Azerice dil bilgisi
Azerice veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dillerinden biri olup, Azerbaycan'ın resmî dili konumundadır. Tarihî seyir içersinde de Türkiye Türkçesine en çok benzeyen Türk dillerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesinin de Türkiye Türkçesi gibi Batı Türkçesine ve Oğuz grubuna dahil olmasıdır.[1]
Ad Çekimi
Azerice'nin ad çekimi Türkiye Türkçesi'ne benzer. Yalnız belirtme halinde bir sesli harfi takiben araya yardımcı sessiz olarak n girer. Başında d bulunan eklerin tli biçimleri yoktur.
| Ad Çekimi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| qız | kız | qapı | kapı | ev | ev | iş | iş |
| qızı | kızı | qapını | kapıyı | evi | evi | işi | işi |
| qıza | kıza | qapıya | kapıya | evə | eve | işə | işe |
| qızda | kızda | qapıda | kapıda | evdə | evde | işdə | işte |
| qızdan | kızdan | qapıdan | kapıdan | evdən | evden | işdən | işten |
| qızın | kızın | qapının | kapının | evin | evin | işin | işin |
Zamirler
1-Kişi Zamirleri:
Türkiye Türkçesindekinden farklı olan yalnızca 1.teklik kişi zamiridir.
mən, sən, o, biz, siz, onlar
Azerice'de birinci ve ikinci teklik kişilerin yönelme durumlarında ince ünlü bulunur: mənə, sənə
2-Gösterme Zamirleri:
Azerice'de 'şu' gösterme zamiri yoktur. Bu, o gösterme zamirlerinin yanında, aynı anlamlara gelen həmən ve həmin zamirleri vardır.
Eylemler
Şimdiki Zaman
-(y)ır-, -(y)ir-, -(y)ur-, -(y)ür Şimdiki Zaman Eki + Kişi Ekleri
| Şimdiki Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gəlirəm | geliyorum | oxuyuram | okuyorum | gəlmirəm | gelmiyorum | oxumuram | okumuyorum |
| gəlirsən | geliyorsun | oxuyursan | okuyorsun | gəlmirsən | gelmiyorsun | oxumursan | okumuyorsun |
| gəlir | geliyor | oxuyur | okuyor | gəlmir | gelmiyor | oxumur | okumuyor |
| gəlirik | geliyoruz | oxuyuruq | okuyoruz | gəlmirik | gelmiyoruz | oxumuruq | okumuyoruz |
| gəlirsiniz | geliyorsunuz | oxuyursunuz | okuyorsunuz | gəlmirsiniz | gelmiyorsunuz | oxumursunuz | okumuyorsunuz |
| gəlirlər | geliyorlar | oxuyurlar | okuyorlar | gəlmirlər | gelmiyorlar | oxumurlar | okumuyorlar |
Geniş Zaman
-(y)ar-, -(y)ər- Geniş Zaman Eki + Şahıs Ekleri
| Geniş Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gələrəm | gelirim | oxuyaram | okurum | gəlmərəm | gelmem | oxumaram | okumam |
| gələrsən | gelirsin | oxuyarsan | okursun | gəlməzsən | gelmezsin | oxumarsan | okumazsın |
| gələr | gelir | oxuyar | okur | gəlməz | gelmez | oxumaz | okumaz |
| gələrik | geliriz | oxuyarıq | okuruz | gəlmərik | gelmeyiz | oxumarıq | okumayız |
| gələrsiniz | gelirsiniz | oxuyarsınız | okursunuz | gəlməzsiniz | gelmezsiniz | oxumazsınız | okumazsınız |
| gələrlər | gelirler | oxuyarlar | okurlar | gəlməzlər | gelmezler | oxumazlar | okumazlar |
Gelecek Zaman
-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri
| Gelecek Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gələcəyəm | geleceğim | oxuyacağam | okuyacağım | gəlməyəcəyəm | gelmeyeceğim | oxumayacağam | okumayacağım |
| gələcəksən | geleceksin | oxuyacaqsan | okuyacaksın | gəlməyəcəksən | gelmeyeceksin | oxumayacaqsan | okumayacaksın |
| gələcək(dir) | gelecek(tir) | oxuyacaq(dır) | okuyacak(tır) | gəlməyəcək(dir) | gelmeyecek(tir) | oxumayacaq(dır) | okumayacak(tır) |
| gələcəyik | geleceğiz | oxuyacağıq | okuyacağız | gəlməyəcəyik | gelmeyeceğiz | oxumayacağıq | okumayacağız |
| gələcəksiniz | geleceksiniz | oxuyacaqsınız | okuyacaksınız | gəlməyəcəksiniz | gelmeyeceksiniz | oxumayacaqsınız | okumayacaksınız |
| gələcəklər | gelecekler | oxuyacaqlar | okuyacaklar | gəlməyəcəklər | gelmeyecekler | oxumayacaqlar | okumayacaklar |
Görülen Geçmiş Zaman
-dı-, -di-, -du-, -dü- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri
| Görülen Geçmiş Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gəldim | geldim | oxudum | okudum | gəlmədim | gelmedim | oxumadım | okumadım |
| gəldin | geldin | oxudun | okudun | gəlmədin | gelmedin | oxumadın | okumadın |
| gəldi | geldi | oxudu | okudu | gəlmədi | gelmedi | oxumadı | okumadı |
| gəldik | geldik | oxuduq | okuduk | gəlmədik | gelmedik | oxumadıq | okumadık |
| gəldiniz | geldiniz | oxudunuz | okudunuz | gəlmədiniz | gelmediniz | oxumadınız | okumadınız |
| gəldilər | geldiler | oxudular | okdular | gəlmədilər | gelmediler | oxumadılar | okumadılar |
"d" ile başlayan eklerin "t"li şekilleri olmayıp sadece "d" şekilleri vardır.Bu, "d" ile başlayan lokatif,ablatif,geçmiş zamanın hikayesi gb eklerde uyumsuzluk olduğunu göstermektedir.[1]
Öğrenilen Geçmiş Zaman I
-mış-, -miş-, -muş-, -müş- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri
| Öğrenilen Geçmiş Zaman I | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gəlmişəm | gelmişim | oxumuşam | okumuşum | gəlməmişəm | gelmemişim | oxumamışam | okumamışım |
| gəlmişsən | gelmişsin | oxumuşsan | okumuşsun | gəlməmişsən | gelmemişsin | oxumamışsan | okumamışsın |
| gəlmiş(dir) | gelmiş(tir) | oxumuş(dur) | okumuş(tur) | gəlməmiş(dir) | gelmemiş(tir) | oxumamış(dır) | okumamış(tır) |
| gəlmişik | gelmişiz | oxumuşuq | okumuşuz | gəlməmişik | gelmemişiz | oxumamışıq | okumamışız |
| gəlmişsiniz | gelmişsiniz | oxumuşsunuz | okumuşsunuz | gəlməmişsiniz | gelmemişsiniz | oxumamışsınız | okumamışsınız |
| gəlmişlər | gelmişler | oxumuşlar | okumuşlar | gəlməmişlər | gelmemişler | oxumamışlar | okumamışlar |
Öğrenilen Geçmiş Zaman II
-(y)ıb-, -(y)ib-, -(y)ub-, -(y)üb- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri
| Öğrenilen Geçmiş Zaman II | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| - | - | - | - | - | - | - | - |
| gəlibsən | gelmişsin | oxuyubsan | okumuşsun | gəlməyibsən | gelmemişsin | oxumayıbsan | okumamışsın |
| gəlib(dir) | gelmiş(tir) | oxuyub(dur) | okumuş(tur) | gəlməyib(dir) | gelmemiş(tir) | oxumayıb(dır) | okumamış(tır) |
| - | - | - | - | - | - | - | - |
| gəlibsiniz | gelmişsiniz | oxuyubsunuz | okumuşsunuz | gəlməyibsiniz | gelmemişsiniz | oxumayıbsınız | okumamışsınız |
| gəliblər | gelmişler | oxuyublar | okumuşlar | gəlməyiblər | gelmemişler | oxumayıblar | okumamışlar |
- 1 2 Erdem,KONUR,"AZERBAYCAN TÜRKÇESİNİN FONETİK ÖZELLİKLERİ",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi