Avrupa Komşuluk Politikası
Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) Avrupa Birliği'nin (AB), Kuzey Afrika/Ortadoğu ile Doğu Avrupa'daki komşu ülkelerle ilişkilerini yürüttüğü dış ilişkiler aracı.
Arka Plan
Avrupa Birliği, beşinci genişleme sürecindeki (2004-07) ülkelerin tam üyelikleriyle birlikte siyasi ve siyasi istikrarsızlıkların yaşandığı Kuzey Afrika/Ortadoğu ülkelerine ve enerji ihtiyacının önemli bir kısmını karşıladığı Rusya ve diğer bölge ülkelerine komşu olmuştur. AB'nin komşu olduğu ülkelerin iyi yönetilen, istikrarlı ülkeler olmaları bizzat AB'nin yararınadır. Çünkü iyi yönetilmeyen, iç karışıklıkların yaşandığı, düşük refah seviyesine sahip komşu ülkelerin varlığı, yaratacakları göç, iltica ve organize suç sorunları nedeniyle AB'nin istikrarı ve refahı için tehdit oluşturacaktır. AB'nin değerlerinin üye ülkeler ve aday ülkeler dışındaki diğer bölge ülkelerinin de benimsemesini desteklemek ve komşu ülkeler ile AB ülkeleri arasında yeni yapay sınırlar oluşmasını önlemek amacıyla, komşulara yönelik yeni bir politika geliştirme ihtiyacı doğmuştur.[1]
AB, 2004 yılında beşinci genişleme sürecine paralel olarak yeni komşularına yönelik olarak Avrupa Komşuluk Politikası'nı (European Neighbourhood Policy-ENP) hayata geçirmiştir. ENP, siyasi diyalogtan ekonomik entegrasyona kadar çok sayıda düzenlemeyi içeren bir politikadır. ENP genişleyen AB'yi, zamanın Avrupa Komisyonu Başkanı Romano Prodi'nin deyimiyle dostlar halkası (ring of friends) ile çevrelemeyi amaçlamaktadır.[2]
AB'nin ENP ile neleri hedeflediğini iyi bilmek, politikanın şimdiki ve gelecekteki başarısını değerlendirebilmek açısından önem taşımaktadır. ENP ile üç temel hedefe ulaşılmaya çalışılmaktadır. İlk hedef, genişleyen AB'yi Rusya'dan Karadeniz'e ve Akdeniz'in güneyine kadar bir dostlar halkası ile çevreleyerek AB'nin değerlerini komşu ülkelerle paylaşmak ve AB politikaları ile uyumlu dış işleri ve güvenlik politikaları oluşturmaktır. İkinci hedef, AB ile ENP ülkeleri arasında bir ekonomik entegrasyon yaratarak dostlar halkasını güçlendirmektir. Bu amaca ulaşabilmek için ENP ülkelerinin Avrupa Tek Pazarı'na katılımları öngörülmektedir. ENP ülkelerinin Avrupa Tek Pazarı'na katılması öngörüsü, dördüncü genişleme sürecine paralel olarak genişleme süreci dışında kalan EFTA ülkeleriyle oluşturulan Avrupa Ekonomik Alanı'na benzer bir oluşumu çağrıştırmaktadır. ENP'nin üçüncü hedefi ise yukarıda sözü edilen ilk ve ikinci hedeflere, komşu ülkelere tam üyelik taahhüt etmeksizin ulaşmaktır. Esasen ENP, AB'ye tam üyeliğe bir alternatif olarak oluşturulmuş olan ve komşu ülkelerdeki bir dizi siyasi, ekonomik ve güvenlikle ilgili reform çalışmalarının desteklenmesine yönelik mali ve teknik destekleri içeren bir ayrıcalıklı ilişkiler bütünüdür.[3]
Anlaşmalar
AB, ENP'nin içeriğini titiz çalışmalar sonunda belirlemiş; komşu ülkelerin siyasi ve ekonomik gelişmişlik yönüyle homojen olmamaları nedeniyle tüm ülkelere uyabilecek tek bir politika yerine bir á la carte ENP oluşturmuştur. ENP'nin temel aracı, Avrupa Komisyonu ve komşu ülkeler tarafından hazırlanan Eylem Planları'dır. Yenilenebilir, beş yıllık bir dönemi kapsayan Eylem Planları'nın yasal temeli, taraflar arasındaki mevcut anlaşmalardır. Taraflar arasında iki farklı anlaşma mevcuttur. AB, komşu ülkelerden Akdeniz ülkeleri olarak adlandırılan ülkelerle ilişkilerini Avrupa-Akdeniz ortaklık anlaşmaları, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri ile ise ortaklık ve iş birliği antlaşmaları çerçevesinde yürütmektedir. Diğer taraftan, adı geçen antlaşmalar çerçevesinde geliştirilen Eylem Planları'nın tümünün yürürlüğe girmediği de belirtilmelidir.
ENP kampsamındaki komşu ülkeler, AB ile ilişkilerindeki yasal temeli ve Eylem Planları'nın mevcut durumu ile ilgili bilgilere şöyledir;
| ENP Ülkesi | ENP Ülkeleri ile AB İlişkilerinin Yasal Temeli | Eylem Planı'nın Mevcut Durumu (2011 yılı itibariyle) |
|---|---|---|
 Azerbaycan |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1999) | Yürürlükte |
 Belarus |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1995) | Tamamlanmadı |
 Cezayir |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2005) | Tamamlanmadı |
 Ermenistan |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1999) | Yürürlükte |
 Fas |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2000) | Yürürlükte |
 Filistin |
Geçici Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (1997) | Yürürlükte |
 Gürcistan |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1999) | Yürürlükte |
 İsrail |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2000) | Yürürlükte |
 Libya |
Anlaşma mevcut değil | Tamamlanmadı |
 Lübnan |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2002) | Yürürlükte |
 Mısır |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2004) | Yürürlükte |
 Moldova |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1998) | Yürürlükte |
 Suriye |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2004) | Tamamlanmadı |
 Tunus |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (1998) | Yürürlükte |
 Ukrayna |
Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (1998) | Yürürlükte |
 Ürdün |
Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması (2002) | Yürürlükte |
Türkiye ve Rusya, AB'ye komşu ülkeler olmalarına rağmen ENP kapsamında yer almamaktadır. Bunun nedeni, Türkiye'nin AB'ye tam üye adayı olması; Rusya ile ilişkilerin ise stratejik işbirliği çerçevesinde yürütülmesidir.
Genişleme Sürecinden Farkı
ENP'nin temel aracı olan Eylem Planları komşu ülkelere kısa ve uzun vadede siyasi ve ekonomik reformlardan oluşan öncelikler ve bu önceliklere uygun bir gündem belirlemektedir. Eylem Planları kapsamındaki öncelik ise demokrasi ve hukukun üstünlüğünü garanti altına alacak kurumların istikrar ve güvenliğini sağlamaya yöneliktir. Eylem Planları'da yer alan bu önceliğin AB'ye tam üyelik kriterinden en önemlisi olan Kopenhag siyasi kriterleri ile benzeştiği dikkati çekmektedir. Eylem Planları'nın bu önceliği, Kopenhag siyasi kriterlerinde olduğu gibi bir önkoşul bileşeni içermektedir. Kopenhag siyasi kriterlerinin aday ülke tarafından yerine getirilmesi tam üyelik müzakerelerinin başlatılması için bir ön koşul iken Eylem Planları'ndaki önceliğin sağlanması ENP kapsamındaki komşu ülkeler için Avrupa Tek Pazarı'na katılımın ve finansal desteğin ön koşuludur.
Kaynakça
- ↑ Steven Blockmans, Adam Lazowski, The European Union and its Neighbours, Springer, 2006. ISBN 978-90-6704-201-7.
- ↑ Önemli Noktalar 2004 Yılında Avrupa Eğitim Vakfı, etf.europa.eu/
- ↑ Dağdemir, Elif Uçkan. "Avrupa Birliği'nin Enerji Arz Güvenliği İçin Dış Enerji Politikası Arayışları". Siyasal Bilgiler Dergisi. http://sbd.ogu.edu.tr/makaleler/8_1_Makale_14.pdf. Erişim tarihi: 6 Ocak 2015.