Aleutça

Aleutça ya da Unanganca
Unangam Tunuu Унангам тунуу
Ana dili olanlar	Amerika Birleşik Devletleri (Alaska), Rusya Federasyonu (Komandor adaları)
Konuşan sayısı	150 (Alaska) + 5 (Rusya)  (tarih gerekli)
Dil aileleri	Eskimo - Aleut Eskimo Yupik Aleutça ya da Unanganca
Yazı sistemi	Latin ve Kiril
Dil kodları
ISO 639-2	ale
ISO 639-3	ale

Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili (kendilerince Unangam Tunuu), Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya Federasyonunda Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor^[1]

Diyalekt ve kabileleri

Diyalekt ve kabileleri:^[2]

• Uzak Batı Unangancası
  • Sasignan Unangancası [kendilerince Sasignan; Doğu lehçesinde Sasxinan; Batı lehçesinde Sasxinas; İngilizce Attuan]. Attu, Agattu, Semichi adalarında konuşulur.
  • Rus Unangancası [kendilerince Kasakam Unangangis 'Rus Aleutları'; İngilizce Copper Island Aleut; Rusça медновский язык]. Rusça temelli Sasignan kreolü olup Rusya Federasyonuna bağlı Komandorskiy adalarında (Остров Беринга и Медный Остров) konuşulur.
• Orta Batı Unangancası [kendilerince Niiĝuĝim Tunuu, Aliguutax̂; İngilizce Atkan, Western Aleut]
  • Naahmiĝus. Delarof (Amatignak, Tanaga) adalarında konuşulur.
  • Niiĝuĝis. Andreanof (Kanaga, Adak, Atka, Amlia, Seguam) adalarında konuşulur.
• Doğu Unangancası [İngilizce Eastern Unangan, Eastern Aleut]
  • Akuuĝun ya da Uniiĝun. Four Mountains (Amukta, Kagamil) adalarında konuşulur.
  • Qawalangin. Fox (Umnak, Samalga, Unalaska'nın batısı) adalarında konuşulur.
  • Qigiiĝun. Krenitzin (Unalaska'nın doğusu, Akutan, Akun, Tigalda) adalarında konuşulur.
  • Qagaan Tayaĝungin. Sanak (Unimak, Sanak) adalarında konuşulur.
  • Taxtamam Tunuu. Belkofski'de konuşulur.
  • Qaĝiiĝun. Shumagin adalarında konuşulur.

Alfabe

Kiril

А	Б*	В*	Г	Г̑	Д	Е*	Ж*	З^†	И	І*	Й	К	Ҟ	Л	М	Н	Ҥ	О*	П*	Р*	С	Т	У	Ў	Ф*	Х	Х̑	Ц*	Ч	Ш*	Щ*	Ъ	Ы*	Ь	Э*	Ю	Я	Ѳ*	Ѵ*
а	б*	в*	г	г̑	д	е*	ж*	з^†	и	і*	й	к	ҟ	л	м	н	ҥ	о*	п*	р*	с	т	у	ў	ф*	х	х̑	ц*	ч	ш*	щ*	ъ	ы*	ь	э*	ю	я	ѳ*	ѵ*
* Yalnızca alıntılarda kullanılır † Yalnızca Sasignan Unangancasında kullanılır

Latin

A

B

CH

D

F

G

Ĝ

X

X̂

H

I

K

L

M

N

O

Q

R

S

T

U

V

W

Y

Z

a

b

ch

d

f

g

ĝ

x

x̂

h

i

k

l

m

n

o

q

r

s

t

u

v

w

y

z

Aleut Fontu kullanan web sitelerindeki gerçek harfli görünüm font yüklenmemiş bilgisayarlarda şöyle görünür:

x̂ = {
ĝ = }
X̂ = |
Ĝ = ^

Eğitim

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Aleut öğrencilerin sayısı :^[3]

Okul Bölgesi	Anadilini konuşabilenler	Konuşamayanlar	Toplam öğrenci sayısı
Aleutian Region	2	16	18
Anchorage	1	29	30
Bristol Bay	.	1	1
Kenai	.	1	1
Pribilof Islands	.	70	70
Tanana	.	18	18
TOPLAM	3	135	139

Aleut ve Pribilof Adalarındaki okullarda Aleutça bilen öğrencilerin 10 Ekim 2000 itibariyle yüzdesi:^[4]

• Atka %100
• Akutan %100
• St. Paul %97
• St. George %100
• King Cove %91
• Sand Point %86
• False Pass %83
• Nelson Lagoon %81
• Adak %73
• Nikolski %44
• Unalaska %19
• Cold Bay %17

Bazı gramer özellikleri

Aleutça, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

• Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul

tekil [5]	ikil	çoğul	anlamı
Unangax̂	Unangax	Unangan	Aleut
qax̂	qax	qan	balık
sax̂	sax	san	kuş
isux̂	isux	isuĝin	kadın
tix̂lax̂	tix̂lax	tix̂lan	kartal
iqyax̂	iqyax	iqyan	kayak
ilgaaĝux̂	ilgaaĝux	ilgaaĝun	ahtapot

• Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif ( ya da ABS) eki alırlar : daha çok -x̂ (tekil) -x (ikil) -n (Doğu şivesinde çoğul) -s (Batı şivesinde çoğul)
• Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
• Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
• Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Aleutçada iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:

Unangam Tunuu : Aleut(un) dili
tayaĝum adaa : adamın babası
tayaĝum ulaa : adamın evi
tayaĝus hlangis : adamın oğulları

Fiiller de sayı ile uyumludur:

qax̂ akux̂ : balıkdır
qax akux : iki balıkdır
qan akun : balıkdırlar (en az üç balıkdır)

Dipnotlar

1. Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics
2. Unangam Language Pre-contact Tribes and Dialects by Knut Bergland and Moses L. Dirks
3. Bilingual/Bicultural Education Programs
4. Available data from the schools in the Aleutian and Pribilof Islands current as of October 10, 2000
5. Barbara Švarný Carlson, Unangam Words Sweatshirt Project, May 1994

Dış bağlantılar

• www.alaskool.org (Aleut Kabile ve Şivelerinin Haritası)
• Alice Taff and all. (2001), Phonetic structures of Aleut, Journal of Phonetics (2001) 29, 231-271