Çağrı Bey
| Çağrı Bey Farsça: ابو صوليمان ضاود چاغرى بي بين ميكايل | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Horasan Selçuklu Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1040 – 16 Temmuz 1060 | ||||
| Sonra gelen | Alp Arslan | ||||
| Çocukları |
Alp Arslan Kavurd Yakuti Süleyman Behram Şah İlyas Osman Hatice Arslan Hatun Cevher Hatun Safiye Hatun | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu | ||||
| Babası | Mikail | ||||
| Doğum |
989 Horasan | ||||
| Ölüm |
16 Temmuz 1060 Serahs, Türkmenistan | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Çağrı Bey tam adıyla Ebu Süleyman Davud Çağrı Bey bin Mikail (989 - 16 Temmuz 1060, Serahs), Oğuzlar'ın Kınık boyundan Selçuklu hükümdarı Selçuk Bey'in torunu, Mikail'in oğlu ve Tuğrul Bey'in kardeşi ve Alp Arslan'ın babasıdır.
İsim kökeni
Çağrı ismi o zamanlar sık kullanılan Türkçe'de harfi harfine Doğan veya Boz doğan anlamına gelir.[1][2] Divân-ı Lügati't-Türk'de çagrı: doğan kuşu, çakır kuşu anlamında yazılmıştır.[3]
Hayatı
Çağrı Bey ve Tuğrul Bey, daha Oğuz boylarının Horasan ve Harezm'in kuzeyinde bulunduğu dönemde Orta Asya bozkırlarında doğmuşlardır.
Çağrı Bey diğer Türk boyları arasındaki düşmanlık ve halkın baskısı sonucunda Maveraünnehir bölgesinden Horasana göç etmiştir. Horasan o zamanlar Gazne Devleti'nin bir parçasıydı.
Tuğrul Bey ile devleti ortak yönetti ve Horasan Melikliği yaptı. Bizans'ın kaleleri olan Vaspurakan ve Ani kalelerine karşı sefer düzenleyerek büyük kazanç sağladı. 1035 yılında Gazneli hükümdarı I. Mesut üstüne yapılan seferde Mesut yenildi. Bir antlaşma yapıldıysa da buna uymayan Mesut'u Çağrı Bey yendi ve Türk Hakanı Afrâsîâb'ın kurduğu rivayet edilen Merv şehrini Çağrı Beğ 1037 yılında feth ederek, iç kaleye girmiş ve atının örtüsünü yere koyup "taht gibi" üstüne oturmuşdur[4].
1040 yılında Dandanakan Savaşı yapıldı. Çağrı Bey komutasındaki Selçuklular Gaznelileri yendiler ve böylece bu savaş Selçukluların devlet olmasında büyük rol oynadı. Çağrı Bey egemenlik alanını ikiye bölüp kardeşi ile paylaşmış, günümüz Irak'a kadar uzanan batı bölümünü Tuğrul Bey, doğu bölümünü (Horasan) de kendisi yönetmiştir. Çağrı Bey kardeşi Tuğrul Bey'le her zaman iyi ilişki kurmuşlar, Çağrı Bey, Tuğrul Beye karşın birkaç evlad geriye bırakmıştır.
Tuğrul Bey, 1056 yılında Bağdat'da hüküm süren Şii Büveyhoğulları devletine son vermiş batıya doğru topraklarını genişletmiştir. Büveyhoğulları tarafından baskı altında tutulan Sunni Halifeler Selçukluları kutlamışlar. Halife Kaim, Tuğrul Bey'e Ruknu ʾd-daula (Hanedan desteği), Maliku ʾl-maschriq wa-ʾl-maghrib (Doğu'nun ve Batı'nın Hükümdarı) ve Sultan unvanını vermiştir. Öbür Türk boylarıyla akrabalıklar kurdu (Mesela oğlunu Kıpçak hükümdarının kızıyla evlendirmesi gibi.). 1059'da Tuğrul Bey'e karşı ayaklanan kuzeni İbrahim Yınal'ın ayaklanmasını bastırdı. 1060'ta hastalanarak Serahs (İpek Yolunda Nişabur ile Merv arasındaki önemli bir vaha) adı verilen yerde vefat etti.
Anadolu'ya ilk defa akın yapan Türk komutanlarındandır. Türk tarihine ve kültürüne baktığımızda, Türk devletlerinin yükselmesinde ve gelişmesinde zaman zaman birtakım liderlerin ön plana çıktıklarını görürüz. Mesela Bumin Kağan ve İstemi Kağan, Bilge ile Köl Tigin, daha sonraları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey gibi.
Hanedanlar arasında dostluk ve siyasi bağların kurulması ve Tuğrul Bey'in İslam peygamberi nesli ile kuçaklaşmasi için Abbasi Halifesi El-Kâim’in kızı Seyyide Fâtıma el-Betül ile Çağrı Bey'in kızı Hatice Arslan Hatun'da halife ile evlenmiştir.
Tarihi kaynaklarda Tuğrul Beye karşın Çağrı Beyin hayatı ile ilgili fazla bir bilgi bulunmaz.
Notlar
- ↑ Clauson, p. 410.
- ↑ Çağrı: 1. Birini çağırma, davet. 2. Doğan, çakır kuşu. 3. Rütbe, unvan, san.TDK Kişi Adları Sözlüğü.
- ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 421, Cilt II, sayfa 343 ve Cilt III, sayfa 332.
- ↑ Tabakât al-Nâşiri sayfa 127.
Kaynakça
- Čaghrī Beg Dāwūd Encyclopaedia Iranica (İngilizce)
- Ṣadr-al-Dīn Ḥosaynī, Aḵbār al-dawla al-saljūqīya, ed. M. Eqbāl, Lahore, 1933, pp. 4-10, 13, 17-18, 22, 26-29.
- İ. Kafesoğlu, "Doğu Anadoluya ilk Seḷçuklu akını (1015-21) ve tarihî ehemmiyeti", Fuad Köprülü armağanı, İstanbul, 1953, sayfa 259-74.
- Cihan Piyadeoğlu, Çağrı Bey / Selçuklular’ın Kuruluş Hikayesi, Timaş, İstanbul