archives/nunavut020621/news/features/20621_1.html. Erişim tarihi: 2007-12-24.

    Bibliyografya

    Dış bağlantılar

    This article is issued from Vikipedi - version of the 1/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.