Argiştihinili

Argiştihinili antik kenti harabeleri
Armavir İdari Bölgesi'nde yer alan Argiştihinili antik kenti

Argiştihinili ( Urartuca: ^URUar-gi-iš-ti-ḫi-ni-li ) - Eski bir Urartu şehir devleti. M.Ö. VIII-VI yüzyıllarda Urartular'ın Kafkaslara doğru yayıldığı I. Argişti zamanında Urartu Devleti'nin Başkenti olarak kuruldu ve kral Argişti'nin onuruna şahre Argiştihinili adı verildi. Argiştihinili Armavir Kentinin 15 kilometre güneybatısında bulunan Argiştihinili Kalesi kalıntıları Nor-Armavir ve Armavir-Merkez köyleri arasında Aras nehrinin kıyısında Ermenistan'da yer almaktadır.

Argiştihinili antik kentinden arda kalan harabeler

I. Argişti'nin Aras Nehri ile onun bir yan kolu olan Kasakh nehri arasında sulama kanallarından oluşturduğu ağ şehir ile ayni zamanda inşa edilmişti. Bugün hâlâ bazı kanallar gözle görünebilmektedir.^[1] Bu kanalların açılması 160,000 metre küp toprağın yerinden çıkarılmasını gerekli kılmıştı.^[2]

Argiştihinili 5x2 km planı ile boyutları dikdörtgen şeklinde inşa edilmişti. Batı ve doğu bölgelerinde şehre ait yapılar tepeler de büyük bir kale bulunmaktadır. Argiştihinili, yaklaşık 1.000 ha alanda etrafı duvarlarla çevrili ve çevresinde toplam uzunluğu yaklaşık 40 km'ye varan ve kısmen günümüzde bile kullanılan sulama kanalları mevcuttu.

Argiştihinili antik kentinden arda kalan duvar bölümleri
Yirminci yüzyılın yetmişli yıllarında gerçekleştirilen arkeolojik kazı çalışmaları sayesinde şehir surları yeniden inşa ve tamir edilerek, arda kalan parçalar sergilendi.

Bilim adamlarına göre, bu kanalların inşası için 160,000 m³ toprak getirtildiği, kaleler için ise 40,000 m³ kaba volkanik-bazalt taşı kullanıldığı zannediliyor. Yine buralarda araştırmalar yürüten bilim adamları, savaş esirlerinin bu kanalların yapımında sıklıkla kullanılmış olabileceğini öne sürmektedir. Argisztihinili antik şehri, ayni zamanda Ararat Vadisinin idari ve ekonomik kontrol merkezi konumunda bulunmaktaydı.

Argiştihinili antik kentinin temellerinde bulunan kitâbeler

Argiştihinili antik kentinin temellerinde bulunan I. Argişti'nin yazdırdığı Urartuca çivi yazısı kitâbeler

Tercüme: Menua oğlu Argişti konuşuyor. Heybetli bir kale inşa ettim ve ona kendimden bir isim verdim: Argiştihinili. Arazi el değmemiş, bakımsız ve çoraktı. Üzerinde hiçbir şey inşa edilmemişti. Üstünde akan ırmaklardan tam dört tane kanal inşa ettim. Daha sonra üzerinde üzüm bağları ile meyve bahçeleri birbirlerinden ayrıldılar. Orada pek çok cesaretli girişimlerde bulundum ve büyük başarılar elde ettim...Menua oğlu Argişti, güçlü kral, yüce kral, Biainili kralı, Tuşpa'nın hâkimi.[3][4]

Tercüme: İlâh Ḫaldi'nin azamet ve ululuğu sayesinde, Menua oğlu Argişti bu su kanalını inşa etti. Arazi tamamen ıssız ve tenha idi, üzerinde yaşayan hiçbir kimse yoktu. Argişti bu sulama kanalını yüce Ḫaldi'nin lütufları ve yardımları sayesinde yaptı. Menua oğlu Argişti, güçlü kral, yüce kral, Biainili kralı, Tuşpa'nın hâkimi.[4]

Argiştihinili kentinin kalıntıları

Argiştihinili kentinin kalıntıları

Argiştihinili kentinin kalıntıları arasında yer alan müze binaları
Ermenistan-Armavir Etnografya Müzesi

	Yukarıda: En parlak çağında Argiştihinili şehrinin planı; Solda: Argiştihinili şehrinin uydudan görünümü; Sağ tarafta ise: Kral I. Argişti anısına konulan Dikilitaş görülmektedir.

Argiştihinili - (Armavir, Ermenistan) arkeolojik kazı bölgesinde ele geçirilen tarihi eser örnekleri

Argishtikhinili'de bulunan kap, tablet ve endüstriyel taş değirmen parçacıkları
Ermenistan Etnografya Müzesi, Armavir

	Yukarıda solda: III. Rusa devrinde Argishtikhinili tahıl (silo) ambarlarından birine ait Urartuca Çivi yazısı tablet kalıntısı; Yukarıda sağda: Buğdaydan un üretiminde kullanılan endüsriyel taş değirmen parçacıkları; Solda: Argishtikhinili'deki şarap mahsenlerinden birinde bulunan kil-kap. Kendi yüksekliklerinin %80'ine kadar toprağa gömülen bu küplerin toprağa gömülü olan kısımları açıkta hava ile temas eden boyun kısımlarına nazaran günümüze kadar bozulmadan gelebilmişlerdir. Argishtikhinili'de bu tip küplerde 160,000 litre şarap depolanabilmekteydi.

Kaynakça

1. Boardman, John; Edwards, I. E. S.; Hammond, N. G. L.; E. Sollberger (5 August 1982). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22496-3. http://books.google.com/books?id=vXljf8JqmkoC. Erişim tarihi: 8 December 2012. 
2. Мартиросян, А. А. (1974) (Russian). Аргиштихинили. Ереван: Издательство Академии наук Армянской ССР. 
3. Burney, Charles Allen; Sagona, A. G. (2004). A view from the highlands: archaeological studies in honour of Charles Burney. Peeters. s. 206–207. ISBN 978-90-429-1352-3. http://books.google.com/books?id=G9RiAAAAMAAJ. Erişim tarihi: 8 December 2012. 
4. Меликишвили Г.А. (1960). Урартские клинообразные надписи. Москва: Издательство Академии наук СССР.