Darphane-i Amire
Koordinatlar: 41°00′37″K 28°58′50.12″D / 41.01028°K 28.9805889°D
Darphane-i Amire, Darphane yapılar topluluğu, Topkapı Sarayı birinci avlusunda, Aya İrini Kilisesi'nden başlayarak, kuzeybatıya doğru Soğuk Çeşme Kapısı'na (Gülhane Parkı girişi) kadar uzanan eğimli geniş arazide yer alır. Arazinin sınırlarını batıda Sur-i Sultani, kuzeyde Osman Hamdi Bey Yokuşu belirler. Birinci avluyu Soğuk Çeşme Kapısı'na bağlayan bu yokuş üzerinde, Kozbekçiler Kapısı veya Darphane Kapısı olarak da adlandırılan kemerli bir geçit vardır. Kompleksin ana girişini oluşturan ampir üslubundaki Darphane Kapısı ise birinci avludadır. İkinci bir giriş Arkeoloji Müzeleri girişi karşısından sağlanmıştır. Yaklaşık 17 dönümlük bir alanda kurulu olan Darphane arazisi yüksek duvarlarla çevirilidir.
Geçmişi
Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından Darphane olarak yaptırılan kagir binanın 1727'de tamamlandığı bilinmektedir. Günümüzde birinci avluda, Darphane Kapısı'nın sol tarafında bulunan küçük çeşmede III. Selim (hükümdarlığı 1789-1807) tuğrası vardır. Darphane yapıları, II. Mahmud döneminde (1808-1839), kapsamlı bir onarımdan geçirilmiş ve Darphane Köşkü inşa edilmiştir. Bu uygulamalarla ilgili kitabelerden biri Darphane Kapısı'ndadır. Tarih manzumeleri Pertev Paşa tarafından, yazıları da devrin ünlü hattatlarından Yesarizade Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılan 1248/1832 tarihli kitabelerden bir diğeri de Darphane Köşkü üzerinde bulunmaktaydı. Hassa mimarı Krikor Amira Balyan (1764-1831) yönetiminde başlanan bu uygulamanın, bu yıllarda yapılan Darphane Kapısı ve Darphane Köşkü dışında, bir genişletme ve yenileme çalışması olarak gerçekleştiği düşünülmektedir. Alanın kuzeybatısında bulunan yapıların büyük bölümünün günümüze ulaşan karakteri, önceki dönem belgelerini taşımakla birlikte, bu son müdahalenin kazandırdığı mimari kimliği yansıtmaktadır.
Osmanlı mali düzeni içinde önemli bir yeri olan Darphane'de, para basımı dışında saray için gerekli olan altın ve gümüş eşya, hatıra sikkeleri ve mücevherlerin imalatı da yapılırdı. Darphane; dökümhane, çarkhane, sikkehane, teksirhane, tamirhane, kalıp atölyesi gibi imalatla ilgili yapılar ile muhasebe, eminlik gibi yönetim birimlerini içermekteydi. Hazine-i Hassa Nezareti de kuruluşundan, 1877'de Dolmabahçe'ye taşınıncaya kadar burada hizmet vermiştir.
Topkapı Sarayı’nın 1924'te müze olarak halka açılmasından sonra 1967 yılına kadar Darphane olarak kullanılan binalar, bu hizmetin sona ermesiyle boşaltılmış; 1981 yılına kadar 14 yıl boyunca kaderine terkedilmişti. 1981 yılında Hazine’den Kültür Bakanlığı’na devredilen binalardan bazıları Konservasyon Laboratuvarı ve İstanbul Rölöve Müdürlüğü olarak kullanılmaya başlandı.
1995'te 49 yıllık bir süre için, Darphane-i Amire'nin tahsis edildiği Tarih Vakfı, Mart 1995 - Nisan 1996 tarihleri arasında, 28 yıl boyunca tamamına yakını terkedilmiş ve boşaltılmış olan binaları, 1996 yılında İstanbul'da düzenlenen Habitat II zirvesine hazır hale getirdi. Darphane-i Amire, Habitat II sırasında “Dünya Kenti İstanbul”, “Anadolu’da Konut ve Yerleşme” ve “Darphane’den İstanbul Müzesi’ne” gibi üç büyük ve kapsamlı sergiye, 2007 yılına kadar ise, bir milyonun üzerindeki izleyiciye ve 600 kültür-sanat etkinliğine evsahipliği yaptı.[1]