Arnavut alfabesi
Arnavut alfabesi, Arnavutça'nın yazımında kullanılan alfabedir. Latin alfabesinden uyarlanmış olup 36 harften oluşur.[1]
| Büyük harf | A | B | C | Ç | D | Dh | E | Ë | F | G | Gj | H | I | J | K | L | Ll | M | N | Nj | O | P | Q | R | Rr | S | Sh | T | Th | U | V | X | Xh | Y | Z | Zh |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Küçük harf | a | b | c | ç | d | dh | e | ë | f | g | gj | h | i | j | k | l | ll | m | n | nj | o | p | q | r | rr | s | sh | T | th | u | v | x | xh | y | z | zh |
Tarihçe
Zengin bir yazılı geleneğe sahip olmayan Arnavutça, 15. yüzyıldan itibaren zaman zaman farklı alfabelerle yazıya dökülmüştü. Arnavutların bölünmüş olduğu üç dini topluluk, kendi dinine özgü sayılan alfabeyi kullanmayı tercih ediyordu. Böylece Müslüman Arnavutlar Osmanlı-Arap yazısını, güneydeki Ortodoks Tosklar Yunan alfabesini, kuzeydeki Katolik Ghegler ise Latin alfabesini kullandılar.
1878 Berlin Konferansı'ndan sonra gelişen Arnavut ulusal bilinci, tüm Arnavutların kullanabileceği bir yazının benimsenmesini gerektirdi. 1879'de İstanbul'da Abdül ve Şemseddin Sami Fraşeri kardeşler, Latin ve Yunan harflerinin karışımından oluşan İstanbul Alfabesi'ni oluşturdular. Bu alfabeyle bir gramer ve bir dizi okul kitabı yayınlandıysa da çok yaygınlık kazanamadı.
20. yüzyıl başlarında Kuzey Arnavutluk'taki İşkodra'da doğan Bashkimi (Başkim, "Birlik") edebiyat grubu, kentteki Fransisken rahiplerinin desteğiyle Latin harfleri esasına dayanan bugünkü Arnavut alfabesini geliştirdi. Meşrutiyet'in ilanından sonra Manastır'da toplanan Ulusal Kongre, tek Arnavut alfabesinin benimsenmesi kararını aldı. Ancak uzun tartışmalara rağmen Kongre, İstanbul alfabesi, Başkim alfabesi, ve yine Latin esaslı olan Agimi alfabesi arasında bir karar veremedi. 1909 ve 1910'da İttihat ve Terakki yönetimi Arap harflerine dayalı bir Arnavut alfabesini benimsetmeye çalıştı. 1911'de Ergiri (Gjirokastër) ve Görice'de (Korçë) Latin alfabesi lehine gösteriler yapılınca, Elbasan'da İslam uleması Latin alfabesi kullanmanın şer'an küfür olduğuna dair fetva verdi. Ancak İttihat ve Terakki'ye yakın kalemlerden Hüseyin Cahit Bey'in (Yalçın) Latin alfabesi lehine ısrarlı yayınları üzerine aynı yıl İstanbul hükümeti Latin alfabesine yönelik itirazlarından vazgeçti. 28 Kasım 1912'de Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan ederek başa geçen İsmail Kemal Bey, Başkim alfabesinin savunucularından idi. Buna karşılık 1914'te askeri bir ayaklanma ile başa geçen Esat Paşa Toptani, yeniden Türk-Arap alfabesini canlandırmaya çalıştı. Günümüzde Arnavutça'nın yazımı için kullanılan alfabe Başkim kökenlidir.
Harfler
Harf UFA Yunan Arap Kiril Başkim İstanbul A a [a] α آ а a a B b [b] μπ, π ب б b b C c [t͡s] τζ, τσ تس ц ts c Ç ç [t͡ʃ] τσσ چ ч ch ç D d [d] ντ, τ د д d d Dh dh [ð] δ ذ δ dh δ E e [e] ε ا е é ε Ë ë [ə] α - ъ e e F f [f] φ ف ф f f G g [a] γκ, γ غ г g g Gj gj [ɟ] γκι, γι ﻚ гї, гj, ђ γ gh H h [h] χ ﻫ х h h I i [i] ι, η ا ї, и i i J j [j] γ, γι, j ى ѣ, j j j K k [k] κ ڧ к k k L l [l] λ لل л, љ l l Ll ll [k] λι л ll λ M m [m] μ م м m m N n [n] ν ن н n n Nj nj [ɲ] ννι نى нї, њ gn ŋ O o [o] ο, ω - о o o P p [p] π ٻ п p p Q q [c] κι, κj ﮎ кї, ћ c q R r [ɾ] ρ ر р c q Rr rr [ɲ] ρρ ر рр ρ rr S s [s] σ, ς س с s s Sh sh [ʃ] σσ ش ш sh σ T t [t] τ ت т t t Th th [θ] θ ث ѳ th θ U u [u] ου او у u u V v [v] β و в v v X x [d͡z] dσ دس дс z x Xh xh [d͡ʒ] dς ج џ zh x̦ Y y [y] ιου, υ و ју, ӱ y y Z z [z] ζ ز з x z Zh zh [ʒ] ζζ ژ ж xh z̧
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Newmark, Leonard; Hubbard, Philip; Prifti, Peter R. (1982). Standard Albanian: A Reference Grammar for Students. Stanford University Press. http://books.google.com/books?id=hqlYbhnII3QC&pg=PA1&dq=Standard+Albanian:+A+Reference+Grammar+for+Students#v=onepage&q=&f=false.