Gazneli I. Mesut

I. Mesut adına kesilmiş bir sikke.

Gazneli I. Mesut (Farsça: سلطان مسعود غزنوی) (ö. 17 Ocak 1041), 1031-1041 yılları arasında hüküm süren Gazne Devleti sultanı.

Gazneli Mahmut 30 Nisan 1030 tarihinde öldükten sonra, hanedan üyeleri tarafından 33 yaşındaki Gazneli Muhammet tahta geçirildi.^[1] Muhammet tahta geçer geçmez sarayda bazı anlaşmazlıklar çıkmış ve bazı komutanlar ve köleler Mesut'un yanına kaçmıştı. Bu sırada İsfahan'da bulunan Mesut'a babasının ölüm haberi, 26 Mayıs 1030'da ulaşmıştı. Kardeşiyle yapacağı taht mücadelesi için ülkenin batı kısmını vekiline bırakarak Rey'e geldi.^[2] Kardeşine bir mektup yollayan Mesut, kardeşinin vekili olmak ve hutbelerle paralarda kendi adının da zikredilmesini istedi. Ancak, Muhammet bu istekleri kabul etmedi.^[3]

Abbasi halifesi El-Kadir ve Horasan orduları kumandanı gibi makam sahibi olan kişilerin de kendini hükümdar olarak tanıdığını haber alan Mesut, Karahanlı hükümdarının da desteğini almış ve babası Gazneli Mahmut devrinde ülkeden kovulan Türkmenlerin geri gelmesine izin vermiştir.^[4] Gazneli Muhammet, sultan oluşundan 4 ay sonra, kardeşinin üzerine yürüdü. Ordu komutanları Rey'e ulaşmadan, Muhammet'e artık Sultan Mesut'a tâbi olduklarını bildirdiler ve Muhammet'i yol üzerindeki bir kaleye hapsettiler.^[1]

Gazneli Muhammet'i hapseden komutanlar, Ekim 1030'da Gazneli I. Mesut'un adına hutbe okuttular ve bunun üzerine Mesut, hükümdar oldu. Gazneli Sultan Mesut, ilk iş olarak hapiste bulunan kardeşi Muhammet'in gözlerine mil çektirdi.^[5][6] Sonra, amcası Yusuf'u Kusdar valisi olarak görevlendirdi. Mesut'un Belh'te bulunduğu sırada Kirman'dan gelen casuslar, bu bölgenin karışıklık içerisinde olduğunu belirttiler. Sistan'a komşu olması yönüyle stratejik bir konuma sahip olan Kirman, 1031 yılında kesin olarak Gazneli hâkimiyetine alındı.^[7]

Karahanlılar'la 1032'de yaptığı Debusiye Savaşı'nda üstünlük sağlayamayan Mesut, Gazneli Mahmut'un oğlu olduğunu iddia eden Ahmet Yınaltegin'i öldürtmüş^[8] ve Selçuklulara karşı birtakım seferler düzenlemiştir. 24 Mayıs 1040'taki Dandanakan Savaşı'nı kaybetmesinin ardından Hindistan'a gitmeye karar veren Mesut, oğlunu ve devlet hazinesini de yanına alarak Hindistan yoluna çıktı. Ancak, Türk ve Hint gulâmlarının yoldatken ayaklanması sonucu Mesut'un kardeşi Gazneli Muhammet, 21 Aralık 1040'ta ikinci kez Gazne sultanı ilan edildi ve Mesut, hapse atıldı. Sonra da 17 Ocak 1041'de bu kalede öldürüldü.^[9][10]

Kaynakça

• Y. E. Bayur (1987). Hindistan Tarihi, Cilt I, TTK Basımevi, Ankara.
• C. E. Bosworth (1963). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040 Edinburgh University Press, Edinburgh. OCLC 3601436
• E. Merçil (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yayınevi, Ankara, ISBN 975-16-0189-4.
• E. Merçil (1970). Gaznelilerin Kirman Hâkimiyeti, Tarih Dergisi, sayı: 24, İstanbul.
• Gerdîzî (1347/1928). Zeynü'l-ahbâr, nşr. Abdülhayy Habîbî, Tahran.
• M. A. Köymen (1993). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Cilt 1. Kuruluş Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. ISBN 975-16-0117-7.

Dipnotlar

1. Gerdîzî, s.194
2. Bosworth, s.74
3. Bayur, s.185
4. Köymen, s.175-176
5. Gerdîzî, s.196
6. Bosworth, The Ghaznavids, s.232
7. Merçil, Kirman Hâkimiyeti, s.36-44
8. Köymen, s.186-187
9. Gerdîzî, s.204-206
10. Bosworth, The Later Ghaznavids: Splendour and Decay, s.15-19

Dış bağlantılar

• History of Iran: Ghaznavid Dynasty

Önce gelen: Muhammet	Gazne Sultanı 1031 – 1041	Sonra gelen: Muhammet