Alet

Başlığın diğer anlamları için Araç sayfasına bakınız.

En sık kullanılan aletlerden biri: Çekiç.

Alet, belirli bir işi yapmak için özel olarak üretilmiş, iş sürecinde kullanılan ancak tüketilmeyen nesnedir.^[1]

Genellikle el işi yapmakta kullanılan fiziksel nesneler (örneğin çekiç, orak, saban, tırpan vb.) için kullanılmakla birlikte, bir sanatı uygulamakta kullanılan nesneler (örneğin müzik aletleri) ya da bir makine ya da makineyi oluşturan parçaların her biri (örneğin otomobil, tekerlek) de alet sayılır. Alet genellikle fiziksel bir nesne olmakla birlikte, yazılım gibi ürünleri gerçekleştirmek için kullanılmak üzere üretilmiş yardımcı yordamlar ya da yazılımlar (örneğin düzenleme, çizim, test araçları) da alet ya da araç olarak adlandırılır.

Tarihçe

Fransa'da Les Combarelles mağarasında bulunan, 10 bin yıldan eski, tarih öncesi taş aletler

Antropologlar alet kullanımının insanın evriminde çok önemli bir aşama olduğu görüşündedir.^[2] İnsanın atalarının ilk taş aletleri üretmesi Taş Devrinin başlangıcı sayılır ve Etyopya'da bu aletlere ait en az 2,6 milyon yaşında örnekler bulunmuştur.^[3]

İşlevler ve sınıflama

Temel işlevlerine göre aletler şöyle sınıflandırılabilir:

• Kesici aletler, örneğin çok çeşitli türlerde bıçak ve makaslar, testere, tırpan ya da orak, ince bir kenar boyunca kesici kuvvet uygulamaya yarar. Kural olarak, kesici aletin kestiği malzemeden daha sert olması istenir. Ama en sert aletlerin bile belli bir süre kullanımdan sonra aşınan ve yıpranan ağızlarının bilenmesi gerekebilir.
• Çeşitli nesneleri yerinden oynatmakta kullanılan aletler. Çeşitli levye ve kaldıraçlar kullanıcısına daha az güçle daha büyük iş yapmayı sağlayan mekanik bir avantaj sunar. Kuvvetin etkisini daha küçük bir alanda artıran aletler, örneğin çekiç bir çiviyi çakarken başına, balyoz bir duvarı yıkarken malzemeye, kamçı bir atı yürütürken derisine, kuvveti yoğunlaştırır. Tornavida gibi aletlerde kuvvet daireseldir ve tork olarak adlandırılır. Dolma kalem gibi yazı aletleri mürekkebi kağıda aktarır. Kerpeten, pense, somun ya da boru anahtarı gibi aletler nesneleri kavrayıp döndürebilir. Ayrıca kamyon, roket ve uçaklar daha büyük nesneleri taşıyabilir.
• Çakmak ve pürmüz gibi aletler ısı ya da kıvılcım oluşturmakta kulanılır.
• Cetvel, gözlük, saat, mikroskop, gibi aletler ölçüm ve inceleme için kullanılır.
• Kalıp, mala gibi aletler şekil vermekte kullanılır.
• Kaynak makinesi, perçin ya da çivi tabancası, bağlayıcı işlemlerde kullanılır.
• Bilgisayar, IDE, kelime işlemci gibi aygıt ve araçlar bilgi işlemekte kullanılır.

Çalar saat gibi bazı aletler yukarıdaki işlevlerden birden fazlasını birleştirebilir.

İş eldiveni, koruma gözlüğü, kulaklık, can yeleği gibi bazı donanım ve giysiler genel alet tanımının kapsamına girerler ve doğrudan iş yapmasalar da çoğu durumda işin tamamlanabilmesi için zorunludurlar.

Hayvanlarda alet kullanımı

San Diego Hayvanat Bahçesi'nde "avlanan" bir Bonobo.

Felsefeciler önceleri sadece insanların alet kullanabildiklerini düşünüyorlardı ve "İnsan alet yapan/kullanan hayvandır" sözü halen de çok yaygındır. Ancak sonradan pek çok hayvanın da işlerini görecek aletlerden faydalanabildiği gözlenmiştir.

İlgili maddeler

Teknoloji, Ergonomi

Kaynakça

1. Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: TDK. 
2. Sam Lilley, Men, Machines and History: The Story of Tools and Machines in Relation to Social Progress, 1948 Cobbett Press.
3. Semaw, S., M. J. Rogers, J. Quade, P. R. Renne, R. F. Butler, M. Domínguez-Rodrigo, D. Stout, W. S. Hart, T. Pickering, and S. W. Simpson. 2003. 2.6-Million-year-old stone tools and associated bones from OGS-6 and OGS-7, Gona, Afar, Ethiopia. Journal of Human Evolution 45:169-177.