Berkyaruk

Berkyaruk Farsça: أبو المظفر ركن الدنيا والدين بركياروق بن ملكشاه
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun V. sultanı
Berkyaruk'un bir minyatürü
Hüküm süresi	3 Şubat 1092 – 22 Aralık 1104
Önce gelen	I. Mahmud
Sonra gelen	II. Melikşah
Tam ismi Lakap: Rûkneddîn (kısa) Künye: Ebû Muzaffer Türk takma adı: Berkyaruk Nesep: Berkyaruk bin Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak
Hanedan	Selçuklu
Babası	Melikşah
Annesi	Zübeyde Hatun
Doğum	1080 İsfahan
Ölüm	22 Aralık 1104 Burucerd
Defin	İsfahan
Dini	Sünni İslam

Berkyaruk (tam adı: Ebu Muzaffer Rukneddin Berkyaruk bin Melikşah (Farsça:أبو المظفر ركن الدنيا والدين بركياروق بن ملكشاه) (d. 1080 - 22 Aralık 1104. Burucerd, İran) Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın oğlu ve 1092-1104 yılları arasında Büyük Selçuklu Devleti'nin hükümdarı.

Hayatı

Berkyaruk, Melikşah'ın büyük oğluydu. Annesi, Selçuklu asıllı Emir Yakuti’nin kızı ve Azerbaycan Emiri İsmail’in kardeşi olan Zübeyde Hâtun' du. Fakat Melikşah'ın 1092'de ölmesi ile Terken Hatun, eşinin ölümünden 6 gün sonra 25 Kasım 1092'de^[1] Melikşah'ın diğer küçük yaştaki oğlu ve Berkyaruk'un kardeşi I. Mahmud'un sultanlığını ilan etti. Kendine taraftar bulmak ve bu saltanatı pekiştirmek için rivayete göre ordu mensuplarına 20.000 altın dinar dağıttı. Sonra da Emir Kur Boğa'yı^[2] İsfahan'da bulunan veliaht Berkyaruk'u yakalamak için gönderdi. Kendisi ve annesi ordu ile bu emiri izlemişti. Ancak Nizam-ül Mülk taraftarları da 14 yaşındaki Berkyaruk'u Rey şehrine kaçırarak sultan ilan ettiler. Selçuklu tahtını ele geçirmek isteyen iki taraf arasında Burucerd'de 11 Ocak 1093 tarihinde yaşanan savaşta Terken Hatun'un ordusundaki bazı emir ve askerlerin kendi tarafına geçmesiyle Berkyaruk savaşı kazandı ve hükümdarlığını pekiştirdi.^[3]

Berkyaruk, 17 Ocak 1093' de İsfahan’ı kuşattı. Kuşatma altında zor durumda kalan Terken Hâtun, yüklü bir para vererek antlaşma teklifinde bulundu. Berkyaruk bu anlaşmayı kabul ederek kuşatmayı kaldırdı. Yapılan anlaşmaya göre, İsfahan ve Fars eyaletleri kendisi ile oğlu Mahmud’a bırakıldı. Berkyaruk ise, Sultan olarak kabul edildi ve diğer eyaletler onun egemenliğine bırakıldı. Terken Hâtun oğlunu tekrar iktidara geçirebilmek amacıyla bu sefer Berkyaruk’un dayısı Azerbaycan Emiri İsmail Bin Yakutî’ye haber gönderip, Berkyaruk' a karşı yanında yer alması şartıyla kendisiyle evlenmek istediğini söylemiştir. İsmail Bin Yakutî’ye de Selçuklu tahtını ele geçirebilmek amacıyla bu teklifi kabul ederek Berkyaruk üzerine harekete geçti. Şubat 1093' de Kerec yöresinde yapılan savaşı Berkyaruk' un ordusu kazandı.Bu galibiyetten sonra Bağdat’a giden Berkyaruk, Halife "Rükneddin" lakabıyla sultan ilan edildi ve 3 Şubat 1094 adına hutbe okundu.

Amcası olan Tutuş Şam ve Halep'de kendi Suriye Selçuklu Devleti sultanlığını ilan etmiş ve Fars bölgesi üzerinde hükümdarlığını iddia etmekteydi. Bu sırada Terken Hâtun, Tutuş’a gönderdiği mektupta kendisiyle evlenmeyi ve ülkeyi birlikte yönetmeyi teklif etti. Tutuş bu teklifi kabul ederek İsfahan üzerine yürümeye karar verdi. Ekim 1094' te Tutuş ile yaptığı savaşı kaybeden Berkyaruk, İsfahan'a sığınmak zorunda kaldı. Burada I. Mahmud'un emirleri tarafından esir edilen Berkyaruk, I. Mahmud' un ani ölümüyle onun Emirleri' nin desteğini aldı.

Berkyaruk ile Tutuş arasında 26 Şubat 1095'da Rey yakınlarında yapılan bir muharebe sonunda Tutuş savaşı kaybetti ve bu muharebe de öldü. Fakat Tutuş’un ölümünden sonra küçük oğlu Dukak Şam’da sultanlığını ilan etti. Diğer taraftan Tutuş'un büyük oğlu Rıdvan ise Halep'i eline geçirerek kendini orada sultan ilan etti. Böylece Berkyaruk döneminde Suriye'de Halep Melikliği ve Şam Melikliği kuruldu.

Anadolu'da ise I. Kılıç Arslan, babası Kutalmışoğlu Süleyman Şah Melik Tutuş'a "Ayn Şeylem Savaşı"'nda yenilmesinden sonra Melikşah tarafından İsfahan'a gönderilmiş ve orada rehine bulunmaktayken, Melikşah'ın ölümünden sonra Anadolu'ya dönüp Büyük Selçuklu Devleti'nden bağımsız olan Türkiye Selçuklu Devleti Sultanı olmuştu.

Berkyaruk'un saltanat döneminde böylece "Büyük Selçuklu Devleti" asgari üç devlete ayrılmış oldu:

• Berkiyaruk ve ona bağlı kardeşleri: 1194'e kadar İsfahan'da I. Mahmud ile Horasan'da Sencer Sultan
• 1095'e kadar Tutuş hükümdarlığı altında ve sonra Dukak hükümdarlığı altında Şam Selçuklu Melikliği ve Rıdvan hükümdarlığı altında Halep Selçuklu Melikliği.
• I. Kılıç Arslan hükümdarlığı altında Türkiye Selçuklu Devleti.

Berkyaruk, ülkede birliği sağlamak amacıyla amcaları ve çeşitli emirlerle mücadelelerini sürdürmüş ve 1097' de topraklarında yeniden hakimiyet kurmayı başarmıştır. Mücadelesi sonunda kardeşleri Muhammed Tapar ve Sencer, Azerbaycan Meliki Mevdûd b. İsmâil, Tutuş’un oğulları Halep Meliki Rıdvan, Şam Meliki Dukak, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan ve Kirman Selçuklu Meliki Turan Şah onu Büyük Selçuklu sultanı olarak tanıyarak itaat ettiler. Ancak kardeşi Gence Melik' i Muhammed Tapar, 1099 yılında ağabeyine karşı isyan ederek kendi sultanlığını ilan etti. uzun yıllar süren savaşlarla bir sonuç elde edilememesi üzerine 1104 yılında antlaşma sağlandı. Bu antlaşma hükümlerince; Cibâl, Fars, İsfahan, Rey, Hemedan, Hûzistan ve Bağdat Berkyaruk idaresinde kalmış olup, Azerbaycan, Diyarbekir, el-Cezîre, Musul, Suriye ve Hille Emîri Sadaka’nın hâkimiyetindeki topraklar Muhammed Tapar’ın egemenliğine bırakılmıştır.

Berkyaruk, 22 Aralık 1104'de verem'den öldü. Berkyaruk'un sağ iken varisi olarak oğlu II. Melikşah ordusuna gösterip onlardan oğluna biat etme yemini almıştı. Ama yetişkin olmayan II. Melikşah tahta geçirildi ise Büyük Selçuklu Devleti içinde Irak ve Fars'ı idaresi altında bulunduran amcası Muhammed Tapar ve oğlu II. Mahmud ile Horasan ve Maveraünnehir'de idaresi bulunan diğer amcası Sencer Sultan gerçek iktidar oldular.

Kaynakça

1. Abdülkerim Özaydın (2001) (Türkçe). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.. s. sf. 17. ISBN 975-404-608-5. 
2. İbrahim Kafesoğlu (1992). "Kur-Boğa maddesi" (Türkçe). Selçuklular. İstanbul: MEB Yayınları. ISBN 975-11-0454-8. 
3. Abdülkerim Özaydın (2001) (Türkçe). Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. s. sf. 19. ISBN 975-404-608-5. 

Berkyaruk Selçuklu Hanedanı Doğumu: 1080 Ölümü: 22 Aralık 1104
Resmî unvanlar
Önce gelen: I. Mahmud	Büyük Selçuklu Sultanı 1092 - 1104	Sonra gelen: Muizzeddin Melikşah