Esik kurganı

Kazakistan'ın Issık bölgesinde Kazak arkeolog Prof. Kemal AKİŞEF tarafından gün ışığına kavuşturulan Esik Kurganı.

Yerel halkın Kurgan ismini verdiği bir Höyük (mezarlık)

Esik Kurganı, 1969 yılında Kazakistan SSC'nin Salgar alüvyonlu toprağının 20 kilometre doğusunda Kemal Akişev başkanılığındaki Kazakistan Tarih, Etnografya ve Arkeoloji Enstitüsü'nün arkeolog timi tarafından keşfidelen İskit^[1] /Saka^[2][3] kurganı. MÖ 5. yüzyıldan kalma olduğu düşünülen kurgan, Kazakistan'da gün ışığına çıkarılmıştır.

Altın elbiseli adam zırhı, Kazakistan'da Esik Kurganı'nda bulunmuştur. İskitlerin eski çağdaki yaşayışları hakkında fikir edinilebilir ^[4]. Esik Kurganı Kazakistan'ın önemli bir hazinesi olma konumundadır. Bu kurgan Sovyetler döneminde keşfedilmiştir. Altın elbiseli adam zırhının çıkarıldığı yerde çıkarılan İskit (saka) yazıtların da bu zırhın ait olduğu kişinin 18 yaşlarında bir prens olduğu yazılmaktadır.

Kurganda üç binden fazla altın eşya, seramik küpler, tahta tabaklar, iki gümüş çanak bulunmuştur.

Realistik süsleme sanatı bu kurganda da bulunmuştur. Eyer örtüleri, tahta eyerler ve silahlar da bulunmuştur. Gümüş çanak içinde Göktürk alfabesinin proto-tip^[5][6][7][8] ve Kharosthi alfabesinin^[5] örnekleri görülmektedir. Esik Kurganı'ndaki yazı Hotan-Sakaca (İranice)^[5] veya proto-Türkçe^[9][10] olduğunu iddia eden çalışmalar mevcuttur:

• İranice okunması:^[5]

“	za(ṃ)-ri ko-la(ṃ) mi(ṃ)-vaṃ vaṃ-va pa-zaṃ pa-na de-ka mi(ṃ)-ri-to ña-ka mi pa-zaṃ vaṃ-va va-za(ṃ)-na vaṃ. [Bu kap üzüm şarabı, pişmiş gıda ve taze tereyağı içerir, o kadar çok ki, ölümlü?.]	”

• proto-Türkçe okunması:^[10]

“	Aγa, saηa očuq! Bez, cök! Boqun ičrä(r) azuq! [Ağabey, sana (bu) ocak! Yabancıyı dize getir, yen! Halkta yiyecek (bol olsun)!]	”

Kurgandan çıkan kalıntılar günümüzde Ermitaj Müzesinde sergilenmektedir.

Kaynak

• Kemal Alisar Akisev: "Kurgan Issik", Moskova: Iskustvo, 1978
• Harmatta, Janos. History of Civilization of Central Asia. Volume 2, Motilal Banarsidass (1999), ISBN 81-208-1408-8, p. 421

Kaynakça

1. İlhami Durmuş, "İskitler'de ölü gömme geleneği", Millî Folklor, 2004, Yıl 16, Sayı 61.
2. Reuel R. Hanks, Central Asia: a global studies handbook, p. 168, ABC-CLIO, 2005, ISBN 978-1-85109-656-5, p. 168.
3. Esther Jacobson, The art of the Scythians: the interpenetration of cultures at the edge of the Hellenic world, BRILL, 1995, ISBN 978-90-04-09856-5, p. 6.
4. Hall, Mark E. Towards an absolute chronology for the Iron Age of Inner Asia. Antiquity 71 (1997): 863-874
5. Ahmet Kanlidere, in: M. Ocak, H. C. Güzel, C. Oğuz, O. Karatay: The Turks: Early ages. Yeni Türkiye 2002, s.417:
   • "Harmatta [Harmatta 1999, p.421] appears as he has accomplished to solve the mystery of this "unknown language and alphabet" which covers a wide are from Alma-Ata to Merv, to Dest-i Navur and to Ay Hanum. According to Harmatta and Fussman, the alphabet can be traced back to the Karoshti alphabet; and the language written with this alphabet could have been a Saka dialect spoken by the Kushans. Harmatta who remarks on the resemblance of the letters to those in Orkhon-Yenisey states that due to some letters [...]. [...]. Fussman states that this Inscription is based on syllables, and notes its similarity to the Kharosthi alphabet, but he could not read it. Livsits asks whether this alphabet he calls as the "third official alphabet of the Kushan State" is the Saka alphabet or not. [...]. Livsits, on the other hand says that, further to the Issyk-kol alphabet, this alphabet is related not with the Kharosthi alphabet, but rather with the Aramaic alphabet [...]."
6. R. Rolle: Neue Ausgrabungen skythischer und sakischer Grabanlagen in der Ukraine und in Kazachstan - In: Prähistorische Zeitschrift, Şablon:Dabbr 47, Berlin, 1972, pp. 47-77.
7. K. Akishev, "Issyk Kurgan", Moscow, 1978, Tracing, p. 55
8. Baymirza Hayit, "Modern Türkistan Tarihi Araştırmalarının Bugünkü Meseleleri", Doğu Türkistan'ın Sesi, Sayı: 21, Cilt 6, 1989, s. 18. Yrd. Doç. Dr. Hasan Bahar: "Türkistan'ın coğrafi konumu ve ilkçağ kaynaklarına göre tarihi", s. 239.
9. Akishev K. A. Issyk script and runic writing. "Ancient Türkic civilization: monuments of writing". Almaty, 2001, p. 389-395.
10. A. Amanjolov: Runic-like inscription from Saka's burial near Alma-Ata. "Bulletin of Academy of Sciences KazSSR", 1971, No 12 (320), s. 64-66;

    + A. Amanjolov: Materials and research on history of Ancient Türkic writing. Author's abstract of Ph. Doctor Dissertation, Alma-Ata, 1975, s. 48-52;

    + A. Amanjolov: Türkic runic graphics, 3. Alma-Ata, 1985, s. 31-39.

    + A. Amanjolov "History and Theory of Ancient Turkic Script", Almaty, "Mektep", 2003, s. 218-219.

Ayrıca bakınız

• Altın elbiseli adam
• Kurgan